AZƏrbaycan diLİ VƏ tariXİ ―Tarixi olduğu kimi qəbul etmək, dərk etmək
Yüklə 11,49 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- HEYDƏR ƏLĠYEV
- Mahmud Ġsmayılov AMEA-nın müxbir üzvü ISBN 978-9952-448-37-5
- I FƏSĠL
|
AZƏRBAYCAN DİLİ VƏ TARİXİ
AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI A.BAKIXANOV ADINA TARİX İNSTİTUTU
AZƏRBAYCAN TARĠXĠ XIX əsr
YEDDİ CİLDDƏ
IV CİLD
BAKI–2007
Bu kitab “Azərbaycan tarixi. Yeddi cilddə. IV cild” (Bakı, Elm, 1998) nəşri əsasında təkrar nəşrə hazırlanmışdır.
Məsul redaktor: Mahmud Ġsmayılov AMEA-nın müxbir üzvü
ISBN 978-9952-448-37-5
Tarix – Azərbaycan
Bakı. ―Elm‖. 2007. 504 səh. + 48səh. illüstrasiya.
Cilddə XIX əsr Azərbaycan tarixinin əsas sahələri əhatə olunmuşdur. XIX əsrin başlanğıcında çar Rusiyası Şimali Azərbaycanı istila etdi, yurdumuzun şimal torpaqları Rusiya imperiyasının tərkibində qaldı. Cilddə istilanın gedişi, çar Rusiyasının Şimali Azərbaycanı ucqar müstəmləkəyə çevirməsi siyasəti, xalqın ona qarşı mübarizəsi, ölkənin sosial-iqtisadi, siyasi və mədəniyyət tarixi, əsrin son rübündə burada kapitalist münasibətlərinin qərarlaşması, bununla əlaqədar sənayenin, kənd təsərüfatının inkişaf xüsusiyyətləri. Soisal dəyişikliklər, siyasi- ictimai hadisələr, eləcə də xalqımızın millət kimi təşəkkül tapması, milli şüurun yüksəlişi, Azərbaycan dili və mədəniyyətinin inkişaf mərhələləri işıqlandırılmışdır.
© ―Elm‖ nəşriyyatı, 2007
GĠRĠġ
―Azərbaycan tarixi‖nin dördüncü cildində XIX əsrin əvvəllərində Şimali Azərbaycanın çar Rusiyası tərəfindən istilası, bu əsrdə onun sosial-iqtisadi, ictimai- siyasi həyatı mədəniyyəti tarixi işıqlandırılır. Dövrün mühüm məsələlərini tədqiqi üçün, əlbəttə, tarixşünaslığın istər XIX əsr, istərsə də XX əsrdə əldə etdiyi nailiyyətlərdən, həmçinin ilk mənbələrdən istifadə olunmuşdur. Biz ilk mənbələr dedikdə, Rusiyanın Mərkəzi Dövlət Tarix arxivində, Mərkəzi Dövlət Hərbi Tarix arxivində, Peterburq MDTA, Gürcüstan və Azərbaycanın tarix arxivlərində XIX əsr tariximizin müxtəlif məsələləri üzrə toplanmış materialları, həmçinin çap olunmuş mənbələri, ilk növbədə on iki cilddən ibarət ―Qafqaz Arxeoqrafiya Komissiyasının Aktları‖nı, bununla yanaşı, XIX-XX əsrlərdə Rusiya və Azərbaycan tarixşünaslığının nailiyyətlərini nəzərdə tuturuq. Azərbaycan çar Rusiyası tərəfindən istila edildikdən sonra rus alimləri Azərbaycan xalqının XIX əsr sosial-iqtisadi, siyasi və mədəniyyət tarixini tədqiq etmək sahəsində müəyyən işlər görmüşlər. Bu alimlərdən İ.N.Berezinin 1849- 1852-ci illərdə nəşr olunmuş ―Dağıstan və Zaqafqaziya səfəri‖ əsərini qeyd etməliyik. S.B.Bronevskinin, O.Yevetskinin, B.Zubovun, Y.A.Qaqameystürin, Q.E.Startsevin, V.Simonoviçin, S.D.Perşkenin, A.Brilinskinin, İ.L.Seqalın, N.A.Petrovun, V.