Jismoniy tarbiya va sport

 

 

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI 

OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI 

 

TOSHKENT ARXITEKTURA QURILISH INSTITUTI 

BINO VA INSHOATLAR QURILISHI FAKULTETI 

“JISMONIY TARBIYA VA SPORT” KAFEDRASI 

JISMONIY TARBIYA FANIDAN 

 

 

 

 

REFERAT 

 

Mavzu: Futbol o’yini haqida

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                      Bajardi:  17-14 guruh  

                                                           talabasi  Erkinov Begzod 

                                                                 Tekshirdi: Gafurjanov F.S. 

TOSHKENT 2015 

 

 

 

Kirish. Futbol о‘yini texnikasi va taktikasining tavsifi va tasnifi. 

 

 

Reja: 

 

 1.Futbol o’yini paydo bo’lishi. 

 2 Futbol о‘yini texnikasi va taktikasining tavsifi.  

 3 Futbol о‘yini texnikasi va taktikasining tasnifi. 

 

 

 

Mavzu 1. Futbol o’yini paydo bo’lishi. 

Futbol bu «oyoqtо‘pi» degan ma’nodagi inglizcha sо‘z bо‘lib, Fransiya, 

Ispaniya, Rossiyada shu nom saqlanib qolgan. Nemislarda u «fusbol», 

Venriyada  «labduragosh»,  Italyanlarda  «kalchio»,  Yugoslavlarda 

«nagomet»,  Amerikada  «sokker»  deyiladi.  Futbolning  xalq,  ommasini 

jismoniy rivojlantirishning, uning salomatligini mustahkamlashning eng 

ommabob,  vositasidir.  Bu  kattalarga  ham,  о‘smirlarga  ham,  bolalarga 

ham birdek ma’qul bо‘lgan chinakam о‘yin.  

Futbol bu chinakam atletik о‘yin. U tezkorlik, chaqqonlik, kuchlilik va 

sakrovchan-likni  rivojlantirishga  yordam  beradi.  Futbolchi  о‘yin 

paytida xaddan tashqar kо‘p ish bajaradi. Bu esa odamning funksional 

imkoniyatlari  darajasini  oshirishga,ma’naviy,  irodaviy  xislatlarini 

tarbiyalashga  yordam  beradi.  Futbol  о‘ynash  umumiy  jismoniy 

tayyorgarlik  kо‘rishda  yaxshi  vosita  bо‘lib  xizmat  qila  oladi. 

Yо‘nalishni  о‘zgartirib  xilma-xil  yugurish,  sakrashning  turli  xillari, 

struktura  jixatdan  turlicha  gavda  harakatlari,  tо‘pni  tepish,  tо‘xtatib 

olish  va  olib  yurish,  maksimal  tezlikda  harakat  qilish,  irodaviy 

xislatlarning,  taktik  tafakkurning  kamol  topishi  kabilar,  futbolni  har 

qanday ixtisosdagi sportchiga zarur bо‘lgan kо‘pgina muhim xislatlarni 

о‘stiradigan sport о‘yini deb hisoblash imkoniyatini beradi. 

Hozirgi zamon futbolining «ajdodi» bundan ikki ming yil avval qadimgi 

Sharq  xalqlari  va  antik  dunyo  davlatlari  Gretsiya  va  Rimda  ma’lum 

bо‘lgan  «Garponon»  (о‘sha  paytda  futbol  shunday  atalar  edi)  о‘yinini 

 

 

о‘ynagan  qadimgi  Gretsiya  о‘smirlari  maydon  о‘rtasidan  turib  tо‘pni 

raqiblar tomoniga о‘tkazishgan, Goy Yuliy Sezarning rimlik ligionerlari 

tо‘pni har qanday usul va priyomlarni qо‘llagan holda ustunlar orasiga 

kirgizishga harakat qilganlar. О‘rta asrlarda о‘yin keng tus oldi. Bunda 

kо‘cha va qishloqlar maydon о‘rnida xizmat qilardi. Musobaqalar kun 

о‘rtasida  boshlanar  edi  va  qorong‘u  tushgancha  davom  etardi.  Tо‘pni 

butun  shahar  bо‘ylab  ma’lum  bir  joygacha  surib  kelishga  erishgan 

«komanda»  g‘olib  hisoblanardi.  О‘yin  tartibsiz  bir  ur  yiqitga  о‘xshar, 

kо‘p  xollarda  qon  tо‘kar,  mushtlashishgacha  borib  yetardi.  Shu 

sababdan  va  «jin  о‘yin»  sifatida  ingliz  qirollari  futbolni  kо‘p  marta 

taqiqlaganlar. Bu taqiq 200 yil amalda bо‘ldi. 

