Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi kollegiyasının 12 iyun 2009-cu il tarixli
Yüklə 1,16 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi kollegiyasının 12 iyun 2009-cu il tarixli 17 saylı qərarı ilə təsdiq edilmişdir ŞƏKƏRLİ DİABET (TİP 2) XƏSTƏLİYİNİN DİAQNOSTİKA VƏ MÜALİCƏSİ ÜZRƏ KLİNİK PROTOKOL Bakı - 2009 Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
54.15
Ş 47
Ş 47 Şəkərli diabet (tip 2) xəstəliyinin diaqnostika və müalicəsi üzrə klinik protokol. – 36 səh.
2
Nazirliyinin səhiyyə islahatları çərçivəsində ictimai səhiyyə kadrlarının hazırlanması üzrə Tədbirlər proqramı əsasında tərtib edilmişdir. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
3
Klinik protokolun redaktoru: C.Məmmədov – Səhiyyə Nazirliyi İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzinin direktoru
R.Məmmədhəsənov – SN baş endokrinoloqu, ATU-nun daxili xəstəliklər kafedrasının müdiri, t.e.d., professor, ə.e.x. V.Mirzəzadə – Azərbaycan Endokrinoloqlar Elmi Cəmiyyətinin sədri, “Metabolizm” jurnalının baş redaktoru, t.e.d. R.Cabbarov – Respublika Endokrinologiya Mərkəzinin direktoru, t.e.n. V.Muradov – Bakı ş. Endokrinoloji Dispanserinin baş həkimi A.Əhmədov – İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzi tibb işçilərinin peşəkar hazırlığı şöbəsinin müdiri G.Hacızadə – İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzi səhiyyə siyasəti və islahatlar şöbəsinin həkimi
Səhiyyə Nazirliyinin Tibbi yardımın təşkili şöbəsi tərəfindən rəy verilmişdir.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 4
Sübutların etibarlılıq dərəcəsi Sübutların mənbələri (elmi tədqiqatların tipləri) Ia Sübutlar meta-analiz, sistematik icmal və ya randomizasiya olunmuş klinik tədqiqatlardan (RKT) alınmışdır Ib Sübutlar ən azı bir RKT-dən alınmışdır IIa Sübutlar ən azı bir yaxşı planlaşdırılmış, nəzarət edilən, randomizasiya olunmamış tədqiqatdan alınmışdır IIb Sübutlar ən azı bir yaxşı planlaşdırılmış kvazi- eksperimental tədqiqatdan alınmışdır
Sübutlar təsviri tədqiqatdan (məsələn, müqayisəli, korrelyasion tədqiqatlar, ayrı-ayrı halların öyrənilməsi) alınmışdır IV Sübutlar ekspertlərin rəyinə və ya klinik təcrübəyə əsaslanmışdır
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 5
Tövsiyənin etibarlılıq səviyyəsi Tövsiyənin əsaslandığı sübutların etibarlılıq dərəcəsi A •
RKT-lərin yüksək keyfiyyətli meta-analizi, sistematik icmalı və ya nəticələri uyğun populyasiyaya şamil edilə bilən, sistematik səhv ehtimalı çox aşağı olan (++) irimiqyaslı RKT. •
B •
Kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli tədqiqatların yüksək keyfiyyətli (++) sistematik icmalı, yaxud •
keyfiyyətli kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli tədqiqat, yaxud •
sistematik səhv riski yüksək olmayan (+) RKT. •
Sübutların etibarlılıq dərəcəsi Ib və IIa. C •
Nəticələri uyğun populyasiyaya şamil edilə bilən, sistematik səhv riski yüksək olmayan (+) kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli və ya nəzarət edilən, randomizasiya olunmamış tədqiqat, yaxud •
edilə bilməyən, sistematik səhv riski çox aşağı olan və ya yüksək olmayan (++ və ya +) RKT. •
D •
Klinik hallar seriyasının təsviri, yaxud •
Nəzarət edilməyən tədqiqat, yaxud •
Ekspertlərin rəyi. •
Yüksək səviyyəli sübutların mövcud olmamasının göstəricisidir. •
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 6