İ.Masalskinin və başqalarının özündə Azərbaycanın XIX əsr tarixi məsələlərini əks etdirən əsərlərini də göstərməliyik. Azərbaycanın XIX əsrə qədərki, həmçinin XIX əsrin əvvəlləri tarixinin bəzi məsələlərini özündə cəmləşdirmiş əsərlərin – ―Qarabağnamə‖lərin müəllifləri Mirzə Yusif Qarabağini, Mir Mehdi Xəzanini, Mirzə Adıgözəl bəyi, Mirzə Camalı, Əhməd bəy Cavanşiri, Məhəmməd Baharlını da unutmamalıyıq. Bu dövrün belə tarixçilərindən danışarkən Abbasqulu Ağa Bakıxanovun ―Gülüstani – İrəm‖ kitabını və əsərlərində XIX əsrin I yarısı tariximizin bir sıra məsələlərini əks etdirən, Dərbənddə doğulmuş, Qazan və Peterburq Universitetində işləmiş Mirzə Məhəmməd Əli Kazım bəyi xüsusilə qeyd etməliyik. XIX əsrin sonu – XX əsrin əvvəllərində Peterburqda, Rusiyanın digər şəhərlərində yaşamış tarixçilərdən İ.Q.Butkovu, V.A.Pottonu, N.F.Dubrovini göstərmək lazımdır. Onların əsərlərində Azərbaycanın XIX əsr siyasi, sosial- iqtisadi tarixinin bir çox məsələləri öz əksini tapmışdır. XIX əsrin 50-ci və sonrakı illərində yaşamış, o dövrün mətbuatında XIX əsr Azərbaycan tarixinin bir çox məsələlərinə, xüsusən Azərbaycan şəhərlərinin tarixilə bağlı məsələlərə toxunmuş Kərim bəyi, Səfiyev Mirzə Məmmədəlini, Vəlizadə Mirzəni, Cəlal Əfəndini, Həsən bəy Bağırovu, N.Qiyasbəyovu, M.Quliyevi, Rəşid bəy Əfəndiyevi, M.A.Şaxtaxtinskini, Mir Həşim bəy Vəzirovu, M.Əfəndiyevi, F. Və Z.Sultanovları, M.Mahmudbəyovu, H.Minasazovu, A.M.Mehmandarovu, T.Bayraməlibəyovu göstərmək olar. Xalqımızın görkəmli
oğulları olan M.F.Axundov, Seyid Əzim Şirvani, Həsən bəy Məlikov Zərdabi də öz əsərlərində XIX əsr tarixinin bir sıra məsələlərinə toxunmuşlar. 1904-cü ildə Rəşid bəy İsmayılovun ―Qafqazın qısa tarixi‖ kitabı nəşr olunmuşdur. Bu kitabda Qafqazın, o cümlədən Azərbaycanın XIX əsr tarixinin bəzi məsələləri öz əksini tapmışdır. Hacı Şeyx Həsən Mollazadənin dördcildlik ―Zübdət-üt-təvarix‖ adlı əsərinin dördüncü cildində İranın, Qafqazın, Orta Asiyanın tarixi ilə yanaşı, Azərbaycan tarixinin XVIII əsrin sonundan başlayaraq XX əsrin birinci on illiyi dövrü məsələləri də işıqlandırılmışdır. 1918-ci il mayın 28-də elan olunmuş müstəqil Azərbaycan Cümhuriyyəti dövründə digər vacib məsələlərlə yanaşı, maarifin, o cümlədən tarixşünaslığın inkişafı üçün bir sıra tədbirlər həyata keçirilmiş, elm, adamları hazırlamaq üçün xarici ölkələrə nümayəndələr göndərilmiş, 1919-cu ildə Bakı Universiteti yaradılmışdı. O vaxta Parisdə Adilxan Ziyadxanovun ―Azərbaycan‖, Əkbərağa Şeyxülislamovun ―Qafqaz Azərbaycan Respublikası‖ kitabları çapdan çıxmış, M.