Baş beyinin damar xəstəlikləri nəticəsində əmələ gələn psixiki pozuntular
Baş beyinin damar xəstəlikləri nəticəsində əmələ gələn psixiki pozuntular- mühtəlif etiologiyalı beyin qan dövranın pozulması nəticəsində inkişaf edən patoloji halların qruppudur
Etiologiya və patogenez
Ateroskleroz, hipertonik xəstəlik, kəllədahili anevrizmalar, baş beyinin damarların amiloidozu və vaskulitləri həm kəskin (insultlar, keçici pozuntular, krizlər) həm də xroniki beyinin qan dövranın pozulmasına səbəb ola bilər, bu da xarakterinə və dərinliyinə görə mühtəlif psixiki pozuntulara səbəb ola bilər.
Epidemiologiya
Baş beyinin damar xəstəlikləri, və onların nəticəsində əmələ gələn psixiki pozuntular hər bir yaşda inkişaf edə bilər, lakin onların sayı ömrün ikinci hissəsində artır, qocalıq dövrdə öz zirvəsinə çatır.
Baş beyinin damar xəstəlikləri nəticəsində əmələ gələn psixiki pozuntular
ümumi poliklinikaya müraciyət edən 60 yaşdan yuxarı olan şəxslərdə 28,1%, və 74 yaşdan yuxarı olan xəstələrdən 40% təşkil edir.
KLİNİKA
F01Damar demensiyası
Koqnitiv pozuntular adətən tam olmur və yaddaşın, intellektin enməsi və ocaq nevroloji işarələr müşayət oluna bilər.
Tənqid və anlayış qabiliyəti nisbətən saxlanılırlar.
Diaqnozun təsdiqlənməsinə bəzi hallarda kompyuter aksial tomoqrafiya və ya yekunda, pataloji-anatomik məlumatlar kömək edir.
Yanaşı gedən simptomlara hipertenziya, karotid gurultu, kəçici depresiv əhval ruhiyə, ağlağanlıq və ya gülmə tutmaları ilə emosional ləbilik, düşüncənin qaralması və ya deliriy keçən epizodları ( hansılarki gələcəkdəki infarktlar ilə provokassiya oluna bilər) aiddir.
Şəxsiyyətin xüsusiyyətləri nisbətən saxlanılır.
F01.0x Kəskin başlanıcla damar demensiyası
Əksər hallarda çox tez, insultlar seriyasından sonra, və ya serebrovaskulyar tromboz, emboliya, hemorraqiyadan sonra inkişaf edir. Nadir hallarda birdənə massiv hemorraqiya səbəb ola bilər.
F01.1x Multiinfarkt demensiya
Başlanıc daha ardıcıldır, serebral parenximada infarktların akumulyasiyasını yaradan bir- neçə xırda işemik epizodlardan sonra.
F01.2x Qabıqaltı damar demensiyası
Beyin yarımkürələrin ağ maddəsinin dərin qatlarında işemik destruktiv ocaqlarrın və anamnezdə hipertenziyanın olmasını özündə cəmləşdirir. Beyinin qabığı adətən saxlanılır, və bu Altsheymer xəstəliyin kliniki görünüşü ilə kontrasttadır.
F04.1 Baş beyinin damar xəstəlikləri nəticəsində üzvü amnestik sindrom
Yaxın hadisələrə qarşı yaddaşın ozulmsı (yeni materialın mənimsənilməsində qabiliyətin enməsi); anteroqrad və retroqrad amneziya, geri ardıcılıqla keçmişin hadisələrini yada salmaq qabiliyyətin enməsi;
Anamnezdə kəllə-beyin travmasının olması;
Bilavasitə yada salmaqda (məs: rəqəmləri yadda saxlamaq üçün testlər), defektin olmaması, diqqətin və düşüncənin pozulmsı və qlobal intellektual pozuntular.