Mavzu 2. Futbol о‘yini texnikasi va taktikasining tavsifi. 

Futbol  ommoviy  jismoniy  rivojlantirishning,  kishilar  salomatligini 

mustahkamlash-ning eng ommabop vositasi hisoblanadi. 

Mamlaatimizda  millionlab  kishilar  ushbu  sport  turi  bilan  muntazam 

shugullanadilar. 

Futbol  chinakam  atletik  o’yin.  U  tezkorlik,  chakkonlik,  chidamlilik, 

kuchlilik, va sakrovchanlikni rivojlantirishga yakindan yordam beradi. 

Futbolchi  o’yin  paytida  xaddan  tashkari  ko’p  ish  bajaradi.Bu  esa 

odamni  funksional  imkoniyatlarini  oshiradi.Ma’naviy-irodaviy 

xislatlarini  tarbiyalashga  yordam  beradi.Charchok  ortib  borayetgan 

sharoitda  ko’p  va  xilma  xil  harakatlar  qilish  yuksak  o’yin  faoliyatini 

 

 

saklab  turishuchun  zarur  bo’lgan  irodaviy  xislatlar  namoish  etishni 

talab etadi. 

Futbol o’yining rigizida o’yinchilarni umumiy maksad galabaga intilish 

birlashtirib  turgan  jamoalardan  ikkitasining  kurashi  yetadi.Galabani 

qo’lga  kiritishga  intilish  futbolchilarni  jamoa  bo’lib  harakat  qilishga 

bir-biriga  uzaro  yordam  berishga  urgatadi,  tarbiyaviy  ahamiyat  kasb 

etadi.  Futbol  o’yini  vaqtida  har  bir  o’yinchi  uzining  shaxsiy 

imkoniyatlarini kursatish imkoniyatiga ega. 

Futbol  mashg’ulotlari  va  musoboqalarini  ko’pincha  iqlim  va 

meteorologiya sharoiti keskin uzgarib ketadigvn sharoitda qariyb bir yil 

buyi davom etgani uchun, bu o’yin jismoniy jixatdan chinikishga ham 

organizmning  qarshilik  kursatish  qobiliyati  ortishi  va  adabtatsiya 

imkoniyatlari kengayishiga ham yordam beradi. 

Boshka  sport  turlaridagi  mashg’ulotlarda  ko’pincha  futboldan 

qo’shimcha  sport  turi  sifatida  foydalaniladi.  Buning  sababi 

shundaki,futbol  spolrtchining  jismoniy  rivojlanishiga  aloxida  ta’sir 

etadi,  shuning  uchun  tanlangan  sport  ixtisosidan  yaxshi  tayergarlik 

kurishga yordam berishi mumkin. 

Texnik usullar bu futbol o’yinini vujudga keltirish vositasidir. Yuksak 

sport  natijalariga  erishish  uchun  ko’p  jixatdan  ana  shu  xilma-xil 

vositalarni kanchalik tulik bo’lishiga, rakib jamoa o’yinchilari qarshilik 

kursatayetgan, ko’pincha esa charchok orta borayetgan sharoitda o’yin 

 

 

faoliyatidagi  turli  xolatlarda  ularni  kanchalik  moxirlik  bilan,samarali 

qo’llanishga boglik. 

O’yin  taktikasi  o’yinchilarni  rakib  ustidan  galaba  kozonishiga 

karatilgan  individual  va  jamoaviy  harakatlarni  tashqil  qilishni  ,ya’ni 

jamoa  futbolchilarini  muayyan  rejaga  binoan  aynan  shu  ,anik  rakib 

bilan  muvvoffokiyatli  kurash  olib  borishga  imkon  beradigan 

birgalikdagi harakatlar tushiniladi. 

Taktikadagi  asosiy  vazifa  xujum  va  ximoya  harakatlarini  maksadga 

erishtira  oladigan  eng  qo’lay  vosita,  usul  va  formalarni  belgilashdan 

iborat. 

Mavzu 3 .Futbol о‘yini texnikasi va taktikasining tasnifi. 

Futbol  o’yini  tasnifiga:  o’yinchilarni  maydondagi  harakatlanish 

texnikasi, ya’ni yurish , yugurish,sakrash, burulishlar kiradi. 

Bundan  tashkari  maydon  o’yinchisini  texnikasi  ya’ni  to’pga  zarba 

berish,oyok bilan kaftni ichki tomoni bilan, oyoq yuzi ichki qismi bilan, 

oyoq yuzi tashqi qismi bilan, oyoq uchi bilan, tovon bilan. 

