9-MAVZU. BIOLOGIK FAOL MODDALAR.GORMONLAR. ULARNING VAZIFASI VA KLASSIFIKATSIYASI. REJA 1.Gormonlar klassifikatsiyasi. 2.Fitogormonlar. 3.Gibberellinlar. 4.Fitonsidlar va fitoaleksinlar Gormonlar vitaminlar bilan bir qatorda biologik faol organik moddalar jumlasiga kiradi. Gormonlar endokrin bezlar yoki ichki sekretsiya bezlarida ishlanib chiqadi. Ichki sekretsiya bezlari moslashib ishlaydigan bir butun sistema – endokrin sistemani tashkil qiladi. Uni boshqarib turadigan markaz miyaning ixtisoslashgan chegarali doirasi- gipotalamus bo‘lib, u markaziy nerv sistemasidan keladigan signallarni qabul qiladi va integirlaydi. Qabul qilingan signallarga javoban gipotalamus rilizing omillar deb ataladigan bir qator gipotalamik boshqaruvchi gormonlarni ishlab chiqaradi va bevosita uning tagida joylashgan gipofizga uzatadi. Peptid tabiatiga ega bo‘lgan bu gormonlarning har biri gipofizning old bo‘lagining gormon ishlab chiqaradigan hujayralariga etib borib, ularni gormonal sekretsiyasini ayrim-ayrim holda tezlashtiradi yoki sekinlashtiradi. Gormon sekretsiyasi tezlashganda gipofiz gormonlari ko‘p ajraladi va qon orqali periferik endokrin bezlar (qalqonsimon bez, buyrak usti bezlarining po‘st qismi jinsiy bezlar)ga borib ularda gormonlarning ishlab chiqarilishi va ajratilishini kuchaytiradi. Buning natijasida bu bezlarning gormonlari – tiroksin, kortikosteroidlar, jinsiy steroidlar va boshqalar ko‘p ajratilib qon orqali organizmning hamma qismlariga yetib boradi va mana shu gormon uchun nishon hisoblangan to‘qimaning hujayralari tomonidan qabul qilinib, ularga o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. Gormon ta’siriga moyil hujayralarning membranasida har bir gormonni alohida taniydigan va u bilan o‘ziga xos munosabatda bo‘ladigan retseptorlar mavjud.
Endokrin ichki sekretsiya bezlarining funksiyasi buzilganda turli kasalliklarning paydo bo‘lishi kuzatiladi.
Bular ayrim bezlar funksiyasining zo‘rayib ketishi natijasida gormonni ortiqcha ishlab chiqarishi (giperfunksiya) yoki faoliyatning susayishi natijasida kam ajratilishi (giperfunksiya)ga bog‘liq.
