Baki-2014 Redaktor: Şirvani Ədilli

MİRƏLİ AĞA (ALI DƏDƏ) DASTANI

Bəli, mənim əzizlərim, aşıqlar dastan deyəndə əvvəlcə üç ustadnamə söyləyərlər. Mən də dastanımızı ustadnamə ilə belə başlayıram:

Ürəyin sözünü, ağlın gücünü,

Haqqın haqq sözünü yazana salam.

Düz yola çağıran insan öcünü,

Kəlməsi ləl-gövhər ozana salam.

Mənası sözündən ap-aydın olan,

Damaqda dadlanan xoş dadın olan.

Uçmağa söz adlı qanadın olan,

Nahaqqı ürəkdən pozana salam.

Həqiqət ütündə qorxu bilməyən,

Bəzən gecələrlə yuxu bilməyən.

Dirilik suyu tək qoxu bilməyən,

Ürəkdən–ürəyə sızana salam.

Məddahlığa, mütrüblüyə uymayan,

Vətənindən, millətindən doymayan,

Hiyləni, fitnəni yaxın qoymayan,

Şir tək nərildəyib, qızana qurban.

Söz sənətim, ürəklərdə toxuna,

Sazımda səsimdə qoşa oxuna.

Məhərrəm, zəhmətin gül tək qoxuna,

Gözəllik planı cızana qurban.

Ustadlar ustadnaməni bir deməyib iki deyərlər, mən də de­yim iki olsun:

İnsanın ucası şah vüqarlısı,

Ürəkdə könüldə qurulanıdır,

Vətən haraylısı, el haraylısı,

Vətəndaş gözündə durulanıdır.
Başlar başa çəkər ağıllı başı,

Olmaz bu dünyada naqafil, naşı.

Böyüyün böyüyü, dostu qardaşı,

Yaxşı insanlara vurulanıdır.

Xeyirxah nur saçar əməldə çoxlu,

İşi ətir verər gül kimi qoxlu.

Kimsəni eyləməz kürəkən oxlu,

Yaxşılıq o kəsin hər bir anıdır.

Məhərrəmi çoxdur qeyrətkeşləri,

Baş ucaldıb təmənnasız işləri.

Şərəflə keçibdi keşməkeşləri,

Sevəni qol açıb sarılanıdır.

Ustadlar ustadnaməni iki də deməyib, üç deyiblər. Düş­mən ömrünü heç deyiblər. Mən də deyim üç olsun:
Haqq, ədalət əli ilə,

Ucalana əhsən, əhsən..

Zəkasının dili ilə -

Bac alana əhsən, əhsən.

Dönüb haqqın çırağına,

Gəlib tale sınağına,

Say-kökünün sorağına,

Tac alana əhsən-əhsən.

Tab gətirən ağır dərdə,

Canım qurban belə mərdə,

Haqsızlığa düşən yerdə,

Öc alana əhsən, əhsən.
Paxıllığın lağı ilə,

Xəyanətin dağı ilə.

Min hiyləgər, yağı ilə

Kəc olana əhsən, əhsən.

Məhərrəm saz, ud qazanıb,

Alov, ocaq od qazanıb.

İnsan kimi ad qazanıb,

Köç alana əhsən, əhsən.

Sizə haradan və kimdən xəbər verim, Təbriz şəhərində məşhur cəddi peyğəmbər övladı olan Mirseyidin ortancıl oğlu Mirəlidən. Mirəli hamının yaxşı tanıdığı, ağıllı-kamallı, sadə, mehriban və kəskin nəfəsi olan seyid övladı idi. Ara-sıra şeir söyləyər, ozan-aşıq sənətinə meyl göstərərdi. Dəfələrlə yuxu­sunda müqəddəslərimizlə həmsöhbət olduğunu səhər yuxudan duranda atasına danışardı. Yenə də bir səhər yuxudan durub röyada gördüklərini ata-anasına danışdı. Atası onu bağrına ba­sıb söylədi ki, mənə gün kimi aydındır ki, biz ayrılacağıq. Sənin ayrılığın sinəmdə dağa dönəcək.

Di gəl ki, Mirəli cavan olmasına baxmayaraq özünü ağ­saq­qal kimi aparırdı. O, hər addımına, hər sözünə, hər baxışına fikir verirdi

Mirəlinin uca boyu, gülər və nurlu siması neçə-neçə qızları özünə məftun etmişdi. Bunlardan biri də eldə, obada abır-ismətiylə, öz gözəlliyiylə seçilənlərdən Cənnət adında bir qız idi. Mirəliylə Cənnət çox erkən vaxtlarından biri-birilərini istəyirdilər. Bütün bunlara baxmayaraq həm Mirəlinin, həm də Cənnətin ata-anaları bu gənclərin evlənməsini istəmirdilər.

Mirəli bu işdə nə qədər cəhd göstərmişdisə də bir şey alınmamışdı ki, bu iki gəncə xeyir duanı verəcək valideynlər də sözlərini məhəbbət və istəklə deyəydilər.

Günlərin birində Mirəli gördü ki, sevdiyi Cənnət xanım səhəng çiynində qəmli-qəmli bulağa sarı gəlir. Mirəli ona yaxınlaşıb salam verdi. Salamın cavabını alandan sonra gördü ki, Cənnətin gözləri ağlamaqdan şişib. Soruşdu ki, nə olub, niyə bu gündəsən?

Cənnət dedi ki, ay Mirəli taleyimizə, bəxtimizə ağla­yıram. Mən hər gün beləyəm. Mirəli qayıtdı ki, Cənnət xanım, səbr elə. Bu gün böyük qardaşım Mirbaba ilə danışmışam. O, hər iki tərəfi razı salacağına söz verib. Mən bura gələndə Mirbaba atamla danışığa getdi.

Hər ikisinin sevincdən sifətində xoş bir təbəssüm yarandı.

Mirəli də bu yerdə götürüb görək Cənnət xanıma nə deyir. Deyək, xoşbəxt olun:

Sənin hüsnü camalına,

Şeir, dastan düzərəm mən.

Yetmək üçün vüsalına,

Bil, ömürlük dözərəm mən.

Eşqin ilə divanəyəm,

Qəmlə dolu viranəyəm,

Dürdanəyə, dürdanəyəm,

Haqsızlıqdan bezərəm mən.

Ay Cənnətim, Mirəliyəm,

Haqq sözün deyən diliyəm.

Sən eləsən, mən beləyəm,

Ürəyində gəzərəm mən.

Söz qurtarandan sonra Mirəliylə Cənnət bulağın yanın­dakı güllü-çiçəkli bağçada xeyli söhbətləşəndən sonra ayrıl­dılar.

Aradan iki gün keçdi. Mirəlinin böyük qardaşı Mirbaba xəbər gətirdi ki, bəs deməzsənmi atamla, anam deyirlər ki, o, bizim sözümüzə qulaq asmasa ona oğul deməyəcəyik. Mirəli bu xəbərdən daha da kefsizləşdi. Dünya başına fırlandı. Elə bu dəm Cənnət də gəlib çıxdı. Mirəli soruşdu ki, niyə yenə də bahar buludu tək dolubsan? Cənnət onun üzünə baxıb dərindən bir ah çəkdi. Sonra başladı ki, Mirəli, bu gün mənə qonşu kənddəki ataman Əmrah elçi göndərib. Atam da elçilərə razılı­ğını bildirib. Gəlməkdə məqsədim sonuncu dəfə səninlə vida­laş­maqdır. Bir daha məni görməyəcəksən. Qərara gəmişəm ki, özümü öldürəm.

Mirəli bir xeyli dinmədi. Ayağa durub bir az gəzişdi. Axşam röyasında bir nurani ağsaqqal ona demişdi ki, Mirəli, sən ki, ağıllı oğlansan, nə etsən ürəyinin səsiylə elə, bir Tan­rıdan qeyri sizi kimsə ayıra bilməz. Elə bu deyilənləri xatır­layarkən sevincək dilləndi:

- Tapdım, ay Cənnət, tapdım.

- Nəyi tapdın, ay Mirəli? – deyərək Cənnət xanım dil-ləndi.

Mirəli dedi:

- Sevdiyim, sən öləndən sonra mənim yaşamağım kimə gərəkdir? Əgər razı olsan bu eldən, obadan biryolluq çıxıb gedərdik. Əgər taleyimizi bir-birinə yazan kişi yazıbsa, onun yazısına pozu yoxdur.

Mirəli röyada gördüklərini də Cənnət xanı­ma söylədi. Bir də ki, atalar yaxşı deyib “seyid cəddinə ümüdlü olar”.

Cənnət xanım da öz razılığını bildirdi. Hazırlaşıb getmək vaxtını müəyyənləşdirdilər. Birdən Cənnət xanım dedi:

- Mirəli, mənə elçi göndərənın adı ataman Əmrah bizi axtarıb tapsa, sağ buraxmaz.

Mirəli ona bu barədə bildirdi ki, əgər Tanrı bizimlədirsə qorxmağa dəyməz. Hər şeyin başında duran yatmayıb. Bir də ki, adımı ya Sofi, ya da Alı kimi tanıdacağam. Vaxt gələcək ki, mənə yenə də Mirəli deyəcəklər.

Onlar görüşüb ayrıldılar. İki gündən sonra Mirəli pal-pal­­ta­rını, qiymətli əşyalarını, iki dəst yorğan-döşəyini ata yükləyib vədə yerinə gəldi. İki at yüklü idi, ikisi də minmək üçün hazır idi. Mirəli tez atdan düşüb Cənnəti ata mindirdi. Yüklü atların da qantarğasını hərəsi bir əlinə alıb, gecədən səhərə qədər Arazdan şimala doğru hərəkət etdilər.

Onlar gəlməkdə olsun eşidin, sizə xəbər verim Mirəliylə Cənnətin valideynlərindən. Səhər xəbər tutdular ki, övladları biri-birinə qoşulub qaçıblar. Hər iki valideyn nə qədər hər tərəfi axtarsalar da bir səs-sorq tuta bilmədilər. Hirslərini göz yaşlarından çıxardıar. Böyük peşmançılıq hissi keçirdilər. Bu tərəfdən də Cənnətə elçi göndərən Əmrah söz verdi ki, Mirəlini tapıb öldürəcək, Cənnəti isə geri qaytaracaq. Odur ki, hər tərəfə atlılar göndərdi. Bir neçə gün gecə-gündüz axtarışda olsalar da bir xəbər öyrənə bilmədilər.