Futbol о‘yin maydoni О‘lchamlar. 

О‘yin maydoni tо‘g‘ri burchak shaklida bo’ladi. Yon chiziqlar darvoza 

chizig‘iga nisbatan uzunroq bo’lishi kerak. Uzunligi: 120m, 90m. Eni: 

45m, 90m. Halqaro matchlarda. Uzunligi: minimum 100m. maksimum 

110m. Eni: minimum 64m. maksimum 75m. 

 

 

Belgilar. 

Maydon  uchun  belgilar  chiziqlar  yordamida  amalga  oshiriladi.  Bu 

chiziqlar  ular  chegaralab  turgan  maydonga  kiradi.  O’yin  maydonini 

chegaralab  turgan  2  ta  uzun  chiziqlar  yon  chiziklar  2  ta  qisqasi 

darvoza chiziqlari deyiladi. Xar qanday chiziq eni 12 sm dan oshmasligi 

kerak. О‘yin maydoni urta chiziq yordamida 2 yarim qismga bo’linadi. 

О‘rta  chiziq  о‘rtasida  maydon  markazi  belgilanadi.  Maydon 

markazidan 9,15m radiusda aylana о‘tkaziladi. 

Darvoza maydoni. 

Darvoza  maydoni  har  ikkala  yarim  qismining  oxirida  qо‘yidagicha 

bо‘ladi. Darvozaning har qaysi ustuni ichki tomonidagi nuqtadan 5,5 

m  masofada  darvoza  chizigiga  tug‘ri  burchak  qilib  maydon  ichiga  2 

chizik tortiladi. 5,5 m masofada bu chiziqlar darvoza chizig‘iga parallel 

qilib  boshka  chiziq  bilan  birlashtiriladi.  Bu  chiziqlar  va  darvoza 

chizig‘i chegaralab turgan zona, darvoza maydoni deyiladi. 

Jarima maydoni. 

Jarima maydoni har ikkala yarim qismining oxirida kuyidagicha bо‘ladi. 

Darvozaning  har  kaysi  ustuni  ichki  tomonidagi  nuqtadan,  16,5m 

masofa-da darvoza chizig‘iga tо‘g‘ri burchak qilib, maydon ichiga ikki 

chiziq  tortiladi.  16,5m  masofada  darvoza  chizig‘iga  parallel  xolatda 

boshqa  chiziq  bilan  birlashtiriladi.Bu  chiziqlar  va  darvoza  chizig‘i 

chegaralab  turgan  zona  jarima  maydoni  deyiladi.  Har  qaysi  jarima 

 

 

maydoni  ichida  darvozaning  ikki  ustuni  о‘rtasida  bir  hil  masofada 

joylashgan nuqtadan 11 m masofada 11 metrlik belgi quyiladi. Jarima 

maydonchasi tashqarisida 11 metrlik nuqta markaz qilib olinib 9,15 m. 

masofada aylana chiziladi.  

Bayroqlar 

Maydonning  har  qaysi  burchaklarida  balandligi  1,5  m dan  oshmagan, 

uchi о‘tkir bо‘lmagan bayroq о‘rnatiladi. Bayroqlar о‘rta chiziqning har 

ikkala  tomonida,  yon  chiziqdan  1m  masofadagi  uzoqlikda  о‘rnatilishi 

mumkin. 

Burchak sektori. 

Burchak  bayrog‘ilaridan  о‘yin  maydoni  ichiga  qarab  1m  radiusda 

aylana tortiladi. 

O‘yinchilar soni. 

Match  har  qaysisida  darvozabonlarni  qо‘shgan  holda  о‘yinchilarning 

soni 11tadan oshmagan ikki jamoa ishtirokida о‘tkaziladi  

Agar jamoalarda о‘yinchilar soni 7ta kam bо‘lsa,match boshlanmasligi 

mumkin.  

Rasmiy musobaqalar. 

FIFA  yoki  milliy  federatsiyalar  tomonidan  tashqil  qilinadigan  har 

qanday  rasmiy  musobaqalarda  3tagacha  о‘yinchilarni  almashtirishga 

ruxsat  beriladi.  Musobaqa  nizomida  buyurtmaga  kiritiladigan 

 

 

zahiradagi  о‘yinchi-lar  soni  3dan  7gacha  uzaro  kelishilgan  bо‘lishi 

kerak,bundan ortiq bо‘lishi mumkin emas. 

Hakam vakolati. 