AQQ – acqarına qanda qlükoza səviyyəsi AQP – acqarına qlikemiyanın pozulması ASLX – aşağı sıxlıqlı lipoproteidlərin xolesterini BKİ – bədən kütləsi indeksi DKA DÖNÖ – diabet zamanı özünə nəzarətin öyrədilməsi DPN – distal simmetrik polineyropatiya HbA1c – qlikolizə olunmuş hemoqlobin HPP – hamiləliyin planlaşdırılması proqramı HŞD – hestasiya şəkərli diabeti XBX – xroniki böyrək çatışmazlığı XBT-10 – Xəstəliklərin Beynəlxalq Təsnifatı, 10-cu baxış OQTT – oral qlükoza tolerantlığı testi QFS – qlomerulların filtrasiya sürəti QQPQ – qanda qlükozanın pasiyent tərəfindən qiymətləndirilməsi QTP – qlükoza tolerantlığının pozulması QV – qalxanabənzər vəz PAX – periferik arteriyaların xəstəliyi RKT – randomizasiya olunmuş klinik tədqiqatlar ŞD – şəkərli diabet ŞD2 – şəkərli diabet (tip 2) TBİ – topuq-braxial indeksi TQM – tibbi qidalanma ilə müalicə ÜDX – ürək-damar xəstəliyi ÜXX – ürəyin xronik xəstəliyi ÜST – Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı YSLX – yüksək sıxlıqlı lipoproteidlərin xolesterini YPKS – yumurtalıqların polikistozu sindromu
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 7
səviyyəsində çalışan terapevtlər, ailə həkimləri üçün nəzərdə tutulmuşdur. Pasiyent qrupu: ►
2-ci tip şəkərli diabeti və onun fəsadları olan bütün yaş qruplarından xəstələr, hamilə qadınlar ►
Şəkərli diabetin inkişafı üzrə risk qrupuna daxil olan əhali Protokolun məqsədləri: ►
Müasir diaqnostika və müalicə metodlarını tətbiq etməklə ŞD-nin diaqnostika və müalicəsinin təkmilləşdirilməsi ►
►
Fəsadlaşmalar ehtimalını müəyyən etmək üçün ŞD-nin gedişinin qiymətləndirilməsi ►
ŞD-li xəstələrin həyat keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması ÜMUMİ MÜDDƏALAR Şəkərli diabet tip 2 (ŞD2) – insulinin təsirinin və ya insulin sekresiyasının defekti nəticəsində zülal, piy və karbohidrat mübadiləsi pozğunluğu ilə müşayiət olunan və xroniki hiperqlikemiya ilə xarakterizə edilən polietioloji metabolik pozğunluqdur. Şəkərli diabetin orqanizmə mənfi təsiri müxtəlif orqanların disfunksiyası, çatışmazlığı və gecikmiş (xroniki) fəsadları şəklində təzahür edir. Şəkərli diabet – kəskin və xroniki ağırlaşmaların əmələgəlmə riskinin qarşısını almaq üçün daimi müalicə və xəstələrə özünənəzarəti öyrətməyi tələb edən bir xəstəlikdir. Şəkərli diabetin müalicəsi tək qlikemiyaya deyil, həmçinin onun ağırlaşmalarına gətirib çıxara biləcək digər faktorlara nəzarət tələb edir. Prediabet dedikdə, acqarına qlikemiyanın pozulması və qlükozaya qarşı tolerantlığın pozulması nəzərdə tutulur. Qeyd edilən hər iki hal geri dönən vəziyyətdir, belə ki, karbohidrat mübadiləsini tam normallaşdırmaq mümkündür. Eyni zamanda hər iki hal ürək- damar sistemi xəstəliklərinin və ürək-damar xəstəliklərindən ölümün əsas risk faktoru hesab olunur (B).
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
8
ŞD-nin epidemiologiyası kifayət qədər öyrənilməmişdir. Dünya əhalisinin 2-3%-i ŞD-dən əziyyət çəkir. ÜST-nin məlumatlarına görə 1985-ci ildə dünyada ŞD olan 60 mln insan qeydiyyata alınmışdır. Beynəlxalq Diabet Federasiyasının 2008-ci il üçün olan məlumatlarına görə ŞD-dən əziyyət çəkən insanların sayı 246 mln- dur. ŞD2 şəkərli diabetin ən geniş yayılmış formasıdır. ŞD2 bütün şəkərli diabet hallarının 90-95%-ini təşkil edir. ŞD2-nin əhali arasında çox rast gəlinməsi ÜST tərəfindən bu xəstəliyin epidemiya kimi qəbul edilməsinə səbəb olmuşdur. Əhali arasında bu xəstəlik qeydə alınandan 2-3 dəfə çoxdur.