İndi sizə Mirəliylə Cənnətdən deyim. Səhər xoruzun ilk banında Arazı keçib Ağdam rayonunun indiki Seyidli kəndində dayandılar. Ona el-oba sığınacaq verib yerləşdirdi. Onu da deyim ki, Mirəli adının Sofi, Cənnətin adını Lalə olduğunu bildirdi. Mirəli özüylə gətirdiyi qızılların hesabına ev-eşık qurub, maldarlıqla və əkinçiliklə məşğul olmağa başladı.

Ataman Əmrah özünü təsdiq etdirmək üçün Arazdan şi­ma­la, öz adamlarını göndərsə də Mirəli və Cənnət adında kim­səni tapa bilmirlər. Eləcə də Mirəlinin böyük qardaşı Mir­baba Göyçəni, Zəngəzuru, Qarabağı, Şirvanı və bütün İranın şəhər və kəndlərini qarış-qarış gəzib soraqlaşsa da Mirəli adın­da belə bir adamın buralarda olmadığını deyirlər. Deyi­lənlərə görə Mirbaba Quba rayonuna gedərək orada məskun­laşır.

Mirəlinin anası Seyid Xanım bir neçə il idi ki, oğul deyib ağlamağa başlamışdı. Yenə də qəmi tuğyan edir. Baxır görür ki, bir dəstə adam Quzey Azərbaycandan Məşhəd ziyarətinə gedirlər. Ana hər kəs ilə söhbət edirdi ki, bəlkə ondan bir soraq verələr. Ziyarətçilərdən biri deyir ki, xanım, sən oğlunun adını və nişanələrini deməsən biz onun barəsində nə deyə bilərik? Görək anası oğlu haqqında nə deyir:

Uca boylu, enli kürək, nur üzlü,

Balam gedib, Mirəlimi gəzirəm.

Haqq arzulu, haqq kəlamlı, haqq sözlü,

Sağ gözümü, sağ əlimi gəzirəm.

Huşumdan getməyir sözü-söhbəti,

Yara məhəbbəti, dosta hörməti.

Canında təpərdi, cəddin qüdrəti,

Coşub daşan bir selimi gəzirəm.

Yar yolunda qurban edib canını,

Hazırdır yolunda tökə qanını.

Seyid Xanın fəda edər şanını,

Bir ana tək ay-ilimi gəzirəm.

Ağdam rayonundan olan ziyarətçilərdən biri deyir ki, ay Seyid Xanım, dediyin nişanda bir oğlanla bir qız köçüb bizdə yaşayırlar. Oğlanın adı Sofidir, qızın adı Lalədir. Toylarını da biz özümüz etmişik.

Ananın elə bil üzünə nur gəldi. Amma o, nə biləydi ki, bu adlar oğluyla gəlininin qondarma adları imiş.

Eşidin xəbəri Mirəlidən. Mirəli evini, eşiyini sahmana salıb toy da etmişdi. Hər kəsdən xeyir-dua almışdı. Aradan bir neçə il keçmişdi. Çoxları ona Sofi, kimisi də “Seyid” deyirdi. Onun möcüzkar seyidliyini bilənlər ona daha da hörmət bəslə­yirdi.

Bir gün qonşusu onu incidib suyunu kəsir. Qoymur taxı­lını sulasın. Mirəli deyir ki, ay qonşu, görürsən ki, mən seyi­dəm, qəribəm, təkəm. Mənə sataşan xeyir tapmaz. Qonşusu da cavab verir ki, seyidsən özün üçün. Elə möcüzən varsa de, yağış yağsın. Bir də ki, yadından çıxarma ki, sən “gəlmə”sən.

Bu söz Mirəlini möhkəmcə təsirləndirir. O, əlini yuxarı qaldırıb, üzünü qibləyə tutaraq deyir: “Ey ulu Tanrım, bu sınaq mənə yox, sənədir. Hamımız yağış istəyirik”. Söz Mirəlinin ağzından çıxan kimi şıdırğı yağış yağıb məhsulu bolluca sula­yır.

Deyirlər məhsulun biçin vaxtı qonşu deyir ki, indi də yağdıra bilərsənmi? Mirəli də cavab verir ki, məhsulunu biç, torbalara yığ. Sən arabanla ora yaxınlaşanda yağış yağacaq. Görürəm ki, şəkk etməkdə pərgarsan. Bu şeiri də yadında möh­kəm saxla.

Görək Mirəli qonşusuna nə deyir:
Gəl ey haqqa qul olmayan,

Dərdə-qəmə salar səni.

Tanrını yada salmayan,

Dağa, daşa çalar səni.

Eyləmə cəddimə tənə,

Boş danışıb vurma çənə,

Seyid deyilirsə mənə,

Ocağıma dolar səni.

Soruş məni oba eldən,

Öz bəlanı tez tap dildən.

Mirəliyəm, qorun, seldən,

Od-ocağa salar səni.

Doğrudan da bu inamsız və harın qonşunun məhsulu əv­vəlki illərdəkindən çox məhsul vermişdi. O, taxılı çuvallara doldurub hazırlamışdı ki, öküz arabası ilə gəlib aparsın. Elə bu zaman möhkəm yağan yağış onun bütün məsulunu selə qərq edir. Onun yanındakı qonşuların isə heç birinə ziyan dəymir. Arası 10 dəqiqə keçməmiş günəş hər yanı qızdırmağa başlayır. Qəddar qonşu seyidin cəddinə etdiyi rişxəndə görə dəfələrlə ondan üzr istəyir. Mirəli ağa qonşunun üzr istədiyini görüb öz məhsulunun tən yarısını ona bağışlayır. Mirəli ağanın bu hərəkəti hər yana yayılır. Eşidən bilən bu ocağa ziyarətə gəlir. Öz düzəlməz və müşkül işlərinin düzəlməsini diləyib, dərdinə əlac bulurlar.

Mirəli ağaya xəbər çatır ki, Şah Abbas Gəncədədir. O, geyinib, kecinib Şah Abbasla görüşə gedir. Baxır ki, o qədər insan var ki, on gün burada növbə gözləsə də Şahın qəbuluna düşə bilməyəcək. Odur ki, nəfəsini dərmək üçün bir yanda əyləşib dincini almaq istəyir. Şahın vəziri isə adəti üzrə növbə­dənkənar Şahın qəbuluna salmaq məqsədi ilə əlindəki gül dəstəsini adamların başına tullayır. Gül gəlib Mirəli ağa­nın papağının üstünə düşən kimi, onu şahın görüşünə aparırlar. Şaha məlumat verirlər ki, bu adam ən nüfuzlu, cəddi pey­ğəmbər övladıdır. Şah sual edir:

- Məndən nə istəyirsən?

- Mirəli ağa deyir:

- Şah sağ olsun, mən əslən Təbrizdənəm. Ordan gəlib Qarabağın Seyidlər kəndində (bu kənə “Seyidlər” adını da Mirəli ağa qoymuşdu) məskun­laşmışam. Həm əməlimlə, həm hörmətimlə, həm də zəhmə­timlə tanınanlardanam. Neçə ildir mən burada yaşa­mağıma baxmayaraq adıma “gəlmə” deyirlər.

Şah Abbasın Mirəli ağa haqqında bilgisi olduğundan ona münasibəti də yax­şı olur. Qayıdır ki, sənə nə qədər torpaq lazımdırsa get, manşırla, bizim adamlar onu rəsmiləşdirib sənə versinlər. Mirəli Ağa deyir:

- Şah sağ olsun, mən bir ucu Murğuz dağını bir ucu Sac dağını, bir ucu isə Həsənsuya qədər ərazini manşırlamaq istəyirəm.

Şah deyir:

- Heç bir söz demirəm, amma bunun üçün manşırlan­mağa sənə üç ay vaxt lazımdır.

Mirəli ağa cavab verir:

- Şah sağ olsun, mən onu tezliklə manşırlayaram.

- Onda buyurun, hər bir kəs öz işini yerinə yetirsin.

Mirəli ağa Şahla vidalaşır. Onun qaçışda tayı-bərabəri olmayan bir atı var idi ki, Mirəli ağa onu minəndə sanki qol qanad açırdı. Mirəli ağanın əlindəki əsa hər zaman olduğu kimi yenə də onun hayına çatır. Üç gün ərzində bütün manşır­ladığı yerlərə qarğı sancır. Elə ki, işini qurtarır, qayıdıb Şah Abbasın qəbuluna gəlir. Şah Abbasın vəziri çöldə gəzən zaman Mirəli ağa ilə rastlaşır. Soruşur ki, axı Şah sənə tapşırıq verdi, niyə gedib işinlə məşğul deyilsən? Mirəli ağa qayıdır ki, bütün verdiyiniz tapşırığı yerinə yetirib gəlmişəm.

Vəzir şaha xəbər verir ki, şah sağ olsun, Mirəli ağa deyir ki, bütün deyilənləri yerinə yetirmişəm. Şah deyir ki, onda çağırın yanıma. Mirəli ağa şahın hüzuruna gəlib salam verdikdən sonra ərz edir ki, şahım, öz nümayəndənizi göndərin, mən qarğı sancdığım yerləri plana salsın. Şah vəzirə buyurur ki, bu işə bir səlahiyyətli adam ayır ki, Mirəli ağa dediklərini plana salsın.

Mirəli ağa ilə şahın nümayəndəsi atlanıb, bütün basdırıl­mış qarğıların yerini rəsmi şəkildə cızırlar. Üç gündən sonra isə onlar şahın hüzuruna gəlirlər. Şah Abbas təəccüblə Mirəli ağanı süzüb deyir:

- Sənin qismətini Tanrı veribsə, mənim yazmamağa, verməməyə haqqım çatmır. Ulu Tanrı hər kəsdən böyükdür.