Ə.Rəsulzadənin ―İran və Azərbaycan‖, ―Azərbaycanın paytaxtı‖ məqalələri çap olunmuşdu. Bu məqalələrdə çox mühüm məsələlərə - Azərbaycan xalqının təşəkkülü, onun qonşu xalqlarla əlaqələri, Bakı şəhərinin inkişafı və s. Məsələlərə toxunulur. Azərbaycanın mədəni həyatını, tarixi keçmişini işıqlandırmaqda ―Səfa‖, ―Nicat‖, ―Nəşri-maarif‖, İran maarifçisi ―Tərəqqi‖ cəmiyyətləri mühüm rol oynamışdılar. 1920-ci il aprelin 28-də Azərbaycanda sovet hakimiyyəti elan olunduqdan sonra ictimai elmləri, o cümlədən Azərbaycan tarixini öyrənən elmi qurumlar meydana çıxmağa başladı. 1923-cü ildə Azərbaycanı öyrənən ―Azərbaycanı tədqiq və tətəbbö cəmiyyəti‖ yaradıldı. Azərbaycanda 1929-cu ildə
Azərbaycan Dövlət Elmi-Tədqiqat İnstitutunun yaradılması respublikada Azərbaycan tarixinə dair tədqiqatların həyata keçirilməsində və yazılı tarixi mənbələrin nəşrində mühüm rol oynadı. 1932-ci ildə SSRİ Elmlər Akademiyasının Zaqafqaziya Filialının Azərbaycan şöbəsi, 1936-cı ilin martında isə Elmlər Akademiyasının filialı yaradılmışdı. Onun nəzdində Tarix, Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu fəaliyyət göstərirdi. 1970-ci ildə bu institut Tarix İnstitutu adlandırıldı. Onun nəzdində arxeologiya və etnoqrafiya bölmələri yaradıldı. Lakin təəssüf ki, Azərbaycanın XIX əsr tarixini tədqiq etmək sahəsində əhəmiyyətli bir iş görülmürdü. Əsas iş marksizm-leninizm klassiklərinin əsərlərinin nəşrinə və XX əsrin ilk iki on illiyində baş verən fəhlə çıxışlarının öyrənilməsinə yönəldilmişdi. Bununla yanaşı, akademik V.V.Bartoldun Bakıda 1925-ci və 1926-cı illərdə nəşr etdiyi ―Azərbaycan tarixinin qısa xülasəsi‖ və ―Türk xalqlarının tarixinin öyrənilməsinin müasir vəziyyəti və ən vacib vəzifələri‖, akademik A.N.Samoyloviçin ―Qafqaz və Türk dünyası‖ əsərlərini göstərmək olar. N.İ.Meşşaninov, Ə.Ələkbərov, P.K.Juze, Əziz Qubaydulin kimi alimlər Azərbaycan tarixinin müxtəlif dövrləri və məsələləri
üzrə əsərlər nəşr etsələr də, bu əsərlərdə Azərbaycanın XIX əsr tarixi məsələləri tədqiq olunmamışdır. Azərbaycanın XIX əsr tarixi məsələlərini ilık tədqiq edənlərdən Bakı Universitetinin professoru Q.Q.Pisarevski, T.Passek, T.Latınin, V.M.Sısoyev olmuşlar. Bu istiqamətdə V.M.Sısoyevin 1925-ci ildə nəşr etdirdiyi ―Azərbaycan tarixi (Şimali)‖ əsərini xüsusi qeyd etmək lazımdır. Bu dövrdə, yəni 1920-ci illərdə Vəli Xuluflu, M.Əfəndizadə, H.İmanov, Abdulla Salamzadə, Ağamir Məmmədov, Rəşid İsmayılov və başqaları kimi azərbaycanlı tarixçilərimiz olmuşdur. Onlar da öz tədqiqatlarında Azərbaycanın XIX əsr tarixi məsələlərinə toxunmamışlar. H.Minasazov isə 1826-1828-ci illər Rusiya-İran müharibəsi məsələlərinə xüsusi əsər həsr etmiş və 1826-cı ildə Gəncədə Rusiya işğalına qarşı baş vermiş üsyanla əlaqədar olaraq öz əsərini ―Bir inqilabın yüz illiyi‖ adlandırmışdı. 