AZƏ RBAYCAN RESPUBLİ KASI TƏ HSİ L NAZİ RLİ Yİ
AZƏ RBAYCAN DÖVLƏ T İ QTİ SAD UNİ VERSİ TETİ
Bİ ZNESİ N TƏŞ Kİ Lİ
VƏ
İ
DARƏ EDİLMƏSİ
Də rslik
Азярбайжан
Республикасы
Тящсил
Назирлийинин 5.08.2010-жу ил тарихли
1109 сайлы ямри иля дярслик кими тясдиг
едилмишдир.
BAKI – 2011
Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси
2
Rə yçilə r:
Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin “Əməyin
iqtisadiyyatı və təşkili” kafedrasının müdiri, iqtisad elmləri
doktoru, professor, əməkdar elm xadimi T.Ə.Quliyev
Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyasının “Neft emalı və
neft-kimya sənayesinin iqtisadiyyatı və menecment”
kafedrasının müdiri, iqtisad elmləri doktoru, professor
T.N.Ə liyev
Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyasının “Maşınqayırma
sənayesinin iqtisadiyyatı və menecment” kafedrasının
müdiri, iqtisad elmləri doktoru, professor M.C.Atakişiyev
Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin “Menecment”
kafedrasının müdiri, iqtisad elmləri doktoru, professor
K.A.Ş ahbazov
Biznesin təş kili və idarə edilmə si /Дярслик.
Бакы: «Игтисад Университети» Няшриййаты, 2011.- 464 сящ.
“Biznesin təşkili və idarə edilməsi” dərsliyi “Biznes inzibatçılığı”
kafedrasının müdiri iqtisad elmləri doktoru, professor, əməkdar müəllim
Alıcan Bayramalı oğ lu Abbasovun bilavasitə iştirakı və ümumi elmi
redaktəsi ilə kafedranın aşağıdakı əməkdaşları tərəfindən hazırlanmışdır:
i.e.d., prof. A.B.Abbasov (fəsil 1, 3, 8, 12, 14, 16, 19, 29, 15.2, 17.3 – 4,
22.2 – 3), i.ü.f.d., dos. R.Ə.Abbasova (fəsil 7, 9), i.ü.f.d., dos. M.Ə.Əliyev
(fəsil 4, 5), i.ü.f.d., dos. S.A.Abbasov (fəsil 20, 21), i.ü.f.d., dos.
X.S.Xankişiyev (fəsil 2), i.ü.f.d., dos. N.Ə.Həsənov (fəsil 23.1-2), i.e.d.,
prof. R.Ş.Muradov (23.3-4), i.ü.f.d., L.A.Kaşıyeva (fəsil 10), i.ü.f.d.,
S.M.Xanlarzadə (fəsil 6, 25, 26), i.ü.f.d. , H.İ .Hə midov (fəsil 27, 24.1 – 4),
i.ü.f.d., A.H.Ağarzayev (fəsil 13), i.ü.f.d., A.S.Şükürova (fəsil 18), i.ü.f.d.,
A.T.Hüseynli (fəsil 15), R.R.Bə dirov (fəsil 22.1, 22.4 – 6), i.ü.f.d.,
E.R.Sə mə dova (fəsil 28, 17.1 – 2; 17.5 – 6), K.N.Quliyeva (fəsil 30),
S.O.Ş amxalova (fəsil 11), M.S.Talıblı (fəsil 24.5)
Dərslikdə biznesin təşkili, planlaşdırılması və idarə edilməsinə aid mövzular məntiqi
ardıcıllıqla, yeni səpkidə və həyati gerçəklik nəzərə alınmaqla şərh olunmuşdur. Dərslik
iqtisad profilli ali məktəblərin bakalavrları, magistrləri, aspirantları və müəllimləri üçün
nəzərdə tutulmuşdur. Eyni zamanda ondan sahibkarlar, biznesmenlər, menecerlər və digər
maraqlanan şəxslər faydalana bilərlər.
©Müə llif kollektivi - 2011
© İ qtisad Universiteti – 2011
Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси
3
M Ü N D Ə R İ C A T
I Fə sil. Fə nnə giriş .................................................................