►
ŞD 1-ci tip (β-hüceyrələrin destruksiyası və insulin çatışmazlığı ilə xarakterizə edilir) ►
sekresiyasının defekti ilə xarakterizə edilir) ►
Başqa səbəblərdən – məs., β-hüceyrələrin funksiyasının genetik defekti, insulinin təsirinin genetik defekti, pankreasın ekzokrin funksiyasının pozulması ilə nəticələnən xəstəliklər (sistik fibroz), dərmanların və ya kimyəvi maddələrin təsiri (QİÇS və ya orqan transplantasiyasından sonra aparılan müalicə) – baş verən diabet ►
Hestasion şəkərli diabet (HŞD) (hamiləlik zamanı diaqnostika edilir) ŞƏKƏRLİ DİABET TİP 2-nin XBT-10 üzrə TƏSNİFAT E10-14 Şəkərli diabet (ŞD) .0 koma ilə .1 ketoasidozla .2 böyrəklərin zədələnməsi ilə .3 gözlərin zədələnməsi ilə .4 nevroloji ağırlaşmalarla .5 periferik qan dövranının
.6 digər dəqiqləşdirilməmiş ağırlaşmalarla .7 çoxsaylı ağırlaşmalarla .8 dəqiqləşdirilməmiş
.9 ağırlaşmalarsız E10 İnsulindən asılı ŞD E11 İnsulindən asılı olmayan ŞD E12 Qeyri-kafi qidalanma ilə bağlı ŞD E13 ŞD-nin digər dəqiqləşdirilmiş formaları E14 Dəqiqləşdirilməmiş ŞD O24 Hamiləlik dövründə ŞD R73.0 Qlükozaya qarşı tolerantlığın pozulması Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 9
Prediabet və ŞD yaranmasının risk faktorları ►
Yaşın >45 olması ►
Ailədə diabet xəstəliyi (birinci dərəcəli qohumluq) ►
Ürək-damar xəstəliyi ►
Çəkinin artıqlığı və ya piylənmə (çəkinin ideal bədən çəkisindən ≥20% artıq olması və ya bədən kütləsi indeksi ≥25 kq/m 2 )
Az hərəkətli həyat tərzi ►
Asiya mənşəli amerikalılar, amerika hinduları və ya Sakit okean adalarında yaşayanlar. ►
səviyyəsində dəyişikliklərin olması ►
Hipertenziya (AT ≥140/90 mm c.süt.) ►
Triqliseridlərin səviyyəsinin artması (≥ 250 mq/dl və ya 2,82 mmol/L), yüksək sıxlıqlı lipoproteidlərin konsentrasiyasının aşağı olması ( ≤40 mq/dL və ya 0,90 mmol/L) ►
Hestasiya diabetinin olması ►
Yenidoğulmuşun çəkisinin >4 kq olması ►
Yumurtalığın polikistozu sindromu (YPKS) ►
Psixi xəstəliyin olması Skrininq ►
Artıq çəki və ya piylənməsi (BKİ > 25 kq/m 2 ) olan böyüklər və bir və ya daha çox risk faktorları olan şəxslər prediabet və ŞD2-yə görə yoxlanmalıdırlar. Risk faktorları olmayan şəxslərdə isə testləşdirmə 45 yaşdan başlamalıdır. (B) ►
Hiperlipidemiya (ASLX>130) və hipertenziyası (qan təzyiqi >140/90 mmHg) olan hər bir xəstəyə yaşından asılı olmayaraq ŞD2-yə görə skrininq aparılması tövsiyə olunur. ►
Testlərin nəticəsi normal olduqda, təkrar testlər ən azı 3 illik zaman çərçivəsində aparılmalıdır. (D) ►
saatlıq OQTT (75 qr. qlükozadan sonra), yaxud hər ikisini aparmaq olar. (B) ►
OQTT aparılması tövsiyə edilir. (D) ►
Prediabet olan xəstələrdə ÜDX-nin risk faktorlarını aşkarlamaq və mümkündürsə, müalicə etmək lazımdır. (B) Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. ŞD2-nin DİAQNOSTİKASI 1. Klinik simptomatika Şəkərli diabetli xəstələrin əsas şikayətləri ağızda quruluq, susuzluq (polidipsiya), tez-tez və çoxlu sidik ifrazı (poliuriya), gecə sidik ifrazı, arıqlama, zəiflik və s. ola bilər. Eyni zamanda bir çox xəstələrdə heç bir şikayət olmaya da bilər.
ŞD2-nin diaqnostikası məqsədilə AQQ təyin edilir və ya 2 saatlıq OQTT aparılır (A). Diabetin diaqnostikasında AQQ ilə müqayisədə 75 qr. qlükoza vasitəsilə aparılan OQTT-nin daha həssas və spesifik olmasına baxmayaraq, onun praktikada yerinə yetirilməsi çətin ola bilər. OQTT nəticələrinə əsasən şəkərli diabet və prediabetin diaqnostik meyarları cədvəl 1-də göstərilmişdir (D).
OQTT-nin cavablarına əsasən ŞD, QTP və AQP zamanı kapilyar və venoz qanda və plazmada qlükoza konsentrasiyasının diaqnostik göstəriciləri (75 qr. quru qlükoza 250-300 ml isti suda həll edilir. Ürəkbulanmanın olmaması üçün suya az miqdarda limon turşusu və ya bir parça limon əlavə etmək olar.)