40-cı və 50-ci illər Azərbaycanda tarixçi alımlər nəsli yetişdi. Onlardan yalnız Ə.S.Sumbatzadə, İ.M.Həsənov, M.Ə.İsmayılov, M.M.Əfəndiyev, R.Ə.Mehdiyev, İ.A.Talıbzadə XIX əsr tarixi mənbələrinin tədqiqi ilə məşğul olmuş, Azərbaycanın çar Rusiyası tərəfindən istilası məsələlərinə dair onlarla məqalə, Azərbaycanda aqrar münasibətlər, kənd təsərrüfatı və sənayenin, xüsusən neft sənayesinin tarixinə dair əsərlər nəşr etmişlər. Bu istiqamətdə Rusiya tarixçiləri N.Q.Boqdanova, K.A.Pafitnov və Q.Q.Pisarevski müəyyən işlər görmüşlər. 1950-ci illərin sonu – 1960-cı illərin əvvəllərində üç cilddən ibarət ―Azərbaycan tarixi‖ nəşr olundu.Onun II cildi Azərbaycanın XIX-XX əsrin əvvəllərinə dair tarixinə həsr olunmuşdur. Bu cild, demək olar ki, Azərbaycanın XIX əsr tarixinə bütövlükdə həsr olunmuş ilk əsəridir. Cildin yazılması üçün müəlliflər külli miqdarda material toplamışlar. Bu materialların əksəriyyəti tarixşünaslıq elminə ilk dəfə gətirilmiş, XIX əsr tarixinin istər sosial-iqtisadi, istər siyasi, istərsə də mədəniyyət problemlərinə dair ətraflı və yeni məlumatlar verilmişdir. Bu dövrdə Ə.N.Quliyevin və İ.M.Həsənovun XIX əsrin birinci yarısında Azərbaycan tarixşünaslığına dair kitabı da nəşr olunmuşdur. Bu sahədə Ə.S.Sumbatzadənin, M.C.İbrahimovun və Ə.Hüseynzadənin xidmətləri də qeyd olunmalıdır. Üçcildlik ―Azərbaycan tarixi‖ nəşr edildikdən sonrakı illərdə Azərbaycan tarixinin bütün dövrləri üzrə. O cümlədən XIX əsr üzrə tədqiqatlar sahəsində xüsusi nailiyyətlər əldə edildi, bir neçə kitab, xeyli məqalə nəşr olundu. Bu istiqamətdə Ə.S.Sumbatzadənin XIX əsr kənd təsərrüfatı və sənayə tarixinə, M.Ə.İsmayılovun XIX əsrin sonu – XX əsrin əvvəlləri ndə Azərbaycanın kənd təsərrüfatı və sənaye tarixinə, kənd təsərrüfatında kapitalizmin inkişafı tarixinə həsr etdikləri monoqrafiyaları qeyd olunmalıdır. Bu dövrdə sonuncunun M.C.İbrahimovla birlikdə Azərbaycanın neft sənayesi tarixinə, A.Ş.Milmanın Azərbaycanın siyasi quruluşuna, İ.V.Striqunovun proletariatın formalaşmasına həsr etdikləri monoqrafiyaları qeyd olunmalıdır. İ.A.Talıbzadənin XIX – XX əsrin əvvəllərində suvarma və sudan istifadəyə, D.İ.İsmayılzadənin XIX əsrin 30-cu illər XX əsrin başlanğıcında rus kəndlilərinin Azərbaycana köçürülməsi, Hacı Murad İbrahimbəylinin Azərbaycanın XIX əsr hərbi tarixinə həsr olunmuş əsərlərini göstərmək olar. Sonrakı dövrü, yəni 70-ci illərin sonu – 90-cı illər tarixşünaslığı məsələlərinə toxanmazdan əvvəl bir məsələnin üzərində dayanmaq zəruridir.