1.1. Biznes anlayışı və onun iqtisadi mahiyyəti ......................
1.2. Biznesin məqsədi və növləri ............................................
1.3. Biznesin təşkilati-hüquqi formaları .................................
9
9
13
20
I BÖLMƏ . Bİ ZNESİ N TƏŞ Kİ Lİ ........................................
II Fə sil. Müə ssisə nin yaradılması və iqtisadi ə sasları ........
2.1. Müəssisə iqtisadiyyatın əsas subyekti kimi ......................
2.2. Müəssisənin yaradılması prosesi .....................................
2.3. Müəssisənin iqtisadi əsasları ............................................
26
26
26
29
32
III Fə sil. Müə ssisə nin innovasiyalı inkiş afı .........................
3.1. İnnovasiyalı inkişafın konseptual əsasları .........................
3.2. İnnovasiyalı davranış və aktivlik .......................................
3.3. Müəssisənin innovasiya strategiyasının işlənib
hazırlanması ......................................................................
3.4. Müəssisənin innovasiya potensialının qiymətləndirilməsi .
35
35
40
43
46
IV Fə sil. Biznes mə də niyyə ti .................................................
4.1. Biznes mədəniyyətinin mahiyyəti və əhəmiyyəti ............
4.2. Firma mədəniyyəti ...........................................................
4.3. İşgüzar etika .....................................................................
4.4. Milli biznesmenlərin əsas keyfiyyətləri ...........................
4.5. İşgüzar etiket ....................................................................
49
49
51
52
54
56
V Fə sil. İş güzar ünsiyyə tin təş kili .........................................
5.1. İşgüzar söhbətlərin aparılması ..........................................
5.2. Kommersiya danışıqlarının aparılması .............................
5.3. Nümayəndələrin qəbulu ....................................................
5.4. Sivil biznesmenin xarici görünüşü ....................................
61
61
64
67
71
VI Fəsil. Kiçik biznesin təşkili ..............................................
6.1. Kiçik biznesin mahiyyəti və müəyyən edilməsi meyarları .
6.2. Kiçik biznesin təşkili xüsusiyyətləri ................................
6.3. Kiçik biznesin müasir vəziyyəti və inkişaf perspektivləri ..
6.4. Azərbaycanda kiçik biznesin rəqabətqabiliyyətliliyi ........
75
75
78
82
86
VII Fəsil. Vençur və ofşor biznesi ........................................
7.1. Vençur biznesinin mahiyyəti və məzmunu ......................
7.2. Vençur biznesinin təşkilati əsasları ..................................
89
89
91
Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси
4
7.3. Vençur maliyyələşdirilməsini şərtləndirən amillər
və şəraitlər ........................................................................
7.4. Ofşor biznesi .....................................................................
93
95
VIII Fə sil. Müş tə rə k biznes fə aliyyə tinin təş kili ..................
8.1. Müştərək biznesin sosial-iqtisadi mahiyyəti .....................
8.2. Müştərək biznesin əsas formaları ......................................
8.3. Müştərək biznes fəaliyyətinin səmərəliliyi .......................
8.4. Müştərək biznesin müasir vəziyyəti və perspektivləri ......
8.5. Müştərək biznes fəaliyyətinin tənzimlənməsi mexanizmi ..
8.6. Müştərək biznes fəaliyyətinin stimullaşdırılması .............
101
101
104
107
109
114
116
IX Fəsil. Biznesin təşkilinin mütərəqqi formaları ...............
9.1. Biznesin təşkilinin assosiativ formaları .............................
9.2. Strateji alyans ....................................................................
9.3. Holdinq şirkətləri ..............................................................
9.4. Transmilli şirkətlər ...........................................................
119
119
123
125
129
X Fəsil. Kommersiya fəaliyyətinin təşkili .............................
10.1. Kommersiya fəaliyyətinin mahiyyəti, prinsipləri
və funksiyaları …………….............................................
10.2. Kommersiya fəaliyyətinin təşkili prinsipləri
və funksiyaları …………………………………………..
10.3. Kommersiya-vasitəçilik təşkilatlarının biznes
fəaliyyətində rolu ............................................................
10.4. Kommersiya fəaliyyətinin idarə edilməsinin təşkili ......
133
133
135
140
145
XI Fə sil. Biznesdə reklam fə aliyyə tinin təş kili ....................
