Iqtisodiyotga ichki investitsiyalarni jalb qilish masalalari
Yüklə 225,35 Kb. Pdf görüntüsü
|
1 2
4927-Article Text-9549-1-10-20230128 (1)- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kalit soʻzlar
|
Iqtisodiyotga ichki investitsiyalarni jalb qilish masalalari Elnora Otabek qizi Rizoqulova Akbar Aqmirzaevich Shernayev Toshkent moliya instituti Annotatsiya: Ushbu maqolada milliy iqtisodiyotda ichki investitsiya salohiyatidan samarali foydalanishning ilmiy asoslari yoritilgan, ichki investitsiyalardan foydalanishni baholash uslubiyoti keltirilgan, kapital samaradorligi tahlil qilingan va ichki investitsiyalardan samarali foydalanish boʻyicha takliflar berilgan. Kalit soʻzlar: investitsiyalar, ichki investitsiyalar, akselerator modeli, kapitalga cheklangan moyillik, kapital samaradorligi, ichki investitsiyalardan samarali foydalanish. Issues of attracting domestic investments to the economy Elnora Otabek kizi Rizokulova Akbar Akmirzaevich Shernayev Tashkent Financial Institute Abstract: This article highlights the scientific foundations for the effective use of domestic investment potential in the national economy, provides a methodology for assessing the use of domestic investment, analyzes the efficiency of capital and gives recommendations for the effective use of domestic investment. Keywords: Investments, domestic investments, accelerator model, marginal propensity to capital, capital efficiency, efficient use of domestic investment. Mamlakatimiz iqtisodiyotida investitsiya faoliyatini samarali tashkil etilishi uning iqtisodiy imkoniyatlarining kengayishini tezlashtirib, barcha sohalarda ichki imkoniyat va rezervlarni ishga solish, yangi texnika va texnologiya, eksportbop tovarlarni oʻzlashtirish, ularni ishlab chiqarishni yoʻlga qoʻyish orqali davlatimiz iqtisodiy qudratini ta’minlashda muhim ahamiyat kasb etadi. Investitsiya faoliyatini markazlashmagan manbalar hisobidan moliyalashtirish bu xoʻjalik yurituvchi sub’ektlarning oʻz va unga tenglashtirilgan mablagʻlari hisobidan moliyalashtirish tushuniladi. Bunday sharoitda faol investitsiya siyosatini yuritish uchun davlat xoʻjalik yurituvchi sub’ektlari faoliyatini moliyaviy qoʻllab-quvvatlash zarurati tugʻiladi. Moliyaviy qoʻllab-quvvatlash vositalari (soliq, sugʻurta, subsidiya, subventsiya, "Science and Education" Scientific Journal / Impact Factor 3.848 (SJIF) January 2023 / Volume 4 Issue 1 www.openscience.uz / ISSN 2181-0842 940 amortizatsiya ajratmalari, kredit va boshqalar) orqali amalga oshiriladi. Bu moliyaviy vositalar xoʻjalik sub’ektlarining oʻz faoliyat yoʻnalishlarini mustaqil va erkin belgilash muammolarini bozor munosabatlariga mos hal etishga koʻmak beradi. Provardida, qulay investitsiya muhitini yaratishga erishiladi, bu orqali iqtisodiyotni transformatsiya qilish uchun innovatsiya va investitsiya faoliyati turlarini kengaytirish va ularni moliyalashtirish mexanizmlarini takomillashtirishga erishiladi. Investitsiyalarning har ikki turi ham korxonalar barqaror ishlashi uchun muhim ahamiyatga ega. Real aktivlarga qilinayotgan investiyalarni tayyorlash va tahlil qilish asosan firmaning maqsadlariga, ya’ni investitsiya yordamida firma nimaga erishmoqchiligiga bogʻliq. Shu nuqtai nazardan investitsiyalarni quyidagi guruhlarga ajratish mumkin: Iqtisodiy samaradorlikni oshirish uchun qilinadigan investitsiyalar. Bunday investitsiyalardan asosiy maqsad uskunalarini almashtirish, xodimlarning malakasini oshirish, ishlab chiqarish quvvatlarini samarali hududlarga koʻchirish asosida firmalarning