Elektr tokining zichligi

O’ZGARMAS ELEKTR TOKI

Tok kuchi I son jihatidan o’tkazgichning ko’ndalang kesimidan vaqt birligida o’tgan zaryad miqdoriga teng.

Agar bo’lsa, u holda

Elektr tokining zichligi

bunda S- o’tkazgichning kundalang kesimining yuzi.
Bir jinsli o’tkazgich qismida o’tayotgan tok kuchi Om qonuniga bo’ysunadi:

bunda U- o’tkazgich qismining uchlaridagi potensiallar ayirmasi, R- shu qismning qarshiligi.
O’tkazgichning qarshiligi

bunda -o’tkazgichning solishtirma qarshiligi,
-solishtirma o’tkazuvchanligi yoki elektr o’tkazuvchanligi,
l- o’tkazgichning uzunligi, S –ko’ndalang kesimining yuzasi.
Metallarning solishtirma qarshiligi temperaturaga quyidagicha bog’lanadi:

bunda - temperatura 0⁰C bo’lgandagi solishtirma qarshilik va - qarshilikni temperatura koyeffisiyeti.
3anjirning bir qismida elektr tokining bajargan ishi
quyidagicha topiladi:

Berk zanjir uchun Om qonuni quyidagi ko’rinishda bo’ladi:


bunda - generatorning E.Yu.K., R-tashqi qarshilik va r- ichki qarshilik (generator qarshiligi).
3anjirdagi to’la quvvat

Tarmoqlangan zanjir uchun Kirxgofning ikkita qonuni mavjud.
Birinchi qonun: “tugunda uchrashuvchi tok kuchlarining algebraik yig’indisi nolga teng”:

Ikkinchi qonun “har qanday berk konturda zanjirning ayrim qisimlaridagi potensiallar tushushining algebraik yig’indisi, shu konturdagi E.Yu.K. larning algebraik yig’indisiga teng”:

Kirxgof qonunidan foydalanganda quyidagi qoidalarga
amal qilish kerak: sxemada tegishli qarshiliklardagi toklarning yo’nalishini ixtiyoriy ravishda strelkalar bilan ko’rsatiladi. Konturning ixtiyoriy yo’nalish bo’yicha aylanilganda, yo’nalishi aynalish yo’nalishiga mos bo’lgan toklarni musbat, yo’nalishi aynalish yo’nalishiga qarama-qarshi bo’lgan toklarni esa manfiy deb hisoblaymiz. Aylanish yo’nalishi bo’yicha potensiallarni ortiruvchi E.Yu.K. ni musbat deb olamiz, ya’ni generator ichida minusdan plyusga tomon yurilsa E.Yu.K. musbat bo’ladi. Tuzulgan tenglamalarni yechish natijasida aniqlangan miqdor manfiy chiqishi mumkin. Agar toklar aniqlansa, uning manfiy qiymati zanjir bo’ylab haqiqiy yo’nalishga teskari yo’nalishda ekanligini ko’rsatadi. Qarshilik aniqlanganda esa uning manfiy qiymati noto’g’ri natija berishini ko’rsatadi (chunki Om qarshiligi hamma vaqt musbat bo’ladi). Bunday holda berilgan qarshilikda tokning yo’nalishini o’zgartirish va masalani shartga muvofiq yechish zarur.
Yelektrolitlardagi elektr toki uchun Faradeyning qonunini qo’llash o’rinlidir.
Faradeyning birinchi qonuni bo’yicha elektroliz vaqtida ajralib chiqqan modda massasi

bunda q –elektrolitdan o’tgan elektr miqdori, K - moddaning elektroximiyaviy ekvivalenti.
Faradeyning ikkinchi qonuni bo’yicha elektroximiyaviy ekvivalent ximiyaviy ekvivalentga proporsionaldir, ya’ni

bunda A - bir kg- atom massasi, Z-valentlik, -kg -ekvivalent massasi va F- Faradey soni bo’lib, u son jihatdan 9,65 10⁷ k/kg.ekv. ga tengdir.
Elektrolitning solishtirma elektr o’tkazuvchanligi quyidagi formuladan topiladi:

bunda -dissosiasiya darajasi, S - konsentrasiya, ya’ni hajm birligidagi kg mollar soni, Z-valentlik, F- Faradey soni, u₊ va u_- - ionlarning harakatchanligi. Bunda
hajm birligida dissosiasiyalangan molekulalar sonining shu hajm birligida eritilgan modda molekulalarining umumiy soniga bo’lgan nisbatidir. ekvivalent konsentrasiya deyiladi. U holda -ekvavalent elektr o’tkazuvchanlik bo’ladi.
Gazdan o’tayotgan tok zichligi j uncha katta bo’lmaganda Om qonuni quyidagicha yoziladi :

bunda Ye-maydoning kuchlanganligi, -gazning solishtirma o’tkazuvchanligi, q-ion zaryadi, u₊ va u_- - ionlarning harakatchanligi va n-gaz hajmi birligidagi har ikki ishoralar ionlar soni (juft ionlar soni). Bunda bo’lib, N-ionlashtiruvchi moddaning vaqt birligi ichida hajm birligida hosil qilgan juft ionlar soni, -molizasiya koeffisiyenti.
Gazda to’yinish toki mavjkd bo’lsa, bu tokning zichligi quyidagi formuladan topiladi:

bunda d-elektrodlar oraligi.
Elektron metalldan uzilib chiqish uchun kinetik energiyasi quyidagicha bo’lishi kerak:

bunda-A-elektronning metalldan chiqishda bajargan ishi.
Termoelektron emissiya (solishtirma emissiya) bo’lganda to’yinish tokining zichligi quyidagi formuladan topiladi:

bunda- T-katodning absolyut temperaturasi, A-chiqish ishi, k-Bolsm an doimiysi va V-har xil metallar uchun har xil bo’lgan o’zgarmas miqdor (emissiya doimiysi).