Şah bir də soruşur ki, Mirəli ağa, bu boyda torpağı gö­tür­məkdə məqsədini mənə demədin. Mirəli ağa deyir ki, Şah sağ olsun, mənim imkanım var ki, hər bir insanının işləməsi üçün onlara torpaq sahəsi ayırım. Toxum verim. Mal-qara­larını otarmaq üçün örüş yerləri ilə təmin edim. Eldə, obada nüfuzlu bir insan kimi hər kəsə çörək qazanmaq üçün vasitəçi olum. İndi isə hörmətli şahım, sinəmə bir neçə söz gəldi. İcazə olarsa söyləyərdim. “Buyur-buyur” deyərək Şah icazə verir. Görək Mirəli ağa nə deyir:
Əzəl gündən yaranandan

Qismətimi verib Allah.

Nur çiləyib sabahıma,

Hörmətimi verib Allah.

İnam bağlı məslək, dinə,

Özü nicat verib mənə.

Dönmüşəm elin dilinə,

Adətimi verib Allah.

Neçə dağ-dərə aşmışam,

Yuxuma haram qatmışam.

Böyük savaba batmışam,

Qeyrətimi verib Allah.

Mirəliyəm, haqdan payam,

Abır, ismət haqqı-sayam.

Halallıqla dolub mayam,

Zəhmətimi verib Allah.

Şah onu böyük hörmətlə yola salıb bir daha ona inan­dığını söyləyir. Mirəli ağanın Şah Abbasla görüşüb, iri həcmli torpaq sahəsi alması xəbəri hər yana yayılır. İndiki Tovuz, Şəmkir, Gədəbəy, Ağstafa və digər yerlərin torpaqları şahın fərmanı ilə Mirəli ağaya tapşırılır. Həmin torpaqlar isə mər­kəzi indiki Qazax rayonu olmaqla Şəmsəddin mahalı adlandı­rıl­mışdır.

Mirəliyə çox zaman Alı dədə də deyilirdi. O əvvəl yaşa­dığı Ağdam rayonunun adı hazırda uyuduğu Tovuz rayo­nunun Ağdam kəndinə verilib.

Əsasən Mirəli “Top Dağdağan” adlanan yerdə yaşasa da, Ağdam kəndində “Dörd Dirək” adlanan yerdə, isti olanda isə Murğuz yaylağında yaşayırmış. Mirəlinin Yekə Alı və Bala Alı adında iki nökəri varmış. Yekə Alı Mirəli ağanın vəfatından sonra özünə ev-eşiyi indiki Yekallar kəndinə (Bu kənd onun adıyla bağlıdır) salaraq ağasının (Mirəli ağanın) qızı ilə evlənir. (Deyilənə görə o ağsaqqal olduğuna görə hamı ona “Alı dədə” deyirmişlər).

Mirəli ağanın doqquz oğlu, bir qızı olur. Onlar da ata­ları sayaq cəddi peyğəmbər övladı kimi ad san çıxarırlar.

Deyirlər ki, bir dəfə qaçaqlara Mirəli ağanın möcüz­karlığı haqda çoxlu söhbət edirlər. Qaçaq başçısı böyük bir dəstə ilə Mirəli ağanın evini üzük qaşı kimi mühasirəyə alır. Bu xəbəri Yekə Alı ağasına çatdırır. Mirəli ağa bayıra çıxıb salam verir. Sonra isə deyir ki, ey Allahın bəndələri, başçınız kimdirsə tüfəngi götürüb tətiyi çəksin. Dəstə başçısı tüfəngi fır­la­yıb havaya doğru tətiyi çəkir. Lakin, tüfəng açılmır. Mirəli ağa qayıdır ki, bu sizə kifayət edərmi? “Yox, Sizdən bizə çox şeylər danışıblar” deyə dəstə başçı­sı dillənir.

Mirəli ağa üzünü yenə də qibləyə çevirib deyir:

- Ya bir olan Allah, məni bu el-oba qarşısında xəcil eləmə, Hər şeyi dünyada sınağa çəkən sənsən.

Bu zaman onun huşuna bir səs pıçıltı ilə deyir:

- Mirəli, qorxma, təndiri möhkəm qaladıb gir içinə. Bir qolunda kiçik oğlunu, bir qolunda isə soyulmuş quzunu da apar. Sən bunu etməsən sənə olan inamsızlığı ulu Tanrıya da edərlər.

Mirəli ağa götürüb burada görək qaçaqlara nə deyir, deyək, eşidin:

Gəl məni incitmə seyid babayam,

Yoxsa od alovda yana bilərsiz.

Tanı möcüzkarı, bəli mən oyam,

Heyrətdən yerində dona bilərsiz.

Ocaq, səcdəgaham nur parçasıyam,

Cəddi peyğəmbərin öz əsasıyam.

Anmazın, sanmazın kədər, yasıyam,

Çətin ki, siz məni qana bilərsiz.

Halallıq verməsəm, haramdı malım,

Sağlıqla geyilməz, qumaşım, alım.

Mirəliyəm, aşkar olub kamalım,

Qorxuram süysündən sına bilərsiz.

Söz tamam olan kimi Mirəli ağa bir quzunu kəsdirib soy­du­rur, bir qoluna körpə oğlunu, bir qolunda isə təzəcə soyul­muş quzunu alaraq qızmış təndirə girib ağzını bağlamağı tap­şırır. Mirəli ağa içəri daxil olan kimi doğrudan da möcüzə baş verir. O, sol qolunun üstə olan quzunu təndirə bişməyə qoyur, sağ qolundakı uşağı isə bahar təravətli bir kölgəyə qoyur. Özü isə bir neçə addımlıqda soyuq bir yerə gedir. Təxminən bir saatdan sonra Mirəli ağa bir əlində bişmiş quzu, o biri qolunda alnından tər süzülən uşaq və saqqalında qırov bağlamış halda təndirdən çölə çıxır.

Bütün bu deyilənləri gözləri ilə görən qaçaqlar öz silah­larını sındıraraq söz verirlər ki, bu gündən etibarən alın təri ilə, zəhmətlə əkib-biçib dolanacaqlar. Bir daha gördüyü möcü­zədən yerində quruyub qalan qaçaqlar əyilib Mirəli ağanın aya­­ğı­na düşürlər. Sual edirlər ki, yanan ocağın içində necə sağ-salamat qalmısan? Mirəli ağa qayıdır ki, mənim balalarım, bu möcüzələr mənim yox yeri, göyü, ərşi, gürşü, bir qətrədən yaradan Allahımızın­dır. Ondan başqa kimsə möcüzə yaratmaz. Mənim də pəna­hım, arxam, dayağım odur. Ondan ulu, ondan böyük kimsəni tanı­mıram. Dəstə başcısı ondan bir daha üzr istəyib deyir ki, dədə, sən hər bir zaman Tanrıdan sonra öyünməyə layiq­sən. Mirəli ağa “Əstağfürullah” deyib, görək sazla nə deyir:

Mən uca Allahdan qeyri

Öyüləni tanımıram.

Haqqı danan, qəlbi əyri,

Deyiləni tanımıram.

Agahdı haqqımın sirri,

Gördüyün yanan təndiri,

Haram ilə yüzdə biri

Yeyiləni tanımıram.

Mirəli, çağırılır dədə,

Ona olmaz qorxu, hədə.

Mərddən olan, olmaz gədə,

Əyiləni tanımıram.

Bundan sonra nəinki qaçaqlar, eləcədə hər bir insan vax­tı ilə Mirəli ağanın adına verilmiş boş torpaqlarda təsərrü­fatla, əkin-biçinlə məşğul olaraq özlərinə yurd-yuva salırlar. Bütün bunlardan sonra Mirəli ağanın müqəddəs ocağı bütün Qafqazda məşhur ziyarətə çevrilir.

Deyirlər bir gün qonşu kəndlərin birində yaşayan Qaraxan adlanan birisi öz zorluluğunun sayəsində Mirəli ağanın əkin yerində bostan əkir. Mirəli ağa qayıdır ki, ay Qaraxan, sən zorlusan, mən isə zorsuz haqq adamıyam. Sənə tək bir söz deyəcəm. Yadında saxla ki, vaxt gələcək ki, sənin zorla əkib becərdiyin bostanda qarpızın içərisində ilan yetişəcək. Qaraxan isə gülüb ona rişxənd edir.

Vaxt gəlir ki, qarpız böyüyür. Qaraxanın otuza qədər fəhləsi məhsulu bir tərəfə toplayıb oturublarmış. Mirəli ağa gəlib keçəndə görür ki, özünü zorlu bilən Qaraxanın əhvalı yaxşıdır. Odur ki, salam verib deyir ki, deyəsən içi ilanla dolu qarpızların yetişib. Qaraxan istehza ilə gülür. Mirəli ağa buyu­rur ki, bu qarpızların birini kəs. Qaraxanın kəsdiyi bir neçə qarpızın içindən ilanlar çıxıb özünü sıx meşəliyə verirlər. Qaraxanın rəngi-irzi saralır. İstəyir məhsulu qoyub qaça. Mirəli ağa qayıdır ki, bala, sənə deyiləsi bir sözüm də var, onu dinlə, sonra nə istəyirsən elə:
Yer ilə yeksan olarsan

Qudurğanlıq etmə, bir də.

Çarəsiz naçar qalarsan,

Aralıqda bitmə, bir də.

Tutar xəta-bəla səni,

Salar daldan-dala səni.

Gözdə, şahmar çalar səni

Yetəninə yetmə, bir də.
Mirəliyə demə yalan,

Ürəkləri etmə talan.

Ocağımda başa dolan,

Alma təpik, dürtmə, bir də.

Qaraxan utandığından başını aşağı salıb, ağadan üzr istə­yə­rək onu bağışlamağını xahiş edir. Mirəli ağa deyir ki, oğul, ulu Tanrının böyüklüyü rəhmindədir. Mən də səni bağışladım. Başa saldım ki, zor ilə yox, xoşluqla hər şeyə qadir ola bilər­sən. İndi isə dur bir qarpız kəs, bu fəhlələrlə yeyək. Qaraxan qorxa-qorxa qarpızı kəsir. Bu dəfə qarpızın içərisində ilan yox, ən qırmızı və şirin qarpız olduğunu görür. Mirəli ağa bir dilim də təam edib, yoluna davam edir. Qarpızı isə Qaraxanın özünə qismət olunmasını deyib halallıq verir.