xarajatlarini kamaytirish uchun sharoit yaratishdan iborat. Ishlab chiqarishni kengaytirish uchun qilinadigan investitsiyalar. Bunday investitsiyalashdan maqsad mavjud quvvatlar xisobiga oldindan shakllangan bozorlar uchun tovarlar ishlab chiqarish imkoniyatlarini kengaytirishdan iborat. Yangi ishlab chiqarishlarni vujudga keltirish uchun qilinadigan investitsiyalar. Bunday investitsiyalar ilgari ishlab chiqarilmagan tovarlar va koʻrsatilmagan xizmatlar turlarini vujudga keltirish yoki ilgari ishlab chiqarilgan tovarlar bilan yangi bozorlarga chiqish imkonini beradi. Davlat boshqaruv idoralari talablarini bajarish uchun qilinadigan investitsiyalar. Masalan, ekologiya va mahsulot standartlari talablarini bajarish uchun sarflanadigan investitsiyalar. Investitsiyalarni bunday tasniflashda tavakkalchilik darajasi har xil boʻlishi asos qilib olingan. Yuqorida keltirilganlardan birinchi va toʻrtinchi tur investitsiyalarida tavakkal xavfi darajasi past, qolgan ikkitasida esa yuqori hisoblanadi. Bozorda avval ma’lum boʻlmagan mahsulotni ishlab chiqarish va yangi bozorlarni egallash uchun investitsiya sarfi katta tavakkalchilikni talab qiladi. Shu sababli ham uchinchi guruh investitsiyalari tavakkal xavfi eng yuqori boʻlgan investitsiyalardir. Ishlab chiqarishni kengaytirishga qilingan investitsiyalarda tavakkal xavfi yangi ishlab chiqarishga qilingan investitsiyalarga qaraganda pastroq. Ayni paytda samaradorlikni oshirishga qilinadigan investitsiyalar bozor allaqachon qabul qilgan tovarlarning sifatini oshirish, tannarxini kamaytirishni koʻzda tutgani uchun ham, ularda tavakkal xavfi darajasi ikkinchi va uchinchi guruhlar investitsiyalarinikidan ancha past boʻladi. Xuddi shu kabi davlat boshqaruv idoralari talablarini bajarishga sarflangan investitsiyalarning tavakkal xavfi darajasi ancha kichik hisoblanadi. Investitsiyalar, shuningdek, manbalariga koʻra, ichki va tashqi investitsiyalarga boʻlinadi. Ichki investitsiyalar manbalari davlat byudjeti, korxonalar va aholi "Science and Education" Scientific Journal / Impact Factor 3.848 (SJIF) January 2023 / Volume 4 Issue 1 www.openscience.uz / ISSN 2181-0842 941 mablagʻlari, bank kreditlari hamda nobyudjet jamgʻarmalari mablagʻlari, tashqi investitsiyalar manbalari boʻlib, xorijiy davlatlar va firmalarning, shuningdek, xalqaro moliya tashkilotlarining mablagʻlari hisoblanadi. Investitsiyalarni manbalariga koʻra bunday-guruhlash ularning manbalari boʻyicha tuzilishini ham belgilash imkonini beradi. Iqtisodiy tahlil maqsadlarida va amaliyotda investitsiyalarning manbalariga koʻra tuzilishi bilan birga ularning tarmoq tuzilishi, hududiy tuzilishi, mulkchilik shakllariga koʻra tuzilishi, takror ishlab chiqarish tuzilishi va texnologik tuzilishi farqlanadi. Investitsiyalarning tarmoq (hududiy) tuzilishi alohida tarmoq (hudud)ning ma’lum davrda qilingan investitsiya sarflaridagi ulushini koʻrsatsa, mulkchilik shakllariga koʻra tuzilishi jami investitsiyalar manbai va sarfidagi davlat va nodavlat mulki ob’ektlarining hissasini koʻrsatadi. Takror ishlab chiqarish tuzilishi yangi qurilish, ishlab chiqarishni kengaytirish, rekonstruktsiya qilish va qayta qurollantirish maqsadlarida sarflangan investitsiyalarning jami investitsiyalardagi ulushi koʻrinishida aniqlanadi. Investitsiyalarning texnologik tuzilishi qurilish-montaj ishlari, uskuna va inventarlar hamda boshqa xarajatlarga qilingan xarajatlarning jami investitsiya xarajatlaridagi ulushini koʻrsatadi. Investitsiyalar tuzilishini tashkil etish, ularning samaradorligini oshirish koʻp