Dars mavzusi: Milliy bosh kiyimlardan do’ppi tikish texnologiyasi. Darsning maqsadi

mavzusidagi 1 soatlik




Dars mavzusi: Milliy bosh kiyimlardan do’ppi tikish texnologiyasi.
Darsning maqsadi:
a) ta’limiy: o’quvchilarga kashtachilik san’ati tarixi haqida umumiy ma’lumot berish, hunarmandchilik turlari haqida bilim,ko’nikma va malakalarini shakllantirish.
b) tarbiyaviy:o’quvchilarni kashtachilik san’ati orqali milliy an’analarimizni hurmat qilishga o’rgatish ruhida tarbiyalash.
v) rivojlantiruvchi: o’quvchilarga mashg’ulot davomida kashta- buyumlari,qo’lda yoki mashinada tikilgan belbog’, do’ppi, gulko’rpa, zardevor,kirpech, palak, so’zana, ko’ylaklar haqida ma’lumot berish.
d)kasbga yo’naltirish:kashtado’z,tikuvchi,dizayner.
Darsning turi:nazariy va amaliy.
Darsda qo’llaniladigan o’qitish metodlari:taqdimot, bahs-munozara, savol-javob,klaster.
Darsga oid jihozlar:
Kashta buyumlari va ularning rasmlari, gazlama, qalam ,rangli iplar, kerakli anjomlar, kashta naqshlari.
DARSNING BORISHI:
Tashkiliy qism:

1. 
   o’quvchilar bilan salomlashish, davomatni aniqlash va sinf jurnaliga qayd qilish;
   
2. 
   b) o’quvchilarning darsga tayyorgarliklarini tekshirish;
   

c) o’quvchilarni darsga jalb qilish, ularga darsning maqsadini tushuntirib o’tish.
O’tilgan mavzuni so’rash:o’tilgan mavzu “Mahsulot ishlab chiqarish texnologiyasidan” bisser tikibish va bezash,o’quvchilar ikki guruhga ajratilib,ularga tarqatma materiallar asosida savol-javob o’tkaziladi.
Yangi mavzu bayoni:
1.Kashtachilik san’ati tarixi.
2. Kashta buyumlari.
2.Kashtachilikda ishlatiladigan naqshlar.
3.Kashtachilikda ishlatiladigan choklardan namunalar tikish.
O’zbek milliy kashtachiligi amaliy sa’natining eng qadimiy turlaridan bo’lib, u xalqning o’z turmushini go’zal qilish istagi natijasida paydo bo’lib, kashtachilik san’ ati nafaqat mamlakatimizda, balki chet ellarda ham shuhrat qozongan. O’zbek xalq ustalari tomonidan tikilgan kirpech, so’zana, zardevor, gulko’rpa, choyshab kabi buyumlar Germaniya Federativ Respublikasi, Belgiya, Amerika Qo`shma Shtatlari, Hindiston, Afg’oniston kabi Xorijiy, shuningdek, mamlakatimizning barcha viloyatlarida faqat xonadonlarda emas, balki muzeylarda doimiy eksponatga aylanib qolgan. Hozirgacha buyumlar o’ziga xos go’zallik, nafis bezaklarning rang-barangligi bilan kishilarni hayratga solib kelmoqda. Badiiy kashtachilik uzoq tarixga ega,buni arxeologik topilmalar va yozma manbalar isbotlab bermoqda. O’zbek kashtachiligi iqlim, tabiiy sharoit, muhit bilan bog’liq holda barcha kasb-hunarlari bilan birgalikda rivoj topgan. Kashtachilik san’atining eng qadimiysi saqlanmagan, XIV-XV asrlarga mansub miniatyuralar orqali kashtachilikning juda qadimdan rivojlanganliginibilish mumkin.
Kashta tikish asboblari va moslamalari
Qo`lda kashta tikish uchun o`ziga xos asboblar bo`ladi. Kashtachilikda ignalar, angishvona, qaychi, santimetr lenta, ilmoqli va ilmoqsiz bigizlar hamda chambarak ishlatiladi.
Kashtachilikda oq, kulrang, och sariq, och mallarangli surp, bo`z, shoyi, baxmal, chit yoki satin kabi matolar ishlatiladi. Bunday matolarda naqshlar chizilganda yaxshi ko`rinadi, rangli iplarning aksariyati unga mos tushadi.
Gul, rasm, naqshlar chizish uchun chizg`ichlar, yumshoq va qattiq qalamlar, daftar, al’bom, o`chirg`ich, millimetrlangan qog`oz, nusxa ko`chiradigan qog`oz va shaffof qog`ozlarkerak bo`ladi.
Chambarak gazlamani tarang tortib turish uchun ishlatiladi. 20-40 smli ikkita gardishdan iborat bo`lib, bir- birini ichiga tushib turadi. Agar kichik gardish katta gardish ichiga qiyin tushadigan bo`lsa, katta gardishning ichki tomonini jilvir bilan tozalash kerak.
U juda kichik bo`lib, katta gardishdan tushib ketadigan bo`lsa, atrofiga yupqa gazlama o`rab qo`yish mumkin.

