Geostrategiya
Yüklə 461,76 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
GEOSTRATEGIYA Siyasət •• • •• ÜLVİYYƏ OIJLİYF\ MUASIR DÖVRDƏ AZƏRBAYCANIN Bakı Dövlət Universiteti XARİCİ SİYASƏTİ: YENİ İSTİQAMƏTLƏR VƏ PERSPEKTİVLƏR Azərbaycanla diplomatik əlaqələri olan dövlətlər | Azərbaycan ^ Səfirliklər Müstəqil xarici siyasət hər bir ölkənin suverenliyinin təminatıdır. Qlobal və regional miqyasda geosiyasi mənzərənin sürətlə dəyişdiyi bir vaxtda bu məsələ daha da aktuallaşır. Bu baxımdan, dövlətin maraqlarını məharətlə müdafiə etmək üçün xarici siyasətin qarşısında duran vəzifələr düzgün müəyyənləşdirilməli, məqsədə çatmaq üçün səmərəli və müasir diplomatik mexanizmlərdən yararlanmaq gərəkdir. Xarici siyasət kursunun prioritetləri isə bu prosesdə istiqamətverici rol oynayır. Azərbaycanın xarici siyasət kursunun prioritetləri dövlətin maraqları ilə müasir geosiyasi vəziyyətin xüsusiyyətlərini maksimum dərəcədə nəzərə almağa əsaslanır. Ulu öndər Heydər Əliyev ölkənin xarici siyasətinin prioritetlərini ən incə məqamlarını belə nəzərə alaraq bəlli müstəvidə müəyyənləşdirmişdir. Məhz, ötən illərin təcrübəsi də göstərdi ki, bu siyasət kursu zamanın bütün tələblərinə cavab verir və çox perspektivlidir. Bu mənada, bu gün Azərbaycanın daxili və xarici siyasət kursu region dövlətləri üçün nümunədir. Çünki xarici siyasətin prioritet istiqamətlərində əldə edilən uğurlar daha dinamik diplomatik fəaliyyət göstərməyə imkan verir.[l] Əlbəttə ki, xarici siyasətin prioritetləri sırasında beynəlxalq iqtisadi təşkilatlarla əməkdaşlıq, enerji layihələrinin hazırlanması və reallaşması, iki qitə arasında nəqliyyat dəhlizi funksiyasını yerinə yetirmək kimi istiqamətlər vacib yer tutur. Azərbaycan bu sahələr üzrə sistemli proqramlar həyata keçirən yeganə Qafqaz ölkəsidir. Azərbaycan Cənubi Qafqazın yeganə dövlətidir ki, tarazlı xarici siyasəti uğurla həyata keçirir. Cənubi Qafqaz kimi mürəkkəb bir regionda tarazlı siyasi kursu sistemli və ya yeni geosiyasi reallıqlar müstəvisində həyata keçirmək təcrübəsini yalnız Azərbaycan nümayiş etdirir. Rəsmi Bakı böyük dövlətlərin regiondakı maraqlarını məharətlə tarazlaşdırır, milli maraqlara cavab verən geosiyasi dividendlər əldə edir. Bu gün Azərbaycanın xarici ölkələrdə 70-dən çox diplomatik nümayəndəliyi və konsulluğu, o cümlədən 50-dən artıq səfirliyi, 5 beynəlxalq təşkilat yanında missiyası, 9 baş konsulluğu və 5 fəxri konsulluğu fəaliyyət göstərir. Azərbaycanda isə 50-dən çox dövlətin səfirliyi, 3 baş konsulluq, 12 fəxri konsulluq və 20 beynəlxalq təşkilatın nümayəndəliyi mövcuddur. Müasir dövrdə postsovet məkanında belə bir sistemli diplomatik aktivliyə malik ikinci bir ölkə hələ ki, yoxdur. [2] Hazırda regional miqyaslı təşkilatlardakı fəaliyyətlə qlobal qurumlar çərçivəsindəki fəaliyyəti uzlaşdırmaq suverenliyin təminində həlledici rol oynayır. Azərbaycan regionda sistemli və çoxvektorlu xarici siyasət kursunu həyata keçirən nümunəvi dövlət səfiyyəsinə yüksəldilmişdir. Bütün bunlar isə ölkənin xarici siyasət kursunun səmərəliliyi və uzaqgörənliyini təsdiq edir. Mütəxəssislər hesab edirlər ki, yeni tarixi şərtlər daxilində dövlətlərarası münasibətlərin tənzimlənməsi bütövlükdə diplomatiyanın məzmununu yeniləşdirə bilər. Çünki indi ict im a i - si y as i, el m i - p o p u ly a r ju rn a l geosiyasətdə, beynəlxalq münasibətlər sistemində proseslər sürətlə cərəyan edir və əvvəlki zamanlarda müşahidə edilməyən faktorlar özünü göstəməkdədir. Bəzən qlobal, o cümlədən regional miqyasda hadisələr kəskin ziddiyyətlər və mürəkkəb