11.1. Reklam fəaliyyətinin mahiyyəti və məzmunu .................
11.2. Reklam vasitələri və onların tətbiqi ……………………
11.3. İstehlak bazarında reklam fəaliyyətinin təşkili …………
11.4. Reklam fəaliyyətinin effektivliyi ………………………..
150
150
157
161
167
XII Fəsil. Biznesin təşkilati strukturunun seçilməsi ............
12.1. Təşkilati strukturun mahiyyəti və əhəmiyyəti .................
12.2. Təşkilati strukturun formalaşması prinsipləri ..................
12.3. Təşkilati strukturun əsas növləri .....................................
12.4. Təşkilati strukturun seçilməsini müəyyənləşdirən
amillər ………………………………………………….
171
171
175
178
188
Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси
5
II BÖLMƏ. BİZNESİN PLANLAŞDIRILMASI .............
XIII Fə sil. Biznesin strateji planlaş dırılması .......................
13.1. Strateji planlaşdırmanın mahiyyəti və məzmunu ............
13.2. Strateji planlaşdırma konsepsiyaları və modelləri ..........
13.3. Strateji planlaşdırmanın mərhələləri ................................
13.4. Strateji planın əsas elementləri və onların formalaşması ..
193
193
193
195
200
205
XIV Fəsil. Firmadaxili planlaşdırma ....................................
14.1. Firmadaxili planlaşdırmanın mahiyyəti və zəruriliyi …...
14.2. Firmadaxili planlaşdırmanın prinsipləri ........................
14.3. Firmadaxili planlaşdırmanın tipləri ................................
14.4. Firmadaxili planlaşdırmanın təşkili .................................
14.5. Firmadaxili planlaşdırmanın əsas mərhələləri ................
208
208
211
213
216
218
XV Fə sil. Biznes-planın strukturu .......................................
15.1. Biznes-planın mahiyyəti, məqsəd və vəzifələri ...............
15.2. Biznes-planın işlənib hazırlanması prosesi .....................
15.3. Biznes-planın funksiyaları ..............................................
15.4. Biznes-planın hazırlanması mərhələləri ..........................
15.5. Biznes-planın əsas bölmələri ...........................................
221
221
224
226
227
229
XVI Fə sil. Biznesin restrukturizasiyası ................................
16.1. Restrukturizasiyanın mahiyyəti və əsas mərhələləri .......
16.2. Biznesin restrukturizasiyasının aparılması mexanizmi ...
16.3. Biznesin restrukturizasiyasını şərtləndirən amillər .......
16.4. Özəlləşdirmə biznesin restrukturizasiyasının
forması kimi …………………………………………....
16.5. Biznesin restrukturizasiyası prosesinin tənzimlənməsi ...
236
236
238
244
247
250
XVII Fəsil. İstehsal planı ......................................................
17.1. İstehsal və istehsal prosesi ..............................................
17.2. İstehsalın təşkili prinsipləri və tipləri ..............................
17.3. İstehsal proqramının əsaslandırılması ………………….
17.4. İstehsal güclərinin planlaşdırılması …………………….
17.5. İstehsalın operativ-təqvim planlaşdırması .....………….
17.6. İstehsalın təşkilati-texnoloji hazırlığı ……….……….…
254
254
255
257
258
260
268
XVIII Fəsil. Marketinq planı …………………..…….…….
18.1. Marketinqin məqsədi və strategiyası …………..……….
18.2. Marketinq planlaşdırılmasının prinsipləri ………...……
18.3. Marketinq planının tərkib hissələri ……………..………
18.4. Marketinq planının hazırlanması mərhələləri …….……
272
272
274
276
277
XIX Fəsil. Təşkilati plan ………………………..………….. 281
Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси
6
19.1. Müəssisənin təşkilati strukturu …………………..……..
19.2. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində müəssisənin təşkilati
strukturunun təkmilləşdirilməsi ..............................……
19.3. Heyətin seçilməsi və yerləşdirilməsi …………………...
19.4. Əməyin səmərəli təşkili ………………………………...
281
283
286
288
XX Fə sil. Maliyyə planlaş dırılması …………………….....