Bir gün Mirəli ağaya xəbər çatır ki, nökəri Kiçik Alı başqa bir nökərlə Mirəli ağaya xilaf çıxıb onun at ilxısını oğur­layıb qaçırarkən Ceyrançöl adlanan bir yerdə digər sədaqətli nökəri Yekə Alı tərəfindən güllələniblər. Mirəli ağa Yekə Alını yanına çağırır və onu məzəmmət edərək öldürdüyü nökərləri müsəlman adəti ilə dəfn etməsini tapşırır. Əməyini və çörəyini də onlara halal edir. Ovladları deyir ki, o nankorlar ki, sənin çörəyini yeyib və sənə nankor çıxıblar, sən niyə onları dini adətimizlə dəfn etdirirsən? Mirəli ağa qayıdır ki, mənim balalarım, onlar öz qismətinə verilən payı yeyiblər. Bu işdə də şeytanla nəfsin quluna çevriliblər. Onlar öldürülməmiş olsaydı, bir dəfə mənə desəydilər ki, məni bağışla, mən onları bağışla­yardım. Əgər Allah bağışlayandırsa, onun bəndəsi niyə bağışla­masın?! Unutmayın ki, biz bu Kiçik Alıyla və onun yanındakı ilə uzun illər çörək kəsmişik. Biri-birimizə halallıq verməliyik. Mən günahkar bildiyim Yekə Alıdır. Adam da mala, dövlətə görə cəlladlıq edərmi?!

Mirəli ağanın övladları və bu məsələni eşidənlər bu xe­yir­xahlığı özlərinə örnək götürürlər. Bu hadisə isə el arasında bir misala çevrilir.

Sonralar Mirəli ağanın övladları Əskər ağa Ocaqlıda, Se­yid Əhməd ağa Qaradaşda, Koxa Nəbi Koxanəbidə, Çığırğan ağa Bayram­lıda, Mirbağır ağa Vahidlidə, Kərbalayı Mustafa Əyridərədə, Məmmədəli bəy isə Ağdamda yaşayır. Bu kənd­lərin əksəriyyəti Mirəli ağanın övladlarının adıyla bağlıdır. Bu kəndlərin abadlaşması, şenləşməsi Mirəli ağanın törəmələrinin fəaliyyəti iə bağlıdır. Hazırda Mirəli ağanın nəvələrinin, nəticə­lə­rinin, kötücələrinin yüzlərlə tanınmış nümayəndələri vardır.

Təkcə Hacı Seyid Əhməd ağa 21 dəfə həccə gedib zəv­varlıq edib. Eyni zamanda dövrün ən nüfuzlu insanları ilə dostluq əlaqələri yaratmışdır. Mirəli ağanın möcüzəli əsası (deyilənə görə, Şah Abbasın ona verdiyi yeri manşırlayarkən Mirəli ağa tez gedib gəlmək üçün həmin əsadan istifadə edibmiş) kimiyə gürz, kimiyə qamçı, kimiyə əsa kimi görünür­müş. Hazırda bu gürzə ilan Mirsadıq ağanın törəməsi Mir İsmayıl ağadadır. Onun yaşadığı yer isə hazırda Bakının Qara­çu­xur qəsəbəsindədir.

Mirəli ağanın törəməsi olan Seyid Atakişi ağa arandan dağa gedən zaman bir yerdə dayanır. Yuxusunda babası gəlib deyir ki, ac acına nə yatırsan, dur başının üstündə yaylığa bükülmüş çörəyi ye, dəsmalı da özünlə götür. Sənin xeyir-bərəkətin o yaylıqdadır. Seyid Atakişi yuxudan ayılıb görür ki, yaylıq başının üstündədir. Elə o gündən də bu yaylıq qeybdən nazil olan yayliq kimi tanınır. Seyid Atakişinin ocağı isə bu yaylığa görə ziyarətə çevrilir.

Belə deyirlər ki, Mirəli ağa geniş bir bostanın yanından keçirmiş. Cibindən pul çıxarıb bostançıya uzadır ki, ölənlərinin ehsanında, susamışam bir qarpız kəs. Bostançı Mirəli ağanı yaxşı tanımadığından onun pulunu almayıb “olmaz” deyərək yönünü çevirib gedir. Mirəli ağa “görüm qarpızın qanla dolsun” deyib yoluna davam edir. Arxadan gələn Qazqulu bəy bostançını çağırıb bir qarpız kəs deyə dillənir. Bostançı qorxusundan tez qarpızı kəsir. Qarpız qanla dolu olduğundan bıçaqla bərabər qan onun üstünə çilənir. Qazqulu bəy bostan­çıdan soruşur:

- O gedən qoca sənə nə dedi.

- Məndən qarpız istədi, mən də vermədim. O, da dedi ki, görüm qarpızın qanla dolsun.

Bəy amiranə bir tərzdə dillənir:

- O, gedən Mirəli ağadır. Tez onu qaytar, üzr istə.

Bostançı Qazqulu bəy dediyi kimi Mirəli ağanı yalvar-yaxardan sonra geri qaytarır. Mirəli ağa geri qayıdır. Hər şeyi görəndən sonra özü deyir ki, indicə kəsdiyin qarpızı kəs görüm. Qarpız kəsiləndə görürlər ki, heç bir qan yoxdur, bu adi qarpızdır. Bostançı ağadan üzr istəyir və ocağını ziyarətə gedir.

Mirəli ağa əməlisaleh, gözü-könlü tox, varı-pulu ilə bərabər səxavətli, sədaqətli, mərhəmətli və haqqa ibadətli mö­cüz­kar dədələrdən biri idi. Qapısnda kəsilən qurbanların ətini, yığı­lan pulların əksəriyyətini imkansızlara, çarəsizlərə, xəstələ­rə, ka­sıb­lara paylayardı.

Bu müqəddəs seyid babamızın cəddi əməlisalehə, darda qalana, əlacsıza kömək olsun:

Möcüzkar seyid övladı,

Əməli əyan Mirəli.

Bu dünyanı tutub adı,

Sayılıb, sayan Mirəli.

Sevindirər qohum yadı,

Haqq yolu, bəyan Mirəli.

Fikri təmiz, sözü agah,

Danəndə, duyan, Mirəli.

Tilsim olan əlindəki,

“Gürz” adında əsasıymış.

Hər nə varsa dilindəki,

Doğru, dəqiq bir asıymış.

Obasında, elindəki,

Bərəkətlə dolasıymış.

Çox inamsız eləyib ah,

Olubdu qanan, Mirəli.

Məğribdən məşriqəcən

Dolanıb gəzib, gəlmisən..

Qəlbində heyrət, həyəcan.

Bilinməz bir iş bilmisən.

Çox yetimə söyləyib can,

Yanaqda yaşın silmisən.

Şad günündə edib qəh-qəh,

Pis işi pozan Mirəli.

Şah Abbası heyran qoyub,

Bircə anlıq mat eylədin.

Sehrini sirrini duyub,

Əsanı da at eylədin.

Zorlunun qəddini əyib,

Könlünü bərbad eylədin.

Qaraxan dedi bəh-bəh,

Hər kəsi anan Mirəli.

Bir qol üstə yatdı uşaq,

Odu, soyuğu bilmədi,

Alov yandı, saldı işıq,

Saqqal qırovu bilmədi.

Quzu bişib oldu yumşaq,

Belə sorağı bilmədi.

Min bir adda olan Allah

Dedi ki, dayan, Mirəli.

Verən əlin açıq olub,

Hatəm sayaq sayılmısan.

Dərdlilərə şəfa bulub,

Ruhən, cana yayılmısan.

Boşalıb, boşalıb dolub,

Şölə saşıb ayılmısan.

Fərəhsizə verib fərəh,

Bulunub çaran, Mirəli.

Mən də sənin törəmənin,

Aşıq-şair balasıyam.

Dərd çəkəni, qəm əmənin,

Haqq bağıran naləsiyəm.

Vurğunuyam çöl-çəməninin,

Qızıl gülü, laləsiyəm.

Yanar əbədi, maşallah,

Sönməzdi çıran, Mirəli.

Yaddaşında yurd salmısan

Neçə-neçə nəsillərin.

Ürəyində ud çalmısan

Əsilzadə əsillərin.

Haqq deyib, namaz qılmısan,

Baharısan fəsillərin,

Bu cəlala dedim bəh-bəh,

Yaradıb-quran Mirəli.

Mən bələdəm qüdrətinə,

Ocağına dolanmışam.

Cəddin ilə, hörmətinlə,

Ruhun ilə calanmışam.

Vəhdətinlə, adətinlə,

Çox alışıb, çox yanmışam.

Gətirən var sənə pənah,

Oxudur Quran, Mirəli.

Bu hikməti, bu dastanı,

Sənin üçün ad eylədim.

Məhərrəmin coşub qanı,

Ruhunu da şad eylədim.

Uca tutub şöhrət, şanı,

Təzim edib, yad eylədim,

Özümü sanıb gümrah,

Yaşadım, an-an Mirəli.

.

ŞİLLƏSİ SƏNDƏN, SİFTƏSİ MƏNDƏN,

TALEYİ TANRIDAN
Ustadlar dastan danışan za­man ustadnamə ilə başlayarlar:

Söz var öz ətriylə könüllər bəzər,

Söz var ağ şalvara yamaq kimidir.

Söz var dildən-dilə dünyanı gəzər,

Söz var min obalı oymaq kimidir.
Söz var hər məqsədi işi əyandır,

Söz var xoşməqamdır, doğru bəyandır.

Söz var təpə, dırnaq, şərdir, böhtandır,

Söz var canımıza qıymaq kimidir.

Söz var sülh məramlı, tanrı kəlamı,

Söz var sevinciylə vardı ənamı.

Söz var deyiləcək çoxdu məqamı,

Söz var ləzzətindən uymaq kimidir.

Söz var mənasının dəyəri çoxdur,

Söz var sualının cavabı yoxdur.

Söz var ürəklərə toxunan oxdur,

Söz var damaqlarda qaymaq kimidir.

Söz var yeri-göyü titrədir, yıxır,

Söz var dünyaların sonuna çıxır.

Söz var şəlalə tək qəlblərə axır.

Söz var heykəlini qoymaq kimidir.