dinamika ilə xarakterizə olunurlar. Belə vəziyyətlərdə siyasi-diplomatik fəaliyyətdə yeni yanaşmalara, qeyri-ənənəvi formatlara əl atmaq lazım gəlir. [3] Digər tərəfdən, Cənubi Qafqaz dünyanın geosiyasi aspektində ən çətin regionlarından biri sayılır. Xüsusilə, son 20 ildə burada kəskinliyi ilə seçilən proseslər baş verməkdədir. Bir tərəfdən, böyük dövlətlər öz maraqlarını təmin etmək üçün təzyiqlər edirlər, digər tərəfdən isə bəzi ölkələr müstəqil xarici siyasət yeridə bilmirlər. Bu iki amilin birgə təsiri nəticəsində Cənubi Qafqazın geosiyasi mənzərəsi xeyli mürəkkəbləşmişdir. Beləliklə də, Cənubi Qafqazda geosiyasi vəziyyət mürəkkəbləşdikcə adekvat əməkdaşlıq formatları tapmaq lazım gəlir. Bütövlükdə Azərbaycanın xarici siyasətinin prioritetləri məlumdur və burada ikitərəfli və üçtərəfli əlaqələrə böyük diqqət yetirilir, yeni əməkdaşlıq formatları yaradılır. Rəsmi Bakı daim əməkdaşlığın səmərəli modelinə, tərəflərin bərabər hüquqlara malik olmasına və beynəlxalq hüquq normalarının gözlənməsinə üstünlük verir. Bununla bağlı möhtərəm Prezident İlham Əliyev 28 May - Respublika Gününə həsr olunmuş rəsmi qəbuldakı nitqində bir məqamı ayrıca vurğulamışdır. Dövlət başçısı demişdir: “Bizim xarici siyasətlə bağlı təşəbbüslərimiz gözəl nəticələr verir. Biz xarici siyasətdə ikitərəfli formata üstünlük veririk. Mən hesab edirəm ki, bu, ən məqbul formatdır. Əlbəttə, digər formatlar da vardır. Onlardan da istifadə olunur. Ancaq ikitərəfli format ən böyük səmərə verən formatdır”. [3] Bu da faktdir ki, bu gün Azərbaycan Ermənistan istisna olmaqla regionun bütün ölkələri ilə məhz ikitərəfli qaydada əlaqələri inkişaf etdirir. Sirr deyil ki, zaman-zaman böyük dövlətlər - istər yaxın dost, istərsə də nisbətən az yaxın dost ölkələr öz maraqları naminə təzyiq etməyə, “böyük qardaş” rolunu oynamağa çalışıblar. Belə vəziyyətdə beynəlxalq münasibətlərdəki balansı saxlamaqla kimsədən asılı olmayan siyasət yürütmək üçün incə diplomatiya və siyasi qətiyyət tələb olunur. Azərbaycan bu keyfiyyətləri nümayiş etdirir və bu prosesin reallaşma mexanizmi isə məhz, ikitərəfli əməkdaşlıq formatından ibarətdir. Bu gün Azərbaycanın Rusiya, İran və Türkiyə ilə konkret sahələr üzrə tərəflərə fayda verən müqavilələri vardır. Təsadüfi deyildir ki, hazırda Azərbaycan ikitərəfli münasibətlərini Avropa İttifaqının üzvü olan ölkələrlə də qurur. Hətta həmin ölkələrdən 9-u ilə strateji əməkdaşlıq haqqında müvafiq sənədlər də imzalanmışdır. Eyni zamanda, Rusiya-Türkiyə-Azərbaycan, Azərbaycan-Türkiyə- Gürcüstan, Azərbaycan-İran-Rusiya, Azərbaycan-Türkiyə- Türkmənistan kimi üçtərəfli əməkdaşlıq münasibətləri də rəsmi Bakı tərəfindən formalaşdırılmışdır. Bir neçə üçtərəfli format faktiki olaraq regional miqyasda “geosiyasi şəbəkə” yaratmağa imkan yaradır. Belə ki, Azərbaycan, Türkiyə, İran, Gürcüstan və Türkmənistan faktiki olaraq böyük geosiyasi məkanda bir-biri ilə dinamik əlaqələr strukturuna bağlanmış olur. Bununla da regional bir tərəfdən əməkdaşlığın sivil forması meydana gəlməklə, digər tərəfdən qeyd olunan ölkələrlə birlikdə təcavüzkarı təcrid etmək mümkün olur. Cənubi Qafqazda ikitərəfli formatdan üçtərəfli əməkdaşlıq modelinə keçid, əslində diplomatiyada yenilikdir. Bu təcrübənin digər dövlətlər tərəfindən istifadə ediləcəyinə şübhəmiz yoxdur. Həmin müstəvidə üçtərəfli əməkdaşlığın dərinləşən əlaqələrini strateji tərəfdaşlığa çevrilməsinin müasir tələblərə cavab verən bir mexanizm olduğunu qəbul etmək lazım gəlir. Üçtərəfli əməkdaşlıq formatı həmçinin böyük güclərin geosiyasi qarşıdurmalarını