Husayn voiz koshifiyning asarlarida nutq madaniyatiga oid qarashlari

---

“Ilm-fan muammolari magistrantlar talqinida”
mavzusidagi respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi
~ 41 ~ 
HUSAYN VOIZ KOSHIFIYNING ASARLARIDA NUTQ MADANIYATIGA 
OID QARASHLARI 
Bekmuratova Gulzoda Sagindikovna 
CHDPU Gumanitar fanlar fakulteti 
o‘zbek tili adabiyot yoʻnalishi 
2-bosqich magistratura talabasi 
 
Annotatsiya
: Ushbu maqolada keyingi yillarda nutq madaniyati tilshunoslikning 
mustaqil ilmiy yo‘nalishi sifatida shakllanib va rivojlanib borganligi haqida fikr 
yuritiladi. Shu bilan birga bu sohaning ko‘pgina muammolari hali o‘zining asosli va 
chuqur tadqiqini topganicha yo‘q. Ushbu maqola nutq madaniyati va odobi, mutolaa 
madaniyati hamda muloqot madaniyati kabi yoʻnalishdagi fanlarni oʻqitishda barcha 
qatlamlardagi yoshlarga nazariy material vazifasini oʻtashi bilan amaliy ahamiyat kasb 
etadi. 
Kalit so‘zlar: 
Ahloqi muhsiniy,
 
nutq madaniyati, nutq odobi, notiqlik, adolat, 
Husayn Bayqaro, Muhsin Mirzo. 
Jamiyat a’zolarini to‘g‘ri yo‘lda tutib turishning birdan bir yo‘li nutq odobi 
tushunchasi bilan bog‘lik tamoyillarga amal qilib yashash ajdodlarimizning qon-
qoniga singib ketgan asosiy qoida sifatida qabul qilingan yashash tarziga aylangan. 
Sharq xalqlarining ushbu qarashlarini to‘g‘ri va ham nazariy, ham amaliy jihatdan 
oqillik bilan tartibga solib bayon qilgan ulug‘ alloma Husayn Voiz Koshifiydir. 
Koshifiy o‘zigacha bo‘lgan xalq udumlari va turmush tarzini juda yaxshi anglagan 
mohir faylasufdir. Uning ana o‘sha faylasufona qarashlari uni nutq odobi, nutq 
madaniyati, til madaniyati, nutq madaniyati va notiqlik kabi masalalarni sharqona 
san’at darajasida tasvirlab yozish imkonini berdi, desak mubolag‘a bo‘lmaydi. Chunki 
tarixdan ma’lumki, xalqning tili, didi xususida yozishdan avval o‘sha xalqning fe’lini 
puxta o‘rganmoq zarur. Chunki inson fe’li til orqali yo yaxshi yoki yomon tomonga 
o‘zgaradi. 
“Ahloqi muhsiniy” Koshifiyning ahloqshunoslikka bag‘ishlangan eng mashhur 
asari hisoblanadi. Husayn Bayqaroning o‘g‘li, Marv hokimi shahzoda Muhsin Mirzoga 
bag‘ishlangan, ushbu kitobida Koshifiy ahloqshunoslikning juda ko‘p tushunchalariga 
sharh beradi,ularni jonli hayotiy misollar,shuningdek, qadimgi hikoyalar asosida talqin 
etadi. U yaxshilik va yomonlik haqida fikr yuritar ekan,yaxshilikni asosan ezgulik 
ma’nosida tushunadi. Ezgulikning ibtidosini Koshifiy xushxulqlikda ko‘radi. Insoniy 
fazilatlarni u tarbiya, bilim, tajriba orqali tarkib topadi deb hisoblaydi. Halollik, 
rostgo‘ylik, mehnatsevarlik, insonparvarlik singari ahloqiy me’yolar va tamoyillar 

---