jihatdan mamlakatda amalga oshirilayotgan investitsiya siyosatiga bogʻliq. Davlat va chet el investitsiyalari ishtirokidagi korxonalar oʻrtasidagi munosabatlarni ta’minlashning yana bir samarali usuli bu hukumat darajasidagi investitsiya shartnomalaridir. Darhaqiqat, Hukumat tomonidan amalga oshirilayotgan chora-tadbirlar, avvalambor, iqtisodiyot tarmoqlarini, ijtimoiy va ishlab chiqarish infratuzilmalarini jadal rivojlantirish va modernizatsiya qilish, sanoat ishlab chiqarishni kompleks diversifikatsiya qilish va uning raqobatbardoshligini oshirish maqsadida tuziladigan investitsiya shartnomalari hayotga izchil tatbiq etilishi muhim ahamiyatga ega. Ayni shu maqsadda, Qonunda Oʻzbekiston Respublikasi Hukumati bilan tuziladigan investitsiya shartnomasining oʻziga xos xususiyatlari, xususan uning tuzish tartibi, taraflari, shartlari va davlatning majburiyatlari aniq belgilab qoʻyildi. Chet el investorlariga Oʻzbekiston Respublikasi Hukumati bilan shartnoma tuzilganda qoʻshimcha kafolatlar va qoʻllab-quvvatlash choralari taqdim etilishi mustahkamlandi. Shuningdek, chet ellik investorlarga Oʻzbekiston Respublikasi Hukumati bilan investitsiya shartnomasi tuzish boʻyicha mustaqil ravishda taklif kiritish tashabbusi taqdim etildi. Xulosa oʻrnida aytganda, “Investitsiyalar va investitsiya faoliyati toʻgʻrisida”gi Qonun chet el investorlari hamda mahalliy investorlar tomonidan amalga oshiriladigan investitsiyalar va investitsiya faoliyati sohasidagi munosabatlarni tartibga solishga "Science and Education" Scientific Journal / Impact Factor 3.848 (SJIF) January 2023 / Volume 4 Issue 1 www.openscience.uz / ISSN 2181-0842 942 qaratilgan, toʻgʻridan toʻgʻri amal qiluvchi yagona normativ-huquqiy hujjat boʻlib xizmat qilishi barobarida, investitsiya qonunchiligidagi ziddiyatlarni bartaraf etish, xorijiy sarmoyadorlar bilan investitsiya loyihalarini amalga oshirishda “davlat-xususiy sektor” sherikligini rivojlantirish, sarmoyadorlar kiritgan mablagʻlar xavfsizligini kafolatlash, iqtisodiy barqarorlik va moliya bozorining mustahkamlanishiga hissa qoʻshadi. Barchamizga ma’lumki, iqtisodiyotimizda amalga oshirilayotgan keng ko’lamli tizimli islohotlar, mamlakatimizni modernizatsiya qilish borasida tatbiq etilgan innovatsion usullar, davr talablari nuqtai nazaridan qabul qilingan qonunlar, chiqarilgan farmonlar, qarorlar barcha sohalarda Vatanimiz taraqqiyotini yangi bosqichga ko’tarishga xizmat qilmoqda. Jahon tajribasining ko’rsatishicha, iqtisodiy islohotlarni amalga oshirish investitsiyalarni, xususan, turli sohalarga yo’naltirilayotgan chet el investitsiyalari hamda to’g’ridan-to’g’ri investitsiya loyihalarini amaliyotga samarali tatbiq etish bilan ta’minlanadi. Amalga oshirilayotgan investitsiya loyihalarining hajmiga qarab, iqtisodiyotda yuz berayotgan o’zgarish va siljishlar haqida xulosa chiqarish mumkin. Respublikamizda keng ko’lamli iqtisodiy islohotlarni o’tkazish va iqtisodiyotda tarkibiy o’zgarishlarni amalga oshirish katta miqdordagi investitsiya resurslarini talab etadi. Bunda investitsiyalarni moliyalashtirish ichki va tashqi manbalaridan unumli hamda uyg’un ravishda foydalanish, shu bilan birga, xo’jalik yurituvchi subyektlar va tadbirkorlarning investitsion faolligini har tomonlama ta’minlash lozim bo’ladi. Hozirda respublikamizda iqtisodiyotning barcha ustuvor sohalariga chet el investitsiyalarini jalb qilish yuzasidan faol siyosat yuritilib, katta tadbirlar amalga oshirilmoqda. Shuning uchun investitsiya loyihalarini moliyalashtirish manbalarini topish, loyihalarning