Empirik tadqiqotning umumiy tavsifi. Reja

Empirik tadqiqotning umumiy tavsifi.
Reja:

1. 
   Empirik tadqiqot metodlari.
   
2. 
   Empirik va nazariy bilish, ularning uzviy birligi va aloqadorligi.
   
3. 
   Empirik bilim shakllari. Ilmiy dalil.
   

Akademik J.Tulenov fikricha, empirik tadkikot jarayoni uch boskichdan iborat. Bu empirik tadkikotning
Iboskichi II boskichi III boskichi
Empirik tadkikotning birinchi boskichi: Bu boskichda avvalo tadkikot ob’ekta yuzasidan kuzatuv va eksperiment utkazish nazarda tutiladi. Bu kuyidagi gargibda amalga oshiriladi.
Eksperiment rejasini ishlab chikish va unga tayyorgarlik. Tajribani amalga oshirish. Tajriba natijalarini dastlabki ishlovdan utkazish. Eksperiment natijalarini ^rganish.
Tajriba natijalari ilmiy tushunchalar, maxsus terminlar yoki matematik formulalar tarzida ifodalanadi. Ularning chinligi kayta tajriba utkazish orkali aniklanadi.
Empirik tadkikotning ikkinchi boskichi: Bu boskich tadkikot ob’ektiga xos xossa, xislatlarni, ob’ektiv aloka va munosabatlarni aniklash, ularni muayyan guruxlarga ajratish va turkumlashga karatilgan.
Bu boskichda analiz, sintez, turkumlash, tizimga solish metodlaridan foydalaniladi.
Tadkikot ob’ektida olib borilgan kuzatuv, tajriba natijalari taxlil kilinadi, ularga xos belgi, munosabatlar aniklanadi. Muxim va muxim bulmagan xislatlar ajratiladi va shu asosda muayyan tizimga solinadi, turkumlarga ajratiladi.
Analiz, sintez, turkumlash turlicha fanlarda uziga xos namoyon buladi. Masalan; ximiyada turkumlash mikdoriy va sifat taxliliga asoslanadi. Biologiyada usimliklar va xayvonlar; geologiyada minerallar; tilshunoslikda morfologik, sintaktik, fonetik taxlil kabi turkumlash turlari mavjud.
Turkumlash barcha soxalardagi ilmiy izlanishlarning muxim tomonini tashkil etadi. Turkumlash ob’ektiv olam narsa va x;odisalari orasidagi uzaro aloka va munosabatlar ni ng ifodasidir. Turkumlash bilimning parsa, xodisalarning, tashki xossa-xususiyatlaridan moxiyatga, konunlarni bilishga karab borishdagi muxim boskich xisoblanadi. Unda xodisalardagi barkaror aloka va munosabatlar ifodalanadi.
Empirik tadkikotning uchinchi boskichida narsa, xodisalar orasidagi ichki aloka va munosabatlar aniklanadi, dastlabki empirik umumlashmalar xosil kil i nad i. Bu boskichda ilmiy induksiya metodidan foydalaniladi. Bu metod 5fganilayotgai ob’ektga xos sababiy aloka va munosabatlarni aniklashga karatilgan. Narsa, xodisalardagi umumiylik, muayyan uxshashlik, u yoki bu tomonlarning umumga xos ligi tygrisida fikrning shakllanishiga olib keladi. Bu induktiv xulosalarda uz ifodasini topadi.
Nazariy tadkikot xam boskichma-boskich amalga oshiriladi.
Nazariy tadkikotning birinchi boskichi.
Bu boskichda fikriy eksperiment metodiki k^llash orkali yangicha ilmiy bilimga asos buladigan bilim - olamning ilmiy manzarasi, shakllantiriladi. Olamning ilmiy manzarasi deganda, Urganilayotgan ob’ekt xakidagi dastlabki nazariy bilimlar, tushunchalar, tamoyillar, taxminlar nazarda tutiladi.
Olamning ilmiy manazarasining asosini tushunchalar tashkil etadi. Dastavval tadkikot ob’ekti xakidagi tushunchalar asoslanadi. Bular aksiomalar, matematik abstraksiyalar yors umumiy tushunchalar bulishi mumkin. Ilmiy ijod jarasnida shakllanadigan fikrlar, avvalo ilmiy tushunchalar, terminlar tarzida namoyon buladi. Tadkikotchi ishida avvaldan ishlab chikilgan tushunchalarga tayanishi yoki yangi tushunchani iste’molga kiritish mumkin.
Ilmiy tamoyil - olamning ilmiy manzarasining muxim elementi bulib xisoblanadi. Tamoyillar xodisalarning ichki moxiyatini ifodalashga xizmat kiladi. Masalan; fizikadagi energiyaning saklanishi va bir 1urdan ikkinchi turga aylanishi, ijtimoiy fanlar soxasida jamiyatning uz-uzini tashkillovchi, rivojlanib boruvchi tizim ekanligi va x,.k. Ilmiy tamoyil yangi bilim - nazariya uchun asos vazifasini utaydi.
Olamning ilmiy manzarasining uchinchi elementi - ilmiy faraz. Ilmiy faraz - taxminiy xarakterga ega, isbotlanishi lozim bulgan bilim.
Yukorida kursatganimizdek, dunyoning ilmiy manzarasi - tushuncha, tamoyil, aksioma, faraz fikriy eksperiment metolini kullash ya’ni akl yugurtirish yordamida xosil kilinadi.

Nazariy tadkikotning ikkinchi boskichi.

Xosil kilingan asoslarga tayangan xolda ilmiy nazariyani shakllantirish ~ bu boskichning asosiy mazmunini tashkil etadi. Nazariya - u yoki bu xodisani ta’riflash, tushuntirishga karat il gan goyalar yigindisi. Nazariyaning tarkibiga a) tadkikot ob’sktining moxiyati va xususiyatlari aks etgan eng umumiy tushunchalar; b) konunlar; v) postulatlar, tamoyillar kiradi. Nazariya tizimli, uzaro bir-biri bilan boglangan, biri ikkinchisidan kelib chikadigan ilmiy xulosalar tizimidan iborat buladi.
Nazariy tadkikotning uchinchi boskichida ilgari surilgan ilmiy karashlar - konui, nazariya, postulat, tamoyillarga tayangan xolda muayyan xodisalar, jarayonlarning moxiyati tal kin kilinadi, tushuntiriladi va ilmiy bashorat ilgari suriladi. Bunda falsafiy umumlashmapardan, mantikiy va matematik metodlardan foydalaniladi.
Umuman olganda, ilmiy bilimlarni xosil kilishdan kuzda gugilgan maksad olamni, undagi narsa, xodisa. jarayonlarning moxiyati ni, ichki konuniyatlarini tushunish va tushuntirishdir.
Shunday kilib, empirik va nazariy bilim tadkikotning empirik va nazariy boskichlarida xosil kilinadi.