Qanda Plazmada Klinik interpretasiya Venoz Kapilyar Venoz Kapilyar Şəkərli diabet Acqarına ≥ 6.1 ( ≥ 110 ) ≥ 6.1 ( ≥ 110 ) ≥ 7.0 ( ≥ 126 ) ≥ 7.0 ( ≥ 126 ) 2 saat sonra ≥ 10.0
( ≥ 180 ) ≥ 11.1
( ≥ 200 ) ≥ 11.1
( ≥ 200 ) ≥ 12.2
( ≥ 220 ) Qlükozaya qarşı tolerantlığın pozulması Acqarına < 6.1 ( <110 ) < 6.1 ( < 110 ) < 7.0 ( <126 ) < 7.0 ( < 126 ) 2 saat sonra ≥ 6.7
( ≥ 120 ) < 10.0 ( < 180 ) ≥ 7.8 ( ≥ 140 ) < 11.1 ( < 200 ) ≥ 7.8 ( ≥ 140 ) < 11.1 ( <200 ) ≥ 8.9 ( ≥ 160 ) < 12.2 ( <220 ) Acqarına qlikemiyanın pozulması Acqarına ≥ 5.6 ( ≥ 100 ) < 6.1 ( <110 ) ≥ 5.6
( ≥ 100 ) < 6.1 ( <110)
≥ 6.1 ( ≥ 110 ) < 7.0 ( < 126 ) ≥ 6.1 ( ≥ 110 ) < 7.0 ( < 126 ) 2 saat sonra
( < 120 ) < 7.8 ( <140)
< 7.8 ( < 140 ) < 8.9 ( < 160 ) Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 11 Diabetin diaqnostikası üçün HbA1c-nin təyini hal-hazırda tövsiyə olunmur (D).
Tam tibbi qiymətləndirmə zamanı diabetin təsnifatı aparılmalı, diabetik fəsadların olub-olmaması müəyyənləşdirilməli, öncəki müalicə nəzərdən keçirilməli və diabet diaqnozu qoyulan xəstələrdə qlikemiyaya nəzarətin olmasına fikir verilməlidir. Toplanan məlumatlar müalicə planının tərtib edilməsində və xəstənin davamlı aparılmasında yardımçı olacaqdır. Hər bir xəstəyə onun vəziyyətini xarakterizə edən laborator müayinələr aparılmalıdır. Diabetin tam qiymətləndirilməsinin komponentləri. Xəstəlik tarixi ►
Diabetin başlanma yaşı və xüsusiyyətləri (məs., DKA, asimptomatik laborator tapıntılar) ►
çəki, boy artımı və inkişaf tarixi ►
Diabet üzrə maariflənmə tarixi ►
Öncə aparılmış müalicənin və onun nəticəsinin xülasəsi (HbA1c qeydləri) ►
həmçinin qlükozanın monitorinqinin nəticələrini və pasiyentin bu məlumatdan istifadə etmə bacarığını əks etdirən diabetin hal- hazırkı müalicə planı ►
DKA-nın tezliyi, ağırlığı və səbəbi ►
Hipoqlikemiya epizodları ►
Hipoqlikemiyanın başa düşülməməsi (vaxtında müəyyən edilməməsi) ►
►
Diabetik fəsadların tarixi ►
Mikrovaskulyar fəsadlar: retinopatiya, nefropatiya, neyropatiya (sensor – buraya pəncədə olan dəyişikliklər aiddir və avtonom – buraya seksual disfunksiya və qastroparez aiddir) ►
►
Başqa psixoloji problemlər, diş xəstəlikləri Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 12 Fiziki müayinə ►
Boy, çəki, BKİ ►
Qan təzyiqinin ölçülməsi, ehtiyac olduqda ortostatik vəziyyəti dəyişməklə ►
►
QV palpasiyası ►
Dəri müayinəsi (acanthosis nigricans və insulin inyeksiyası yerlərini təyin etmək üçün) ►
Pəncənin hərtərəfli müayinəsi:
Baxış Arteria dorsalis pedis və arteria tibialis posterior-da pulsasiyanın yoxlanılması
Diz qapağı və Axill reflekslərinin olması/ olmaması Proprioseptiv, vibrasiya və monofilament hissiyyatlarının təyin edilməsi Laborator qiymətləndirmə ►
HbA1c, əgər son 2-3 ay ərzində yoxlanılmayıbsa ►
Son bir ildə aparılmayıbsa/ mümkün olmayıbsa, aşağıdakı müayinələr aparılmalıdır:
Acqarına lipid profili: total, ASLX, YSLX və triqliseridlər Qaraciyərin funksional testləri
Sidikdə albuminin miqdarı, albuminin kreatinə nisbətini göstərməklə Qanda kreatinin səviyyəsi və QFS hesablanması Yüklə 1,16 Mb. Dostları ilə paylaş:
|