səngitməyin də konkret mexanizmidir. Bütün bunlar isə Azərbaycanın yeni əməkdaşlıq təşəbbüslərinin artıq konkret nəticələr verdiyini bir daha təsdiqləyir. Bununla da, Azərbaycanın müstəqil dövlət kimi geosiyasi statusu yüksəlir. Azərbaycanın xarici siyasətinin prioritet istiqamətlərindən birini də müsəlman və Şərq ölkələri ilə əməkdaşlıq təşkil edir. Bu gün həmin ölkələrlə geosiyasi istiqamətlər üzrə ikitərəfli və çoxtərəfli əməkdaşlıq əlaqələri qurulur. Professor Əli Həsənov yazır: “Azərbaycanın xarici siyasətində Yaxın və Orta Şərqin islam ölkələri ilə həm çoxtərəfli, həm də ikitərəfli əlaqələri xüsusi yer tutur. Bunun üçün Azərbaycan islam ölkələrini birləşdirən İslam Konfransı Təşkilatı, İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı (İƏT), İslam İnkişaf Bankı (İİB) kimi qurumların imkanlarından bəhrələnməklə yanaşı, həm də ayrı-ayrılıqda hər bir müsəlman dövləti ilə qarşılıqlı faydalı əməkdaşılq əlaqələri yaratmağa səy göstərir. Bu əlaqələrdən müasir beynəlxalq münasibətlər sistemində Azərbaycanın daxili və xarici problemlərinin həlli istiqamətində istifadə olunur”. [7] Azərbaycanın Yaxın və Orta Şərq dövlətlərilə münasibətləri böyük potensiala malikdir. Bu münasibətlər Yaxın və Orta Şərqin geosiyasi əhəmiyyətini, zəngin enerji ehtiyatlarını və bu bölgədə böyük sərmayə potensialının mövcudluğunu əsas götürərək qurulur. Azərbaycan bu bölgə ölkələrinin ticarət, texnoloji və maliyyə imkanlarını çox cəlbedici hesab edərək, Yaxın və Orta Şərq dövlətlərilə qarşılıqlı faydalı münasibətərin daimi inkişafını müsbət qarşılayır. Son zamanlar Azərbaycanın Körfəz ölkələri ilə olan münasibətləri yüksək səviyyəyə çatmışdır. Belə ki, Körfəz Ərəb Dövlətlərinin Əməkdaşlıq Şurasına üzv olan ölkələr tərəfindən Azərbaycan iqtisadiyyatına 1,3 mlrd, dollar, Azərbaycan tərəfindən isə 300 mln. dollar investisiya yatırılmışdır. Bu gün Azərbaycanda körfəz ölkələrindən olan 280 şirkət fəaliyyət göstərir. 2016-cı ildə Azərbaycan və körfəz ölkələri arasında ticarət dövriyyəsi 86 mln. dollar, 2017-ci ilin 8 ayı ərzində isə 40 mln. dollardan çox olmuşdur. Bu tendensiyanı nəzərə alsaq hətta, Azərbaycan və Körfəz ərəb ölkələri birgə investisiya fondları da yarada bilər. Bu baxımdan, Azərbayanda fəaliyyət göstərən körfəz ölkələri şirkətlərinin sayının artırılması, ticarət əlaqələrinin genişləndirilməsi üçün imkanlar genişdir. [5] Bununla yanaşı, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Nazirlər Kabinetinin 2015-ci ilin birinci yarısının sosial-iqtisadi inkişafının yekunlarına və qarşıda duran vəzifələrə həsr olunan iclasında verdiyi tapşırıqların icrası ilə əlaqədar olaraq, insanlararası təmasları artırmaq, turizm səfərləri və işgüzar əlaqələri təşviq etmək məqsədilə Qətər, Oman, Səudiyyə Ərəbistanı, Bəhreyn, Küveyt, Yaponiya, Çin, Cənubi Koreya, Malayziya və Sinqapur vətəndaşlarına 1 fevral 2016-ci il tarixindən etibarən Azərbaycanın bütün beynəlxalq statuslu hava limanlarında sadələşdirilmiş viza rəsmiləşdirilməsi təmin edilir. Bütün bunlar Azərbaycanın ərəb və Asiya ölkələrilə olan əlaqələrinin inkişafına müsbət təsirini göstərir. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Türkiyə, İran, Pakistan, Banqladeş, Malayziya, İndoneziya, Misir və Nigeriya kimi ölkələrin daxil olduğu İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının (D-8) zirvə görüşündə iştirak etməsi də ölkəmizin beynəlxalq nüfuzunun və əhəmiyyətinin yüksəlməsinin bariz nümunəsidir. Azərbaycan D-8 Sentyabr - Oktyabr 2017 № 05 (41) Yüklə 461,76 Kb. Dostları ilə paylaş:
|