1. Aplikatsiya amaliy sa'nat turlari haqida Aplikatsiya amaliy sa’nat turini ahamiyati va vazifalari
Tasviriy faoliyat metodikasida rasm solish, loydan buyum yasash metodikasi bilan bir qatorda applikatsiya ham asosiy turlardan biri sifatida maktabgacha ta’lim muassasasi dasturiga kiritilgan. Applikatsiya mashg‘uloti bolalarni har tomonlama o‘sishida katta ahamiyatga ega. U bolalardagi hayolni uyg‘otadi, ijodni tug‘diradi, kuzatuvchanligini faollashtiradi, diqqat va tasavvurini, irodasini tarbiyalaydi, qo‘l malakasini rivojlantiradi, shaklni sezishni, mo‘ljallay olish, rang sezish hissini rivojlantiradi.
Olimlar fikricha, insonlar eng kuchli rang sezishda 1300 xil rangni ajrata oladilar. Demak, bolalarda ranglarga nisbatan qiziqishni uyg‘ota olsak, atrofimizdagi olam, ranglar jilosi haqidagi tushunchalari kengayadi. Rang sezishni o‘stirish orqali bolalarda estetik tarbiya qobiliyati tarbiyalanadi. Qirqish texnologiyasini egallagan holda qog‘ozdan predmetli, mazmunli, dekorativ applikatsiya, quritilgan o‘simlikdan, somondan applikatsiya bajaradilar.
Applikatsiya so‘zi lotincha so‘zdan olingan bo‘lib, «joylashtirish» degan ma’noni anglatadi. Applikatsiya tasviriy faoliyatning bir turi. Applikatsiyada ishlatiladigan ashyo o‘ziga xosligi bilan ajraladi. Qog‘oz, somon, quritilgan o‘simlik o‘ramga joylashtirilib, turli xil yelim bilan yelimlanadi. Mato, charm, jun, paxmoq – ularda esa tiqiladi. Applikatsiya bir xil rangda yoki rangli bo‘ladi. Bir xil applikatsiya grafik tus bersa, ko‘p ranglisi esa go‘zallik. Uni ham buni ham badiiylik desa bo‘ladi. Applikatsiya chamalash va buyumni hajmiy tasvirlash harakterida bo‘ladi.
Rang applikatsiyani ifodalash darajasini oshiruvchi vositadir. Shuning uchun applikatsiya ishida ranglarning uyg‘unlashuviga e’tibor qaratish, ularning mos tushishi, hayoliy va dekorativ kompozitsiyaning ifodaliligi, garmoniyasini izlab topishdir. Applikatsiya bolalarda qog‘ozda kompozitsion uquvni bilishga sharoit yaratadi. Bola tayyorlagan applikatsiya ishi estetik talabga javob berishi kerak. Applikatsiya predmetning umumiy, tipik va individual belgisini ko‘ra olishiga o‘rgatadi, ularni o‘zaro bog‘liqligi, butun, qismlar, ritm, simmetrik chamalash rivojlanadi, predmetning shaklini, rangini bosqichma-bosqich ko‘rsatish malakasini ko‘rsata oladi.
Maktabgacha ta’lim muassasasida o‘tkaziladigan applikatsiya mashg‘ulotlari bolalarning sezish qobiliyatlarining rivojlanishiga, ta’sir etib, ularni estetik jihatdan tarbiyalashni va ijodiy faolligini shakllantirishga, shuningdek, mehnat ko‘nikmalarini shakllantirishga va ularda harakterning irodaviy xususiyatlarini vujudga kelishiga ta’sir etadi. Applikatsiya mashg‘uloti jarayonida bola rang va uning rang tusi bilan tanishadi, mashq qiladi, shaklni va predmetni tuzilishini bilishga o‘rganadilar. Ritm va simmetriya haqida tushunchalari kengayib borib, qog‘oz varog‘ida mo‘ljallay olishga o‘rganadilar.
Bolalar applikatsiya faoliyatida rang va uning uygunlashuvi bilan juda ko‘p marta mashq qiladilar, shuning uchun ular ko‘plab rang va uning uyg‘unlashuvini tezda esda saqlab qoladilar va bir-biridan ajrata oladilar.
shakllarni abstrakt ko‘rinishini ko‘ra olishga o‘rganadilar. Murakkab tuzilgan shakllarni tuzilishini yaxshiroq tushunishga, ularni to‘g‘ri tahlil va sintez qilishga o‘rganadilar. Bolalar geometrik shakllar bilan tanishishlari jarayonida hali o‘zlariga tanish bo‘lmagan figuralarning nomini to‘g‘ri aniqlashga o‘rganadilar. Masalan, bolalar shaklning burchaklarini sanab uning 3 ta yoki 4 taligi asosida uchburchak va to‘rtburchak, keyinchalik ularning o‘zlari mustaqil ravishda ko‘pburchak kabi shakllarning nomini bilib boradilar.
Applikatsiya mashg‘ulotlari bolalarda kattalik va fazoni mo‘ljallash bo‘yicha olgan tasavvurlari va qog‘oz betini to‘g‘ri mo‘ljallay olish kabi o‘quvlari rivojlanadi. Bolalar shaklni yopishtirishni, yelimsiz aloqa qilishlari natijasida bu shaklni mantiqiy va ritmik holida joylashtirishga o‘rganishlari, asosan o‘rtasida, o‘ngda, chapda, yuqorida, pastda, orqada, qarama-qarshi tamonda, atrofida kabi so‘zlar bilan tanishib oladilar. Bolalarni qog‘oz betidagi nuqtada orentirovka qilishga o‘rgatish – bolalarni maktabda muvaffaqiyatli o‘qishlarini asosiy shartlaridan biridir.
Predmetli applikatsiya - bolalar qog‘ozdan qirqish va fonga alohida predmet tasvirlarini yopishtirish mahoratini o‘zlashtiradilar. Faoliyat xususiyatiga ko‘ra atrofdagi predmetlarni ancha umumlashgan shartli tasviriy o‘yinchoqlar, xalq amaliy san’ati namunalarida ifodalash mumkin bo‘ladi. Boshlang‘ich bosqichda tarbiyachi-pedagog tayyorlagan qismlardan predmetni yelimlaydi: - turli rangdagi ikkita koptok, yarimta bo‘laklar, qo‘ziqorinqalpokcha va oyoqcha; aravacha - to‘rtburchak asos va dumaloq g‘ildiraklar. Bolalar shakli, tuzilishi, ranglar birikmalari, hajmi, farqlangan predmetlarni tasvirlashlari mumkin.
Predmetli applikatsiya uchun katta hajmdagi materiallarni tanlash kerak bo‘ladi. Masalan, uzumning katta barglari, eman, zarang, tog‘ terak, kashtanning katta barglari yoki tut barglari bo‘lishi ham mumkin.