20.1. Müəssisə maliyyəsinin mahiyyəti və funksiyaları ….
20.2. Maliyyə planlaşdırılmasının mahiyyəti və vəzifələri ..
20.3. Müəssisənin maliyyə fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi .
20.4. Gəlir və mənfəətin planlaşdırılması ………………..…
20.5. Büdcələşmə maliyyə planlaşdırılmasının aləti kimi …
291
291
297
299
302
306
XXI Fə sil. İ nvestisiyanın planlaş dırılması ………………..
21.1. İnvestisiyanın iqtisadi mahiyyəti və təsnifatı …………..
21.2. İnvestisiyanın planlaşdırılması prinsipləri və göstəriciləri ...
21.3. İnvestisiyanın maliyyələşdirilməsi mənbələri …….……
21.4. İnvestisiya layihələrinin qiymətləndirilməsi meyarları
və metodları …………………………………….……...
309
309
313
314
319
XXII Fə sil. Biznes-planın reallaş dırılması …………………
22.1. Biznes-planın reallaşdırılması metodları ………….……
22.2. Biznes-planın reallaşdırılması sistemi ……………….…
22.3. Biznes-planın reallaşdırılmasında “üç addım” təcrübəsi .
22.4. Biznes-planın reallaşdırılması mərhələləri ……..………
22.5. Nəticələrə görə biznes-planın reallaşdırılmasının
idarə edilməsi ….……………………………………….
22.6. Nəzarət və biznesin yenidən planlaşdırılması ……….…
323
323
325
328
329
331
335
III BÖLMƏ . Bİ ZNESİ N İ DARƏ EDİ LMƏ Sİ ……………
XXIII Fə sil. Biznesin idarə edilmə sinə sistemli-mə qsə dli
yanaş ma ………………………………………………
23.1. Sistemli-məqsədli yanaşmanın metodoloji əsasları ……
23.2. Sistemli-məqsədli idarəetmədə təhlilin yeri və rolu ……
23.3. İstehsal sistemləri və onların quruluşu ….……………..
23.4. Sistemli-məqsədli idarəetmənin dünya təcrübəsi …..…
337
337
337
340
342
344
Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси
7
XXIV Fəsil. Kontrolinq idarəetmə sisteminin konsepsiyası
kimi …………………………………………………...
24.1. Kontrolinqin mahiyyəti, məqsəd və vəzifələri ……….
24.2. Biznesdə kontrolinq tətbiqinin faza və templəri ……….
24.3. Biznesdə tətbiq edilən kontrolinq alətləri ………………
24.4. Müasir kontrolinqdə ERP sistemi ……………………..
24.5. Kontrolinq xidməti və onun təşkili formaları …………..
24.6. Kontrolinqin informasiya təminatı və onun əsas
elementləri …………………………………………..…
347
347
350
355
360
363
366
XXV Fə sil. Menecerlə r qrupunun formalaş dırılması ……
25.1. Menecer – effektiv idarəetmənin təşkilatçısıdır. ……….
25.2. Menecerlərin peşəkarlıq meyarları ……………………..
25.3. Menecerlər qrupunun formalaşması xüsusiyyətləri
və istiqamətləri ………………………………………....
368
368
373
374
XXVI Fəsil. İdarəetmə stilinin seçilməsi …………………..
26.1. Rəhbərin şəxsi keyfiyyətləri ……………………………
26.2. Rəhbərlik stili haqqında anlayış ………………………..
26.3. Rəhbərlik stilinin modifikasiyaları …………………..…
380
380
384
387
XXVII Fə sil. İ nsan resurslarının idarə edilmə si …………
27.1. İnsan resurslarının idarə edilməsinin mahiyyəti
və məzmunu …………………………………………….
27.2. İnsan resurslarının idarə edilməsi vəzifələri
və funksiyaları ………………………………………….
27.3. İnsan resursları departamentinin təşkilati strukturu …...
27.4. İnsan resurslarının müasir idarəetmə sistemi …………..
393
393
395
403
405
XXVIII Fəsil. Biznesdə risklərin idarə edilməsi ………….
28.1. Risk anlayışı və onun yaranma səbəbləri ………………
28.2. Biznesdə risklərin təsnifatı ……………………………..
28.3. Riskin səviyyəsinə təsir göstərən amillər ………………
28.4. Risklərin idarə edilməsi mərhələləri ………………….
28.5. Risklərin neytrallaşdırılması mexanizmləri …………….
411
411
412
417
419
421
Dostları ilə paylaş: |