F05.01 Baş beyinin damar xəstəlikləri nəticəsində əmələ gələn deliriy, demensiyasız fonda
deyişilmiş düşücə və diqqət (keyləşmədən komaya qədər; diqqəti yönəldmək, fokuslaşdırmaq, saxlamaq və deyşmək qabliyyəti);
anlamanın qlobal pozuntusu (qavrama pozuntuları- illüsiyalar, hallüsinasiyalar, əsasən görmə, abstrakt təffəkkürün və anlamanın sayıqlama ilə və ya sayıqlamasız,ancaq həmişə inkoqernasiyanın hansısa bir dərəcə ilə, yaxın hadisələrə bilavasitə yaddaşda hatırlamasının pozulması, lakin vaxtca uzaq hadisələrə qarşı yaddaşın nisbi saxlanılması; zamanda bələdiliyin pozulması, ağır hallarda isə bələdiliyin məkana və öz şəxsiyyətinə qarşı poulması üşahiə olunur );
psixomotor pozuntular (hipo və hiperaktivliy, bir halın digər hala gözlənilməz keçidi, vaxtın uznılması, nitqin sürətlənməsi və ya lənqiməsi, dəhşət reaksiyası);
yuxu- oyaqlıq ritmin pozulması (yuxusuzluq, ağır hallarda- yuxunun tam itməsi, və ya ritmin inversiyası: gündüz yuxuluq və gecə vaxtı simptomların pisləşməsi; narahat yuxular və ya dəhşətlər, hansılar ki oyaq vaxtı hallüsinasiyalar kimi davam edə bilərlər );
depressia, təşviş, qorxular kimi emosional pozuntular. Qiciqliq, eyforiya, apatiya, və ya çaşqınlıq
F06.01 Baş beyinin damar xəstəlikləri nəticəsində əmələ gələn hallüsinoz
Üzvü hallüsinoz aydın düşüncədə yaranır, adətən görmə, hərdən eşitmə halüsinasiyalardan ibarət olur. Halüsinasiyaların sayıqlamalı interpretasiyası ola bilər, lakin adətən tənqid saxlanılıb.
Diaqnostik göstərişlər
Ümumi kriteriyalara əlavə hər bir hallüsinasiyaların növünün olması, düşüncənin qaralmasının və intellektual enmənin, dominant əhval- ruhiyə pozuntusu və dominant sayıqlamanın olmaması mütləqdir.
F06.11 Baş beyinin damar xəstəlikləri nəticəsində əmələ gələn katatonik vəziyyət
Katatonik simptomlarla müşahidə olunan enmiş (stupor) və ya yüksəlmiş (oyanma) psixomotor aktivliy. Polyar psixomotor pozuntular bir- biri ilə deyişə bilər. Şizofreniyadaki bütün katatonik pozuntuların spektorun burad əmələ gəlməsi və aydın düşüncədə yaranması hələ ki məlum deyil.
Diaqnostik göstərişlər
Ümumi kriteriyalara (F06) əlavə
yada stupor (spontan hərəkətlərin azalması, və ya yox olması, hissəvi və ya tam mutizm, neqativizm və donmalar ilə);
yada oyanma (ümumi hiperhərəkətlik aqressiyaya meyilliklə və ya yox);
yada bu iki hal (tez, gözlənilməz bir- birinə deyişən hipo və hiperktivliy vəziyətləri)
F06.21 Baş beyinin damar xəstəlikləri nəticəsində əmələ gələn sayıqlama (şizofrenoform) pozuntu
Bu pozuntuda mütamadi və ya retidivedən sayıqlama ideyaları klinikada əsas yer tutur. Sayıqlama hallüsinasiyalar ilə müşahidə oluna bilər, lakin onların məzmunu ilə bağlı deyil. Şizofreniyaya bənzər simptomlar da ola bilər- əcaib sayıqlama, hallüsinasiyalar və ya təfəkkürün pozuntuları.
Diaqnostik göstərişlər
Üzvü etiologiyaya göstərən ümumi kriteriyalar (F06) olunmalıdır. Bundan başqa, sayıqlamanın olması (təqib, qızqancılıq, təsir, xəstəlik və ya ölüm) mütləqdir. Hallüsinasiyalar, təfəkkür pozuntuları və ya tək- tək katatonik simptomlar rast gəlinə bilər. Düşüncə və yaddaş pozulmamalıdır. Səbəb geyri- spesifik xarakter daşıyırsa, və ya beyin mədəciliyin genişlənməsi (kompyuter tomoqrafiyası zamanı), yada “yumuşaq” nevroloji simptomatika olduqda üzvü sayıqlama (şizofrenoform) pozuntu diaqnozu qoymaq lazım deyil.
F06.71 Baş beyinin damar xəstəlikləri nəticəsində əmələ gələn yünqül koqnitiv pozuntu
Yaddaşın enməsi,öyrənmənin çətinməsi, bir məsələnin üstündə davamlı konsentrasiya saxlamaq qabliyyəin pozulması ilə xarakterizə olunan pozuntu. Çox vaxt intellectual məsələni həll etmə zamanı ifadəli psixiki yorqunluq hissi yaranır, yeni materialın mənimsənilməsi subyektiv çetinləşir, hətta obyektiv uğurlu galdıqda. Bu simpomların heç biri demensiya (F00.xx-F03.x) və ya deliriy (F05.xx) dərəcəsinə çatmır. Bu diaqnoz F10.xxx-F99.x rubrikalarında klassifikasiya olunan ne psixiki nedə davranış pozuntuların əsasında qoyula bilməz, yalnız dəqiqləşdirilmiş somatic pozuntu olduqda.
F07.1 Baş beyinin damar xəstəlikləri nəticəsində əmələ gələn şəxsiyyət pozuntusu
xüsusən çox vaxt tələb edən, və tez uğura getirməyən, məqsdyönlü fəaliyətə qabliyyətin çox dərəcədə enməsi;