Söz var məhəbbətdən, eşqdən yaranıb,

Söz var qəm-qüssədən, şaddan yaranıb.

Söz var doğmalardan yaddan yaranıb,

Söz var tez sancılan dalaq kimidir.

Söz var söz əhlinin od nəfəsidir,

Söz var ozan səsi, ana səsidir.

Söz var Məhərrəmin öz qibləsidir,

Söz var azadlığa mayaq kimidir.

Ustadlar ustadnaməni bir yox, iki deyiblər. Mən də deyim iki olsun:

Фялякlə зяр атыб, шеш-беш ойнама,

Сяни салар щяр хятайа, аз даныш.

Селlə, йелlə бящся эириб гайнама,

Ясяр кцляк, салар чайа, аз даныш.
Бу дцнйаны анламаьы баъар сян,

Йаман иши йанламаьы баъар сян.

Юз-юзцнц данламаьы баъарсaн,

Щеч дцшмязсян сян гязайа, аз даныш.

Мящяррям ейлясин бцлбцл тяк ъящ-ъящ,

Эцляндя црякдян чякясян гящ-гящ.

Аьлына-щушуна дейярляр бящ-бящ,

Dostlar salar səni saya, аз даныш.

Ustadlar ustadnaməni iki yox, üç deyiblər, düşmən ömrünü heç deyiblər:
O qədər yamana yaxşı demişik,

Yaxşıya yaxşı söz deyə bilmirik.

Öyüb-öyülməyə coşa gəlmişik,

Haqlıya haqlı söz deyə bilmirik.

Elə şərəfsizə bəy söyləmişik,

Sonra özümüzə səy söyləmişik.

Balın əvəzinə zəy söyləmişik,

Kimsənin xətrinə dəyə bilmirik.

Yada qul oluruq, yaxına bəbir,

Demək istəyirik, edirik səbir.

Məhərrəm söyləsin bunu birbəbir,

İkiəlli başımıza döyə bilmirik.

Инди сизя щарадан вя кимдян хябяр верим, Ашыг Ялясэярин юз шяйирдиня устад шилляси вурмасындан. Ашыг Ясядин сянят дцнйасындан.

Əsədin atası Ящмяд коха бир эцн щяйат йолдашы (яслян Шуша­дан олан) Эцлбяйазы йанына чаьырыб дейир:

- Мян дцшдцйцм аьыр хястяликдян саьалан дейилям. Сян мярд вя ирадяли арвадсан, ушаг яманяти. Онлар бир парча чюряк тапыб доланаъаг. Сян онларын кюнлцнц гырма. Гой юз истядиkləri кими йахшы ишляр эюрсцнляр.

Аталары юляндя Мцрсялин 16 йашы, Ясядин 2 йашы варmış. Ону да дейим ки, Мцрсялlə Ясядин арасында цч оьлан ушаьы олуб юлцбмцш. Сюз дцшяндя рящмятлик атасы Ящмяд дейярмиш ki, aй арвад Аллащ Ясяди верэи вериб бизя.

Кичик гардашы Мящяммядин ися атасы юляндя цч йашы варmış. Айнаханым, Синяханым адында баъылары да варmış. (Сонралар Айнаханым Эюйчядя, Синяханым Кялбяъярдя аиля щяйаты гурараг йашамышлар).

Евин бюйцк оьлу Мцрсялин эеъя-эцндцз анасына кюмяклик етмясиня бахма­йараг аиля доланышыгда чятинлик чякирmiş. Бир эцн Ясяд йавашъа анасына йанашыб дейир ki, aна, мяни аьаларын бириня муздур вер. Гой щям боьазымы доландырым, щям дя сизя кюмяклик эюстярим. Анасы Эцлбяйаз аьлайыб оьлунун башыны синясиня сыхараг диллянир ki, sян ня данышырсан, а бала? Ел-оба мяни гынаг етмязми ки, киши юляндян сонра арвад ушагларыны муздурлуьа верди?

Aнасынын öncə етираз etməsinə бахмайараг Ясяд yenə də ondan разылыг алa bilir. Бир нечя эцндян сонра Эцлбяйаз Ясяди Гарагойунлуйа эятириб Гурбан Йагуб оьлу адында бир няфяр аьайа муздур верир. Düz bир ил аьайа ъанла-башла гуллуг ется дя, аьадан Аллащын бир хош сюзцнц ешитмяйян Ясяд муздур щаггыны истяdiйиня эюря гапыдан говулур.

О бир ил ярзиндя Зод кяндиндя Сцлейман бяйя, бир ил Бала Гарагойунлуда Хялил Мустафа оьлуна, бир ил Бюйцк Мязрядя Салман Хялил оьлуна муздурлуг ется дя, yenə də юз щалал щаггыны ала билмир. Анасы ону бешинъи аьанын йанына апарыр. Бу аьа щям Kоха Ящмядин досту олмушду, щям дя йахшы бир инсан imiş. Одур ки, Ясяди ъанла-башла гябул еляйир.

Арадан бир иля гядяр вахт кечir. Бу мцддят ярзиндя Кярбялайи Пири аьанын муздуру Ясядин гочаглыьы, ишэцзарлыьы, ъанıйананлыьы ща­мы­нын хошуна эялир. Кярбялайи щяр щяфтядя бир дяфя кяндляри Сюйцнгу­лаqлыдан Ясядин анасыэиля атла йемяк-ичмяк, ярзаг эюндяртдирир. Бир сюзля Ясяд аьадан, аьа ися Ясяддян разы qalırlar. Тякъя бунлармы? Йох, ялбяття. Кярбялайинин аилясийля Ясядин аиляси дя чох севинирдиляр. Щятта бир эцн Кярбялайи Пири арвадыны чаьырыб дейир:

– Арвад бу Ясяд чох йахшы оьланды, онун гочаглыьына вя тярбийясиня сюз ола билмяз. бизим дя эюзцмцзцн аьы, гарасы бир гызымыз вар. İстяйирям ки, Ясяди щямишялик юзцмцзя оьуллуьа эютцрцб гызы да она веряк. Бу бойда вара, мцлкя дя сащиб дурsun. Щяр щалда дядя-бабасына, ясил-няъабятиня бялядям.

– Ня дейирям, а Кярбялайи, сян дейян олсун – дейя арвадын цзц эцлцр. – Еля мян дя сянин кими фикирляшмишдим, ъясарят едиб сяня дейя билмирдим. Ясяд чох габилиййятли оьландыр.

Бу сюз-сющбятдян бир нечя щяфтя сонра Кярбялайи Пири кяндля­риндя рящмятя эетмиш щюрмятли бир молланын щцзn мяълисиня эялир. Мяълисин башында отуруб Гуран охуйан молла Наьы мяълиси идаря едирмиш. О, башыны галдырыб мяълис ящлиня мцраъият едир ки, ай мяълис ящли, кимин мяня суалы вар. Бу дям Кярбялайи Пири айаьа дуруб чох­дан ону наращат едян бир фикрини беля ашкарлайыр:

– Ай молла Наьы, бу кимин яза мяълисиди?

– Мяним мцяллимим вя бу кяндин сакини олан рящмятлик Мяшяди Щцсейнин – дейя молла Наьы ъаваб верир.

– Сиз бу кянддя нечя молла идиниз?

– Бу рящмятлик вя мян.

– Мяшяди Щцсейнин яза мяълисиндя юз йетирмяси кими сян иштирак едирсян, сян юляндян сонра щям сянин, щям дя бизим яза мяълисля­римиздя иштирак едяъяк бир йетирмян вармы?

Мяълис ящлини бу суал йаман тутур. Одур ки, щамысы эюзляйирляр ки, эюряк молла Наьы бу щаглы мцщакимяйя ня ъаваб веряъяк. Молла Наьы да юз щазыръаваблылыьы иля ад-сан чыхаранлардан бириймиш. О ялиндяки гялйандан бир гuллaб сцмцрцб ъаваб верир:

– Ай Кярбялайи Пири аьа, бу елядийин мцщакимядян чоху сизин дя бойнунуза дцшцр. Ахы дейя билярсянми, щансы бир сясли, няфясли, йаддашлы ушаьы эятирибсян ки, мян дя ону юйрятмякдян имтина едям.

Бу ъаваб бцтцн мяълис ящлини вя Кярбялайини йаманъа тутмуш­ду. Молла Наьы да дцз дейирди. Щеч бир кимсяни bu məqsədlə онун yanına gətirməmişdilər. Кярбялайи Пири мяълисдян чыханда санки вердийи суалдан пешиманчылыг чякирмиш кими юз-юзцнц мцщакимя едя-едя евиня гайıдыr. Tахтын цстцндя баrдаш гуруб оту­ran vaxt, гулаьына киминся мащны охумаг сяси эялir. Йанында чай сцзян гызындан сорушуr:

– Гызым, кимди бу илащи сясин бяхтявяр йийяси.

– Ата, бу бизим Ясядди. Дцнян дя беля охуйурду. Анамла бир йердя щейранлыгла онун юзцнцн хябяри олмадан охудугларыны динля­мишик, чох йахшы сяси вар. Инди дя тювлядя мал-щейваны йемляйя-йемляйя елядийи щялялик онун додагалты зцмзцмясидир.

Кярбялайи Пири санки итийини тапмыш адамлар кими айаьа дуруб севинъяк ялини-ялиня сцртцб буэцнкц ящвалаты хатырлаyır. Qялйанына кюз гойуб диллянir:

– Гызым, Ясяди тез йаныма чаьыр.

Ясяд ичяри дахил олуб ядябля салам вердикдян сонра:

- Кярбялайи, гуллуьунузда щазырам – деyir.

Кярбялайи Пири она йер отурmq üçün yer эюстярəndən sonra бирбаша мятлябя кечиr:

- Щя гардаш оьлу, сянин эюзял сясин дя вармыш, мян ися ону инди билирям. Билирсянми сяни нийя чаьырмышам? !

– Йох, Пири ями, дейярсян билярям.

– Онда гулаг ас. Эцнц сабащдан сяни Молла Наьыйа Гуранi-Кярими юйрянмяк цчцн шаэирд верирям. Неъя дейярляр “авазын йахшыды, охудуьун Гуран олса”. Машаллащ, сяндяки аваз, йаддаш кимдя вар? Инди де эюрцм разысанмы?