XX əsr Azərbaycan tarixinin bir sıra məsələləri adları çəkilən əsərlərin çoxunda sovet dövrünün kommunist ideologiyasının hakim ―konsepsiyasının‖ təsiri altında müəyyən istiqamətdə təhrif olunmuşdu. Göstərilən məsələlərdən biri Azərbaycanın XIX əsrin birinci onilliklərində yazılmış əsərlərdə, həm rus, həm də Azərbaycan tarixşünaslığında bu məsələ, yəni çar Rusiyasının Azərbaycanı istila etməsi düzgün qiymətləndirilmişdir. Lakin 40-cı illərdən sonra istər Rusiya, istərsə də Azərbaycan tarixşünaslığında ―hakim‖ ideologiyasının diktəsi ilə dəyişiklik aparılmış, Azərbaycanın çar Rusiyası tərəfindən zəbt olunması, onunucqar müstəmləkə olması ―birləşmə‖ məfhumu ilə əvəz edilmişdi. Azərbaycan tarixşünaslığında hələ 1950-ci illərdə ―Azərbaycanın Rusiyaya birləşdirilməsi və onun iqtisadiyyat və mədəniyyət sayəsində mütərəqqi nəticələri‖ əsəri, bir sıra məqalələr nəşr olunmuşdur. Bundan başqa, 1964-cü ildə ―Azərbaycanın Rusiyaya daxil olmasının‖ 150 illiyi respublikada təntənəli qeyd edilmişdir. Fəqət elmi həqiqət bərpa olundu. 80-cı illərdə tarixşünaslığımızda əsaslı dəyişiklik baş verdi, hadisələr həqiqi surətdə təhlil olundu, Azərbaycanın çar Rusiyası tərəfindən istilası məsələsi də düzgün işıqlandırıldı.Başqa misallar da gətirmək olar. Məlum olduğu kimi, çar Rusiyasının işğalından sonra 1804-cü ildə Car-Balakəndə, 1826-cı ildə Gəncədə, 30-cu illərdə Car-Balakəndə, Qubada, sonrakı illərdə, həmçinin Şeyx Şamilin Dağıstanda üsyanı zamanı Azərbaycanın Dağıstanla sərhəd rayonlarında (Zaqatala. Şəki və b.) üsyanlar baş vermişdi. Bu üsyanlara tarixşünaslıqda 1940-1970-ci illərdə düzgün qiymət verilməmiş, hətta bəzi hallarda onlar qiyam belə adlandırılmışdı. Halbuki bu üsyanlarəsasən çar müstəmləkəçiliyinə qarşıyönəldilmişdi. Eyni sözləri XIX əsrin son rübündə baş vermiş qaçaq hərəkatına da aid etmək olar.
Sonrakı illərdə, xüsusən 80-cı illərin ikinci yarısından, SSRİ- nin süqutundan başlayaraq, tarixi tədqiqatlarda həqiqətlər bərpa olunmağa başladı. Bu baxımdan 80-ci və 90- cı illərin tarixşünaslığında ilk növbədə Tarix İnstitutunun kollektivi tərəfindən Azərb. EA müxbir üzvi İ.H.Əliyevin redaktorluğu ilə 1993-cü ildə azərbaycanca, 1995-ci ildə rusca işıq üzü görmüş ―Azərbaycan tarixi‖ kitablarını qeyd etmək lazımdır. 1994-cü ildə akademik Z.M.Bünyadov və professor Yusif Yusifovun redaktəsi altında nəşr olunmuş ―Azərbaycan tarixi‖ kitabında XIX əsr dövrü Azərb. EA müxbir üzvü M.Ə.İsmayılov tərəfindən yazılmışdı. Bundan başqa, M.Ə.İsmayılov 1992-1997-ci illərdə üç dəfə, eyni zamanda 1995-ci ildə rus dilində, yenə həmin ildə Dubayda
ərəb dilində ―Azərbaycan tarixi‖ kitablarını nəşr etdirmişdir. Bu kitablarda da XIX əsr Azərbaycan tarixi özünün xüsusi təhlilini tapmışdır.