Kashta uchun xalq orasida tarqalgan bezaklar va rassomlar yaratgan rasmlardan foydalanish tavsiya etiladi.
Rasmlarning ba'zi qismlarini ixtiyoriy ravishda kompozitsiyalash ham mumkin, lekin tabiatni kuzatib, bezaklarni buyum yuzasiga joylashtirishni ham o`ylab topish yanada qiziqarliroqdir.
Naqsh turlari:
1.Islimiy naqshlar-egri chiziq elementlaridan tashkil topgan bo’lib, barglar,gullar, novda,jingala va boshqa naqshlar kiradi.
2.Geometrik naqshlar- to’rtburchak ,aylana va boshqa shakllar.
3.Qush va hayvon tasvirlari.
4.Murakkab naqshlar, masalan , novdada qush tasviri.
Kashta tikishda ranglar tanlash
Kashta tikish rang bilan chambarchas bog`liq. Iplarni tanlashda ranglarning yo`g`onlashuvini, ular bir-biriga qanday ta'sir etishini bilish zarur. O`zaro mos ranglarni tanlashda berk spektr qatori ranglaridan iborat ranglar doirasi asos qilib olinadi.
Tabiatda ranglarning bunday qo`shilishini ko`pincha kamalakda, quyosh nuri shudring zarralaridan o`tishida ko`rish mumkin. Ko`zga ko`rinadigan spektr uzluksiz o`zgara boradigan qizil, to`q sariq, sariq, yashil, zangori, ko`k, binafsha ranglar qatoridan iborat. Bu ranglar bir-biridan oraliq tuslar gammasi bilan ajralgan bo`ladi.
Rang tusiga qarab bir rangni ikkinchisidan (yashilni ko`kdan, ko`kni zangoridan) farqlanadi. Ochiqlik-oq rangga yaqinlik darajasi. Sirti oq bo`lgan narsalar atrofimizdagi hamma narsalar ichida eng ko`p nur qaytaradigan bo`ladi. Shuning uchun oqqa yaqin (och pushti, och-sariq va boshqa) ranglar eng ochiq (eng yorqin) ranglar bo`ladi. Rangning to`qligini quyuqlik darajasiga, eng ko`p rangdorligiga qarab belgilanadi. Masalan, ko`k rangni bundan ham ortiq ko`kartirib bo`lmasa, u to`q hisoblanadi.
Rang tanlashda uning yana bir xususiyatini esda tutish kerak. Rang buyumning shaklini yoki katta kichikligini o`zgartirib ko`rsatishi mumkin. Agar qizil va ko`k dog`lar bilan qoplangan yuzaga qaralsa, bunda qizil dog`lar ko`k dog`larga nisbatan yaqinroq bo`lib, aldab ko`rinishi mumkin. Och va iliq ranglar to`q va sovuq ranglarga qaraganda yaqinroq ko`rinadi. Shuning uchun ranglar buyumlarni kattalashgandek, sovuq ranglar esa kichiklashgandek ko`rsatadi.
Ranglarning bu xususiyatidan kiyimning ayrim bo`laklarini bo`rttiribroq, turtib turgan joylarini silliqroq qilib ko`rsatish uchun foydalansa bo`ladi. Uzoqdan ko`rinadigan buyumlar kashtasini to`q rangdagi iplar bilan tikiladi. Kashta tikish uchun iplarni tanlash, ular rangini xillash buyumning nimaga mo`ljallanganiga, gulning kattaligi va qanday joylanishiga bog`liq bo`ladi.
Odatda, kashta guliga asosiy o`rin berilib, gazlama rangiga qo`shimcha o`rin beriladi. Shuning uchun gazlama rangi naqsh rangidan ochiq bo`lib ajralib turmasligi kerak. Kashta gulining rangini tanlashni bajarish sanama chok, tekis chok va hokazolarga ham bog`liq bo`ladi.