Ясядин башындан еля бил бир газан гайнар су тюкmüşdülər. Ахы иллярля ашыг олмаг арзусуйла йашамышды. Той мяълисляриндя маьарын далын­дан, ашыьын сазына-сюзцня азмы диншяк кясилмишди. Бирдя ки, эюзцнц ачандан евляриндя саз эюрмцшдц. Бу тяряфдян дя Кярбя­лайинин она эюстярдийи аталыг гайьысы вя инди етдийи тяклифи йерями салмаг оларды? Одур ки, аьыр-аьыр башыны галдырыб дeyir:

– Кярбялайи Пири ями, иъазя вер бу эеъя о дедийин мясулиййятли ишин барясиндя йахшы-йахшы фикирляшим.

– Ня дейирям эет фикирляш.

Ясяд Кярбялайинин йанындан чыхыб юз отаьына эялир. Собайа одун атыб йатаьына узаныр. Йухусунда бир нурани киши она дейир: “Оь­лум, щеч фикриндян дюнмя, йолларын ачыгдыр. Кярбялайи Пириyля дя бир йер­­дя гала билмяйяъяксян. Дур, сюзцнц де, бу эцндян бу евдян чых”.

Ясяд айаьа дуруr. Бир хейли вар-эял еляйя-еляйя дцшцнцб-дашыныr ки, ахы Кярбялайинин цзцня ня дейя биляр. Одур ки, кянддя Вяли адында бир йахын досту вар иди. Йазыб-охумаьы да билирди. Йапынъıсыны чийниня салыб онун йанына geдиr. Щяр шейи данышандан сонра ona деyir:

- Айя, а Вяли, Кярбялайи Пирийя сюзц анъаг шеирля демялийям. Гялямини эютцр дедиклярими йаз.

Вялинин ъцря сазыны дивардан ендириб кюкляйиб эюряк ня дейир:
Кярбялайи щаггын чохду бойнумда,

Баьышла фикримдян, дюняммирям мян.

Лякя йохду ясилимдя, сойумда,

Сян пиран, мян ъаван, диняммирям мян.

Гисмятимди, гой диндирим сазымы,

Ешидиб-билдийин, хош авазымы.

Озанлыг елминин чяким назыны,

Саз иля алышдым, сюняммирям мян.

Ясядям, цзцмя ачылды сящяр,

Дейян деди сянинкиди бу зяфяр.

Црякдя арзум вар, бир дя ки, гящяр,

Цряк дейянляри йеняммирям мян.

Ясяд бу шери бядащятян охумушду. Илк дяфя иди ки, юзц дя бил­мядян тяяссцратдан беля шеир сюйлямишди. О, дедийи шеiри бир дяфя дя досту Вялийя охутдуруб алтындан бу сюзляри йаздыртды: “Кярбялайи Пири ями, мяни баьшыла. Сянин гайьын, ряфтарын мяним цчцн явязсиздир. Лакин, мяним севдийим моллалыг дейил, ашыглыгды. Сянинся сюзцндян чыхмаг вя сянинля цз-цзя отурмаг мяня чох аьырды. Инди ися инанырам ки, мяни баьышлайаъагсан. Имза: Ясяд.”

Ясяд досту иля эюрцшцб, каьызы алыб бирбаша юз отаьына эялди. Юзцня аид ня вардыса йыьышдырыб алаторан, хорузун биринъи баны евляриня йола дцшдц. Bu vaxt Кярбялайи Пири аьа йухудан ойаныб байыра чыхмышды. Дизя гядяр тязяъя йаьмыш гарын ичярисиндян кимся эетдийи щисс олунурду. Еля бил Кярбялайинин цряйиня няся даммышды. Иряли йери­йиб Ясяд йатан отаьın qapısını açıb girди. Ясяд отагда йох иди. Столун цстцндя бир йазылы каьыза эюзц саташды. Onu эятириб гызына верди. Ал, оху эюрцм, кимди, ня йазыб?

Гыз мяктубу вя шери охуйуб атасынын цзцня бахды. Санки эцнащ иш эюрмцшляр кими Кярбялайи йарыкювряк бир сясля диллянди:

- Мян ня билим ки, бу ашыглыьы юйрянмяк истяйир. Фикрим вар иди ки, хяръини чякиб охутдурам. Дедим дцнйа ишиди, йыхылыб юлярям, онда йадына дцшсям бир yасин дя мяня охуйар.

Евя бюйцк бир сцкут чюк­мцшдц. Бир нечя эцндян сонра Ясядин далынъа эялся дя, артыг устад йанына шяйирд эетдийини ешидиб эери дюн­dü.

Эюряк Ясяд нейляди. Ясядин эялдийини эюрцб анасы ону гаршы­лайыб ичяри салды. Анасы еля билирди ки, Кярбялайи Пири ондан йеня пай-пуруш эюндяриб. Бир аз мязяммят elяди ки, сящяр тездян ня олмушду ахы? Ясяд оъаьын истисиндя бир гядяр гызындыгдан вя бир стякан чай ичдикдян сонра анасынын мязяммятляриня сакитъя ъаваб верди:

– Ай ана, Кярбялайи Пири ямийнян дя гуртардым.

– Неъя гуртардым, а бала? O ки йахшы инсанлардан бири иди.

– Еляди, ай ана, чох йахшы адамды.

– Бяс онда эцнащкар кимди? – дейя анасы диллянди.

Ясяд чох­дан дивардан асылыб чалынмайан сазы ялиня алыб цстц­нцн тозуну силиб кюкляди. Саз низамланандан сонра эютцрцб эюряк анасына ня деdi:
Ай ана гисмятим тярся йазылыб,

Ачылмыр бяхтимин йазы, нядянди?

Гямли цряйимя ганлар сызылыб,

Дцшцндцрмяз щяр дайазы нядянди?.

Атам юлдц хош эцнляри эюрмядим.

Алчаг аьа, бяйдян чохалды дярдим.

Истяйимля сизи бала бялярдим,

Писикмязди Эцлбяйазым нядянди?

Заманын тяпийи дяйди белимдян,

Хябярдарсан щагг сюйляйян дилимдян.

Валлащ олмаз сяс мцлкцндя зилимдян

Ясядя гардашды сазы, нядянди?

Ясяд сазла шери гуртардыгдан сонра бцтцн ящвалаты анасына данышды. Биръя йухуда эюрдцйц пиран гоъанын тясэинлийиндян башга. О эцнц ана-бала эеъядян хейли кечяня гядяр сющбят елядиляр. Сонра Эцлбяйаз ялиндяки ъящряни бир йана гойуб юз тахтына узанды. Ясяд йатмышды, биринъи эеъя йухусуна эирян о нурани аьсаггал йеня эялиб Ясядя деди: “Бах инди хошума эялдин. Анан ня деся, онун мяслящяти иля эет, хейир тапарсан. Бил вя аэащ ол, сян бир мисилсиз ашыг олаъагсан. Сяни устадын мяним оъаьыма эятиряъяк, цряйимъя олсан, устадына дейяъям (Шилляси сяндян, сифтяси мяндян). Hяля мян сяня веряъяйим хейир-дуаны демирям. Инди ися бил, адым сейид Щаъы Ящмяддир. Дцз 21 дяфя Мяккяйя эедиб зявварлыг етмишям. Юзцм дя Миряли аьанын (Алы Дядянин) нявяляриндян бирийям”.

Эцлбяйаз эюзцнц Ясядин сайыгламасы сясиня эюря ачды. Тез башалтысына бир тикя чюряк гойуб бир нечя дяфя “бисмиллащ” деди. Ясяд анасынын сясиня айылды. Бцтцн цз-башы тяр ичиндя иди. “Щаны о?” дейя ора, бура бахды.

– Ня эязирсян оьлум? – deyə anası soruşdu.

– Гулаг ас эюр ня эязирям – дейиб Ясяд сазы дивардан ендириб эюряк ня деди:

Диваняси олдум сазын сянятин,

Цряк севян севдаларды эяздийим.

Нечя сынаглардан чыхмышам мятин,

Рущум эязян сящраларды эяздийим.

Эцл ачаъаг арзу, истяк диляйим,

Саз сясиди кюрпяликдян бяляйим.

Истяйирям цряйя нур чиляйям,

Хяйал долу дцнйаларды эяздийим.

Ясяд, юз фкириндян дюнмя гыраьа,

Дюняъяксян ашыг кими чыраьа.

Тясэинлик ейляди сейид Ящмяд аьа,

Ики эцндц рюйаларды эяздийим.

Сюзц гуртаранда анасына тяряф дюнцб деди:

– Мяня бир мяслящят вер эюрцм, мян кимин йанына эедиб ашыглыьы юйрянмяк цчцн мцраъият едим?

Anasının məsləhəti belə oldu:

– Oьлум, ялиндяки сазы Ашыг Алы баьышлайыб атана. Она йох, сяня гисмят олду бу саз. Атан саьлыьында Ашыг Ялясэярнян устады Ашыг Алы бу оъагда о гядяр гонаг олуб ки, сайы-щесабы йохдур. Щяр ики устада пянащ апарсан сяни нацмид йола салмазлар.

Ясяд бу ики эеъядя эюрдцйц йухуну анасына инди ачды. Сонра эейиниб яйин-башыны сящмана саландан сонра Эюйчя мащалынын Аькил­ся кяндиня йола дцшдц. Еля тязяъя йола чыхмышды ки, Фейзи адлы гоншу гары иля гаршылашды. Qarı onu görüb dedi:

– Щя, оьлум, уьурун хейирли олсун. Мяни бабан да, атан да, уьур­ла­рына чыхан эюръяк севинирдиляр. Мяня бу уьурун бящрясиндян бир туманлыг де эюрцм.

Ясяд эцлцб “разыйам” дейиб йола davam edir. Yolda görür ки, ашыг Ялясэярин гардашы чобан Мящяммяд чюлдя кабаб биширир. Са­лам-кяламдан сонра сцфря архасында отуруб нащар едирляр. Мящям­мяд Яся­дя мяслящят эюрцр ки, Ялясэяр Сюйцнгулаqлы кяндиндя тойдадыр. Орайа эет фикрини де. Инанырам ки, Ялясэяр сяни еля орадаъа шяйирд эю­тц­ряъяк.