70-90-cı illərdə çoxsaylı ixtisaslı tarixçilərimizin Azərbaycab tarixinin sosial-iqtisadi, siyasi və mədəniyyət tarixi üzrə xeyli əsərləri nəşr olundu. Lakin təəssüf ki, XIX əsr tarixinə dair monumental, ümumiləşdirici monoqrafiya və digər əsərlər azdır. Çapdan çıxmış əsərlərin çoxu Azərbaycanın sosial-iqtisadi tarixinə həsr olunmuşdur Bu məsələlərdən XIX – XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanın sosial-iqtisadi quruluşu, Azərbaycan kəndinin sosial-iqtisadi inkişafının səviyyəsi, neft sənayesinin tarixi, Azərbaycanda kənd təsərrüfatı alətlərinin istehsalı, torpaq sahibliyi və torpaqdan istifadə, neft istehsalı və Rusiya iqtisadiyyatı, mülkədar təsərrüfatı və s. Problemlər M.Ə.İsmayılov, Q.C.Cavadov, Y.İ.Ələsgərov, V.H.Kərimov, V.A.Səmədov, M.M.Gülmalıyev və Ə.A.Umayevin əsərlərində öz əksini tapmışdır.
Tarixi əsərlər içərisində Azərbaycanın Rusiya ilə münasibətləri, ümumiyyətlə, ölkənin siyasi tarixinə dair də əsərlər vardır. Bu istiqamətdə XV_XIX əsrlərdə Azərbaycan – Rusiya münasibətləri, çarizmin siyasətini Azərbaycanda həyata keçirənlər, rus kəndlilərinin Zaqafqaziyaya, o cümlədən Azərbaycana köçürüməsi və s. Mövzulara tarixçilərdən, F.M.Əliyev, F.Əsədov, D.İ.İsmayılzadə, S.Kərimova öz əsərlərində geniş yer vermişlər. Tarixçi alimlər, başqa sahələrin tədqiqatçıları Azərbaycanda təhsil və bununla bağlı məsələlərin tədqiqinə də çox diqqət yetirmişlər. Rusiya ali məktəblərində təhsil alan azərbaycanlılar, XIX əsrdə Azərbaycan ziyalıları, Azərbaycanda siyasi təhsil, Azərbaycan məktəbləri, maarif, Azərbaycan burjuaziyasının maarifçilik fəaliyyəti və s. Məsələlər E.S.Əliyev, D.S.Hüseynova, M.F.Məlikov, A.Q.Mustafayev, N.A.Tahirzadə və S.Talıbova kimi tarixçilərin əsərlərində şərh olunmuşdur. Tarixçilər və digər ixtisasçılar Azərbaycan mədəniyyətinin bir çox sahələri, dövri mətbuat, görkəmli siyasi və mədəniyyət xadimləri barəsində xeyli əsərlər yazmışlar. Bunlardan Azərbaycanın dövri mətbuatı, M.Şaxtaxtinskinin rus dövri mətbuatında fəaliyyəti, Azərbaycan teatrı, onun inkişaf mərhələləri, H.Cavid, Ü.Hacıbəyov haqqında, mədəniyyət, mətbuatda Azərbaycanda ədəbi tənqid məsələləri N.Axundov, K.Zeynalova, İ.Kərimov, Q.Məmmədli, S.Mövlayeva, K.Talıbzadə tərəfindən tədqiq olunmuşdur. Tarixşünaslıqda XIX əsr tarixinə dair, şəhərlərin tarixi, şəhərlərin su və s. Ilə təchizatı məsələləri və digər mövzular üzrə də xeyli işlər görülmüşdür. Bunlardan Bakı (N.Məmmədov və M.Ə.Musayev), Şimali Azərbaycan şəhərləri (E.B.Muradəliyeva), Şəki (M.Ə.İsmayılov), Gəncə (kollektiv), Şuşa (G.N.