Har  qanday  match  hamma  vakolatga  ega  bo’lgan  hakam  tomonidan 

nazorat qilinadi va о‘yin qoidasiga rioya qilinishini ta’minlaydi. 

Hakam. 

*О‘yinchilar shu qoidada asosan joylarini egallamaguncha, 11m zarbani 

bajarish uchun signal bermaydi. 

*11m zarba bajarilgani haqida qaror qabo’l qiladi.  

Zarbani bajarish tartibi. 

*11m  zarbani  bajaruvchi  о‘yinchi  tо‘pni  zarba  bilan  tо‘g‘riga 

yо‘naltiradi. 

*Tо‘p biror bir о‘yinchiga tegmaguncha tо‘pga ikkinchi marta tegmaydi. 

*Tо‘pga zarba berilib u oldinga harakat qilsa,tо‘p о‘yinda hisoblanadi. 

Tо‘pni tashlash. 

Tо‘pni tashlash о‘yinni yangidan boshlash usuli hisoblanadi. 

Tо‘g‘ridan tо‘g‘ri tо‘pni tashlashdan sо‘ng urilgan gol hisoblanmaydi. 

Tо‘pni tashlash tayinlanadi. 



 

Qachonki tо‘p tо‘liq yon chiziqni yerdan yoki xavodan kesib о‘tsa. 



 

Tо‘p yon chiziqni kesib о‘tgan joyda. 



 

Tо‘pga oxirgi tekkan о‘yinchining raqib jamoasiga.  

Tо‘pni tashlash xolati. 

 

 

Tо‘pni tashlash vaqtida о‘yinchi. 

- Maydonga yuzi bilan qaragan xolda. 

-  Tovonning  bir  qismi  yon  chiziqda  bо‘ladi  yoki  yon  chiziqning 

tashqarisida bо‘ladi.  

- Tо‘pni tashlashni ikki qо‘llab amalga oshiradi. 

- Tо‘p bosh orqasidan harakatga keltirib tashlaydi.  

Tо‘p  tashlashni  bajargan  о‘yinchi  tо‘pga  boshqa  о‘yinchi  tegmasidan 

oldin  yana  tegishi  mumkin  emas.  Tо‘p  maydonga  tushishi  bilanoq 

о‘yinda hisoblanadi.  

Qoida buzilishi / Ruxsat berish. 

Tо‘pni о‘yinchi tomonidan tashlanishi: 

-  Agar  tо‘p  о‘yinga  kirgandan  sо‘ng  tо‘p  tashlashni  amalga  oshirgan 

о‘yinchi  tо‘p  boshqa  biror  о‘yinchiga  tegmasdan  oldin(qо‘l  bilan  emas) 

yana tо‘pga tegsa: 

-  Qarshi  jamoaga  qoida  buzilgan  joydan  erkin  zarba  bajarish  xuquqi 

beriladi. 

-  Agar  tо‘p  о‘yinga  kirgandan  sо‘ng  tо‘p  tashlashni  amalga  oshirgan 

о‘yinchi,  tо‘p  boshqa  biror  о‘yinchiga  tegmasidan  oldin  ataylab  qо‘li 

bilan о‘ynasa. 

-  Qarshi  jamoaga  qoida  buzilgan  joydan  jarima  zarbasini  bajarish 

xuquqi beriladi. 

-  Agar  qoida  buzilishi  tо‘p  tashlashni  bajargan  о‘yinchi  jarima 

maydonida yuz bersa, 11 metrlik zarba tayinlanadi.  

Burchak tо‘pi. 

 

 

- Burchak zarbasi о‘yinni yangidan boshlash usulidir. 

-  Burchak  zarbasi  tufayli  tо‘g‘ridan  tо‘g‘ri  urilgan  gol  hisoblanadi, 

lekin  faqat  shu  xolatdaki,  agar  tо‘p  raqib  jamoa  darvozasiga  urilgan 

bо‘lsa. 

Match g‘olibini aniqlash tartibi. 

11m nuqtadan zarbalarni bajarish va oltin gol – bu musobaqa nizomiga 

kо‘ra  match  durang  natija  bilan  tugaganda  g‘olibni  aniqlash  uchun 

qо‘llaniladigan usuldir. 

Oltin gol. Tartib. 



 

Asosiy о‘yin vaqti tugagandan sо‘ng tayinlangan qо‘shimcha vaqt 

davomida birinchi tо‘p urgan jamoa g‘olib deb e’lon qilinadi. 



 

Agar  tо‘p  urilmasa,  unda  match  g‘olibi  11  metrlik  nuqtadan 

bajariladigan zarbalar yordamida aniklanadi.