Ясяд бурада Мящяммядин хащиши иля бир “мисри” дя охуyur ки, бцтцн гоншулар бу сяся топлаşır. Мящяммядин вя евдякилярин валещ олдуьу бахышларында олан разылыг, цзляринdə тябяссцмцндяn сезилирди.

Ясяд хцдащафизляшиб йола дцзялиr. Эцнортадан хейли кечмиш эялиб Сойцнгулаьлы кяндиндя Ашыг Ялясэяр кечирян той мяълисини тапыр. Гапыда той сащиби иля эюрцшцр вя Ашыг Ялясэярля эюрцшцн мягсядини дейир. Той сащиби ону мяълися эятириб бир кцнъдя отурдуб дейир ки, оьлум, устад Ялясэяр “Аббас вя Эцлэяз”и данышыр, гой дастан гуртарсын, сяни онунла юзцм таныш едяъям. Ясяд онун дедийи кими дя едир. Мяълисин ортасында Ялясэяр фасиля едир. Амма Ясядин диггят вя щейранлыгла гулаг асдыьыны эюряндя цряйиндя бу оьлана бир йахынлыг щисс еляйир. Бу фасилядя ашыг Ялясэяр она йахынлашыб дейир:

– Сян бу кяндин ушагларына охшамырсан. Сяни бир няфяря охша­дырам.

Ясяд айаьа дуруб дейир:

– Устад, дцз тапмысыныз мян буралы дейилям. Бюйцк Гарагойун­луданам.

– Дайан эюрцм, Коха Ящмядинми оьлусан?

– Бяли, устад, буну да дцз тапдыныз.

Ашыг Ялясэяр иряли йерийиб Ясядин алнындан юпцр. Цряйиндя фикир­ляшир ки, йахшы олду, апарарам евя, пайдан-пурушдан гойарам апарар. Бир аз да севинди ки, кющня достунун оьлуну бир киши кими анасы тойлара эюндярир. Еля бу фикирдя иди ки, той йийясинин сяси онун фикринdən yayın­dırır:

– Айя, Ясяд, бя сана демядимми сизи мян юзцм таныш едя­ъям.

Ялясэяр qayıdır ки, бу мяним достум Kоха Ящмядин оьлуду, ону юзцм таныдым. Той сащиби билдирир ки, ай устад, Ясяд сяня шяйирд олмаг цчцн эялиб. Истяйирсян бир бурадаъа ону йахлайаrсан. Ашыг Ялясэяр фикирляшиr ки, бирдян утаныб еляйяр, одур ки, истяйир сонрайа сахласын. Мяълис ящли Ясядин бурадаъа йохланмасыны хащиш едирляр.

- Йахшы, Ясяд, ня охуйа билярсян? – дейя Ашыг Ялясэяр мещрибанлыгла она суал верир.

– Устад, сян мяълисдя ня чалыб охуйубсанса ону йадымда сахламышам.

– Шеирлярини де эюрцм.

Ясяд Аббасын Хоъа Йагуб гуйусуна салынан вахта гядяр бц­тцн шеирлярини язбярдян данышыр. Ясядин йаддашы мяълисдякиляри щейрят­ляндирир.

Aşıq Ялясэяр əsəddən soruşyr:

– Саз чалыб охуйа билирсянми?

– Аз-маз дынгылдадырам.

Еля бу дям мяълисдя зурна устады кими гайдачы диллянир ки, ону бу гара зурнайla имтащан едяъям. Ялясэяр Ясядя бахыб дейир ки, разысанмы? Ясяд, “ялбяття” дейиб гара зурнада “Дяли Короьлу”ну зил кюкдя еля охуйур ки, зурнанын сяси бу сясин йцксяклийиндя батил олур. Ашыг Ялясэяр Ясяди баьрына басыб цз-эюзцндян юпцб дейир:

– Чох шцкцрляр олсун Аллаща ки, саза, сянятя йени сяс эялди.

О эцндян Ялясэяр Ясяди юзцня шяйирд эютцрцr. Ясядин йаддашы, тярбийяси, сяси, язиййяти сайясиндя ашыг ща­валарыnı, дастанлары мцхтялиф шаир və ашыгларын йарадыъылыьыnı чох тез мяним­сяyir. Устады там архайын олур ки, Ясяд сярбяст ашыглыг едя биляр. Бир нцфузлу мяълис­дя Ясяди имтащандан кечириб она устад шилляси вурмаг хяйалына da дцшцr.

Бир пайыз эцнц Ялясэяр Ясядя дейир ki, Щазырлаш, сянинля Шям­шяддинин Товуз мащалынын Гарадаш Сейидляри адланан обасына йола дцшяк. Орада устадым Ашыг Алы иля мяним сазы-сюзц билян, гиймятлян­дирян мярд вя сяхавятли сейид достларым вар. Эедяк бир онларын да кю­нлцнц ачаг. Бирдя ки, ня гядяр бир йердя галмаг олар?

Бир нечя эцндян сонра йола дцшцрляр. Эцня бир мянзил, тяййи мяназил gялиб чыхырлар Гарадаш Сейидляринин йайлаq йери олан “Сейид Саатлы” йайлаьына. Бахыb эюрцрляр бир дястя адам онлара тяряф эялир. Бунлардан Калвайы Щямид адында бири дейир:

– Ушаглар, бу ашыг мяшщур Эюйчяли Ашыг Ялясэярди. Тез бириниз атам Щаъы Ящмядя хябяр чатдырын ки, гонаглары лайигинъя гаршыласын. Бириниз дя йахшы бир еркяк тутуб ашыгларын айаглары алтында гурбан кясин.

Калвайы Щямид йол эяля-эяля щяр кясин вязифясини бюлцr. Aшыглара йахынлашыб хош эялдинiz dеyяряк эюрцшцб-юпцшцр. Ашыг Ялясэярин эял­мяйи мцнасибятиyля еля орадаъа гурбан кясирляр, ятиндян бир нечя шиш кабаб йейиб, дуруб кяндя эялирляр. Щаъы Ящмяд аьайа хябяр чатды­ьындан тядарцк эюрдцрцбмцш. Одуr ки, башда Щаъы Ящмяд олмагла ел аьсаггаллары ашыглары лайигинъя гаршылайыб йедди гурбан кясирляр. Йахшы бир зийафят дцзялдиб, гоншу кяндляря адам эюндяриб сайылыб-сечилян аьсаггал, гарасаггаллары дявят едирляр. Ашыг Ялясэяр вя Щаъы Ящмяд аьа диz-дизя яйляшиб ширин-ширин сющбятляр едирляр. Арада Сейид Щаъы Ящмяд аьа Эюйчянин адlы-санны ашыьы Алыны, кющня достлары олан мяшядиляри, кярбялайиляри, щаъылары сорушур. Ялясэяр дя oнларын бир не­чя­синин вяфат етdiyiniи дейир. Еля ки сцфрядя шам йемяйиндян мцрях­хяс олурлар, щаъы диллянир:

– Устад, дединиз ки, бу нювъаван сянин шяйирдинди, елями?

– Еляди, щаъы, Ясяд мяним шяйирдимди. Амма, артыг она бу эцндян Ашыг Ясяд дейя мцраъият етмяк истяйирям.

Щаъы Ящмяд аьа ариф адаммыш, дейиляни эюйдя баша дцшцр. Щям дя Ясяди еля бил щардаса эюрдцйцнц хатырламаг истяйирди ки, Ашыг Ялясэяр диллянir:

– Калвайы, иъазя версян Ашыг Ясяд сазлары бир-бириня низамла­йарды. Ъамаат бизи эюзляйир.

– Ня дейирям, буйурун мяним дя цряйим истяйир.

Ясяд бир нечя ил бундан яввял йухусунда она тяскинлик верян пирaни аьсаггалы танымышды. Артыг билдирди ки, бу эеъя онун цчцн даща мцгяддяс бир эеъя олаъаг. O, Сазлары низамдайыб устадын сазыны юзцня гайтарды. Габаг-гаршы “Бaш дивaни”, “Ъыьалы тяънис” və “Гара­ъа”ны охудугдан сонра Ашыг Ялясэяр буйурur ки, сизя щансы дастаны даны­шым (aшыглыгда гайда будур ки, бу цч щавадан сонрa устад мяълисин истяйи иля щярякят етмялидир).

Щаъы айаьа дуруб деyir.

– Биз истяйирик бу ъаван оьлан тякъя бир нечя щава чалыб оху­сун. Сонрасына бахарыг.

Ясяд бу Hacı Ящмядi yuxuda görməsi барядя кимсяйя бу эцня гядяр щеч ня демямишди. Ялясэя­рин дя бундан хябяри йох иди (Щаъы Ящмяд мюъцзяси буэцнкц эцндя дя тясдиглянир).

Ясяд сазы юз кюкцня кюкляйиб эюряк истадына вя ону динляйян­ляря Сейид Щаъы Ящмяд аьаны таныдыьыны неъя дейир:
Шащян шащ устадым, дащи Ялясэяр,

Рюйада эюрдцйцм пиранды сейид.

Щаъы Ящмяд кяламы кюнлцмц бязяр,

Йолума нур сачыб дуранды сейид.

Əsəd bу бянди охуйандан сонра бцтцн ящвалаты олдуьу кими мяълис ящлиня бир-бир данышır, sonra sözünə davam edir:
Дярд ялинdян уъалмышды мин ащым,

Бялли дя дейилди няйди эцнащым.

Нура гярг олунду о эцн сабащым,

Баьлы бяхт зянъирин гыранды сейид.

Ашыг Ялясэяр Ясядин щеч вахт беля бядащятян йерли йатаглы шеiр демяк истедадыны билмирди. Бирдя ки, бунларын щамысы бядащятян эялирди:
Мцгяддяс алямин бирини сечдим,

Ялясэяр кюксцндян кювсяри ичдим.

Ясдям кечилмяз йоллары кечдим,

Мюъцзян эюзцмдя йаранды сейид.