İsmayılova) şəhərlərin tarixini göstərmək olar. Bununla yanaşı, XIX əsrdə Azərbaycanda şəhər tikintisi, memarlıq, şəhərlərin təchizatı məsələlərinə də tədqiqatlar həsr olunmuşdur (V.Xanəliyev, Ş.S.Fətullayev). Bu dövrdə mətbuat (V.Məmmədov), Azərbaycan burjuaziyasının xeyriyyəçiliyi (M.Ə.İsmayılov), Azərbaycan tarixşünaslığı (Ə.S.Sumbatzadə) məsələlərinə dair də əsərlər nəşr olunmuşdur. Cilddə, müəyyən fəsillərdə dövrünə görə, Cənubi Azərbaycan tarixinin sosial-iqtisadi, siyasi və mədəniyyət problemləri haqqında məlumatlar verilir. Cildin mətni aşağıdakı müəlliflər tərəfindən yazılmışdır: Giriş: M.Ə.İsmayılov. I fəsil: Azərb. EA müxbir üzvü M.Ə.İsmayılov, II fəsil: Akad Ə.S.Sumbatzadə, M.Ə.İsmayılov, tarixm elmləri doktoru Ə.A.Umayev, t.e.d., prof. T.T.Vəliyev, t.e.d., prof. İ.M.Həsənov, iqtisad elmlər doktoru M.Ə.Musayev, t.e.d M.İbrahimov, t.e.d. P.Ş.Milman, t.e.n. İ.A.Talıbzadə. III fəsil: hüquq elmləri doktoru Ə.M.Əhmədov, t.e.n. N.A.Tahirzadə, t.e.n. N.Məmmədov. IV fəsil: M.Ə.İsmayılov, P.Ş.Milman. V fəsil: Ə.S.Sumbatzadə, M.Ə.İsmayılov, T.T.Vəliyev, M.C.İbrahimov, Ə.A.Umayev, İ.V.Striqunov, M.Ə.Musayev, t.e.n. R.Bağırov. IV fəsil: M.Ə.İsmayılov, İ.M.Həsənov, Ə.A.Umayev, İ.A.Talıbzadə. VII
fəsil: M.Ə.İsmayılov, M.C.İbrahimov, İ.V.Striqunov, t.e.d. D.B.Seyidzadə. VIII fəsil: İ.V.Striqunov. IX fəsil: Azərb. EA həqiqi üzvü Ə.Salamzadə, N.Tahirzadə, t.e.n. L.Əliyeva, t.e.n. H.N.Həsənov,
***
Tarix İnstitutu hələ 70-ci illərin əvvəllərindən çoxcildli ―Azərbaycan tarixi‖ni hazırlamağa başlamışdı və bir neçə cildlərin mətnləri hətta müzakirədən keçmişdi. Lakin çoxcildlik üzrə görülən işlər tamamlanmamışdı. Təqdim olunmuş cildin siyahıda göstərilmiş müəlliflərinin bir çoxu artıq dünyasını dəyişmiş (Ə.S.Sumbatzadə, İ.M.Həsənov, M.Ə.Musayev, İ.A.Talıbzadə, İ.V.Striqunov, Ə.Salamzadə, L.Əliyeva), yaxud da İnstitutun elmi fəaliyyətində iştirak etmirlər. Təqdim olunmuş mətnlər müasir dövrün tələbləri əsasında redaksiya və müəlliflər heyəti tərəfindən işlənmişdir. İnstitutun IV cildin məsul redaktoru Azərb. EA müxbir üzvü M.Ə.İsmayılovun başçılıq etdiyi yeni tarix şöbəsinin işçiləri bu mətnlər üzərində əsaslı surətdə işləməli olmuşlar. Onlardan tarix elmləri doktorları mərhum D.S.Hüseynovanı, D.B.Seyidzadəni, tarix elmləri namizədləri H.N.Həsənov, S.M.Mustafeyava, N.R.Məmmədov, Z.A.Qafarova, İ.S.Bağırova, K.R.Ocaqova, E.S.Əliyev, G.N.İsmayılovanı göstərmək olar. Əslində onlar həm müəllif kimi cildə yeni elmi əlavələr, həm də son illərdə araşdırmalar nəticəsində əldə edilmiş məlumatlar daxil etmişlər. Onların əməkləri minnətdarlıqla qeyd olunur.
I FƏSĠL
ġĠMALĠ AZƏRBAYCANIN RUSĠYA TƏRƏFĠNDƏN ĠSTĠLASI Yüklə 11,49 Mb. Dostları ilə paylaş:
|