Отуран сейид бабалар Ясядин чох камил саз чалыб-охумасыны юз араларында хысын-хысын ишарялярля йцксяк гиймятляндирсяляр дя, ясил сюзц Щаъы Ящмяд аьа демялийди. Щаъы диллянir:

- Ясяд, чох саь ол. Бизим ъамаат шух вя ъошьун ъамаатды. Билирсянми, бунлар Ашыг Алы Гызылвянкли сайаьы “Османlы бозуьу” дин­лямяк истяйирляр.

Ясяд дейир:

- Oхуйарам, амма горхурам бир нечя мюъцзя дя мян эюстярям.

- Bуйур оьлум, ясил сейидин вя озанын оъаьы мюъцзкар оъагдыр. Мян ону эюрмяк истяйирям.

Ясяд сазы йун дараьы тяки зиля кюкляйиб зилдян еля бр няря чякир ки, сясин тясири вя ващимясиндян бир няфяр щамиля гадыны вя бир цряйи зяиф адамы мяълисдян чюля чыхарырлар. Мялум олур ки, гадын ушаг хяръ едиб цряйи зяиф адам ися чюля чыхараг горхудан щалы дяйишиб. Бундан сонра тавандан асылмыш ики отузлуг лампасынын бирини икинъи бянддя, бирини ися цчцнъц бянддя юз сясийля кечирир. Мяълис ящлини, аьсаг­галлары, шяхсян Ашыг Ялясэярин юзцнц щейрятляндирян Ясядин бу мю­ъц­зяли сясини эюръяк Сейид Щаъы Ящмяд аьа айаьа дуруб онун алнын­дан юпцр.

Ъибиндян 10 гызыл онлуг чыхарыб Ясядин сазынын цстцня гойур, Гураны эятиртдириб ону Гуранын алтындан кечиртдиряряк юз хейир-дуасыны вериб дейир:

– Сифтяни мян вердим, шилляни устадын вурсун.

Ашыг Ялясэяр айаьа дуруб Ясядин сянятдя артыг камил олмасы щаггында мяълис ящлиня мялумат вериб, она бир еля устад шилляси вурур ки, Ясядин эюзляриндян гыьылъым парлайыр. Ясяд ися онун Ялляриндян юпяряк “устаd яллярин вар олсун” дейир.

Ясяд мяълисдян иъазя алыб устадына эюряк ня дейир:

Дярин дярйаларын мащир гяввасы,

Сюздя дя, сазда да ханды Ялясэяр.

Юмцр йолларымын эювщяр ханасы,

Сярраф лял устады, ъанды Ялясэяр.

Атамды, ямимди, юзцмдц мяним,

Цряйим, ъийярим, эюзцмдц мяним.

Сазымды, сюзцмдц, дюзцмдц мяним,

Юмрцмя йазылан анды Ялясэяр.

Шилля вурдун, гой яллярин вар олсун,

Тути дилин, цряйин бащар олсун.

Устадына кяъ бахына ар олсун,

Ясядям, одума йанды Ялясэяр.

Ашыг Ялясэяр бир даща билдирир ки, мяним дцнйам Ясяд йадда­шынын сцзэяъиндян црякляря сцзцляъяк. Одур ки, бу эцндян бир ашыг кими тяк мяълисляр апармаьа, дастанлар данышмаьа устадынı явяз ет­мя­йя, мянимля йолдашлыг етмяйя, шяйирд эютцрцб юйрятмяйя иъазя­лисян. Инди ися эюр Щаъы Ящмяд аьа щансы дастаны дейир башла даныш, чал-чаьыр. Мяним юзцм дя сяня дойунъа гулаг асмаг истяйирям.

Щаъы Ящмяд аьа дуруб он гызыл онлуг вериб “Ашыг Ясяд Короьл­унун Дурна тели сяфярини данышса, йахшы олар” дейяrək эцлцмсцнür.

Щяля йолда икян устады Əsədə belə деmişdi: “Çалыш сящвя йол вермя, бу елдя-обада ушагдан бюйцйя дастаны вя ашыг щаваларыны дя­рин­дян билирляр. Бир дяфя устадым Алыйlа тойдан гайыданда “Dашlı булаг” дейилян бир йер­дя сейид Язиз адында бир ъаван oğlan фитдя чалдыьы вя охудуьу мащ­ныны эюряндян сонра мяня дя инди сяня тювсиййя етдийимi де­мишди”.

Ясяд бир анлыг бу мясулиййяти юзцндя дуйуб дастана башлаyır. Мяълис сцбщя гядяр узаныр. Кющня кишилярин дедийиня эюря имканлы се­йид ъамаатындан Щаъы Ящмяд, Сейид Калвайы Казым аьа, Сейид Якбяр аьа, Сейид Щямзя аьа, Сейид Kалвайы Щямид аьа, Сейид Усуф аьа, Сейид Миргасым аьа, Сейид Ъаббар аьа, Сейид Нядир аьа, Сейид Ъямил аьа, Сейид Рза аьа, Сейид Исрафил аьа, Сейид Мядяt аьа, мяшщур Маша Mир Таьыларын бцтцн сайылан адамлары вя диэярляри ашыг­лара йахшы дюйран пулу йыьыб ediləcək тойлары сыра-сыра планлаш­дырırлар.

О вахт Ашыг Ялясэярlə Ашыг Ясяд бир нечя той шянлиyi кечи­риб Эюйчя мащалына йолланırlar. Ашыгларын йахшы дюйранla, ачыг габагla йола салынмасы, щярясиня бир йящярли-йцйянли ат баьышла­нмасы, Ясядя уста шилляси вурулмасы дилляр язбяриня чеврилir.

Бцтцн устадлара рящмят, сизляря ися ъан саьлыьы арзулайырам. Аşıq Məhərrəm Hüseynli neçə illərdən sonra görək müxəmməslə dastanı necə tamamlayır:

Вер ялиni ялляrimə,

Доланаг ял-яля эюзял.

Нязяр сал ай илляримя

Дцшдцк дилдян, диля эюзял.

Бах аьармыш телляримя

Гурма мяня тяля эюзял.

Хязан дяймиш эцлляримя,

Бахма еля-беля эюзял.

Кечян юмцр, эцл дювранды,

Йашайырыг, йашадырыг.

Юмцр кечян хош бир анды,

Уъалырыг, уъалдырыг.

Щагсызлыгдан ъан усанды,

Oнчцн вахтсыз гоъалырыг.

Ящсян мяним елляримя,

Дюняк ъошан сеlя, эюзял.

Мящяррям кюнцл ъошду,

Йар гойнуна эирян олду.

Пярвазлаnыб хяйал учду,

Ахтардыьыn əйян олду.

Сюз синямдя йеня ъошду,

Црəйими сярян олду.

Щейран галдым зилляримя,

Düz köklənib зilə, эюзял.

AŞIQ ƏKBƏRLƏ ŞAİR İSA CAVADOĞLUNUN GƏNCLİK DASTANI

Aşıqlar dastan deyəndə ustad­na­mə ilə başlayarlar. Mən də dasta­nı­­mı­zı ustadnamə ilə başlayıram:

Bu qoca dünyada kim olursan ol,

Vaxt, vədə çatanda getməlisən, bil.

Var-dövlət nə qədər olsa səndə bol,

Əzrail gələndə əsməlisən, bil.

Dünyada kef edib, damaq şad olsa,

Adına qoşulmuş fəxri ad olsa.

Yüz nazi-nemətdən damaq dad olsa,

O son mənzilinə yetməlisən, bil.

Nə etmisən haqq-talaya əyandır,

O verdiyi heç qaçılmaz fərmandır.

Könül açmaq dərdlilərə dərmandır,

Gül olub orada bitməlisən, bil.

Dünyada qazancdır rəhmətlə lənət,

Çalış, ay Məhərrəm, eyləmə qələt.

Bir də qalacaqdır sənətkar, sənət,

Şərtini yerində kəsməlisən, bil.

Ustadlar ustadnaməni iki deyər. Mən də deyim iki olsun:
Bu qoca dünyada yaşamaq üçün,

Ya ağıllı, ya da dəli olasan.

Ya yaltaq, işverən, sınıb, əyilən,

Ya da qanlar soran zəli olasan.

Ya abrını, ismətini atasan,

Ya yuxuna haramları qatasan.

Ya deyilə xatakarsan, xatasan,

Şər evinin sən özəli olasan.

Duymayasan bu dünyanın işini,

Bilməyəsən üçü, dördü, beşini.

Saxlayasan daş altında leşini,

Fəndgirlərin hiylə, feli olasan.

Deyiləni ötürəsən yanından,

Ağrı-acı uzaq ola canından.

Ya qılınc tək sıyrılasan qınından,

Ya biryolluq oba-elli olasan.

Məhərrəmin nöqsan bilmə sözünü,

Öyrədəsən bir sifətdə yüzünü.

Qocalarsan çox axtarsan düzünü,

Ya mehriban, ya da dilli olasan.

Ustadlar ustadnaməni iki deməz üç deyər, düşmən ömrü­nü puç deyər:
Ulu Tanrım, səndən budur diləyim,

Cavan ömrümüzü alma vədəsiz.

Qəm ilə bürünüb onsuz bələyim,

Kimsəni qəmlərə salma vədəsiz.

Eşqdən, məhəbbətdən yarımayanı,

Zövq alıb qocalıb, qarımayanı,

Doyunca telini daramayanı,

Əfi ilan təki çalma vədəsiz.

Viranə olmasın könül xanası,

Saçını yolmasın oğul anası.

Sarsılmasın yar sevənin sonası,

Dillərdə günahkar olma vədəsiz.
Arzular, diləklər getməsin hədər,

Biçarəyə zülüm olmaz bu qədər.

Sevincin yerini almasın kədər,

Kəramət işindən qalma vədəsiz.

Məhərrəməm, çarə elə bizlərə,

Taqət gəlsin qollar ilə dizlərə.

Saz gərəkdir milyonlara, yüzlərə,

Mənsiz telli sazım, qalma, vədəsiz.

Sizə haradan və kimdən deyim Tovuz rayonundan. Doğ­ru­dan da Tovuz cənnəti xatırladırdı. Baharın gəlişi, ağacların çi­çək­­lən­məsi, bül­bül­lərin cəh-cəhi, hər tərəfin çəmənzara bü­rün­məsi adamı vəcdə gətirirdi.