samaradorligini baholash va ularning monitoringini olib borish dolzarb masalalardan biriga aylandi. Chunki bu tadbirlar investitsiya loyihalarining muvafaqqiyatli oshirilishini ta’minlaydi. Bugungi kunda mamlakatda investitsiya faolligini oshirish va bevosita chet el investitsiyalari oqimi hajmini ko’paytirish maqsadida samarali vositalardan biri sifatida, birinchi navbatda, milliy korxonalar moliyaviy barqarorligini oshirish, ularning investitsion faolligini hamda salohiyatli xorijiy investorlar bilan mustaqil ish olib borish imkoniyatini kengaytirishni ta’minlash zarur. Shu bilan birga milliy iqtisodiyotimiz investitsiya faoliyatini moliyalashtirish manbalarini takomillashtirish, tashqi bank kreditlari, chet el investitsiyalari, xalqaro moliyaviy institutlari kreditlari hamda xalqaro lizing munosabatlarini rivojlantirish zarur. Iqtisodiyotni modernizatsiya qilish jarayonida jahon tajribasi shuni ko’rsatdiki, xorijiy investitsiyalar va chet el kapitali ishtirokidagi korxonalar o’zlarining muhim strategik o’sish rejalariga va istiqbollariga ega bo’lmoqda. Bunda korxona o’zining "Science and Education" Scientific Journal / Impact Factor 3.848 (SJIF) January 2023 / Volume 4 Issue 1 www.openscience.uz / ISSN 2181-0842 943 moliyaviy ahvolini barqarorlashuvida chet el kapitali asosiga muhim kafolatga ega bo’lishi muhimdir. Mamlakatdagi investitsion muhitni tahlil qilish shuni ko’rsatadiki, bugungi kunda chet el investitsiyalarini kiritishda eng asosiy muammo kiritilayotgan investitsiyalarning hududiy taqsimlanishi darajasi bilan bolg’iq bo’lmoqda. Ammo, bu borada qabul qilingan Davlat Dasturi yuqoridagi muammoni hal etishning ham bir qator echimlarini belgilab beradi. Bunda xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalarning mamlakat eksport salohiyati tarkibida o’sib boruvchi salmoqqa ega bo’lishlari alohida e’tirof etiladi. Hukumat tomonidan olib borilayotgan investitsion siyosat, qabul qilinayotgan qonun va qarorlar chet el investorlari uchun o’z kapitallarini O’zbekistonga kiritishda o’ziga xos kafolat vazifasini bajarmoqda. Shuni ham ta’kidlash lozimki, Ozbekiston Respublikasi Prezidentining “O’zbekiston Respublikasida raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi Qarorida raqamli iqtisodiyotni joriy etish va rivojlantirish shart- sharoitlarini yaratish hamda bu orqali investitsiya muhitini yaxshilishga erishish ko’zda tutilganligi ham chet el kapitalining kirib kelishiga zamin yaratadi. Raqamli iqtisodiyotni rivojlantirishda eng muhim vazifalar sifatida investitsiyaviy va tadbirkorlik faoliyatining turli shakllarini diversifikatsiya uchun kriptoaktivlar aylanmasi sohasidagi faoliyatni, jumladan “mayning”, smart-kontakt, konsalting, emissiya, ayirboshlashm, saqlash, taqsimlash, boshqarish, sug’urtalash, shuningdek, “blokcheyn” texnologiyalarini joriy etish va rivojlantirish kabilarning belgilanganligi davlatimizga investitsiyalar kirib kelishi imkoniyatini oshiradi va shu orqali xalqaro moliya bozorlarining rivojlanshiga, IT yordamida tannarxning kamayishiga, natijada optimallashuv va samaradorlikning oshishiga erishiladi. Shuningdek, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Qarori bilan sifatli investitsiya jarayonlarini tashkil etish maqsadida tuzilgan O’zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi xorijiy investorlar kengashi ham mamlakatimizda faoliyat yurituvchi xalqaro moliya institutlari va xorijiy hukumat moliya tashkilotlari, xorijiy kompaniyalar va banklar, investitsiyaviy tuzilmalarning hamkorlikdagi sa’y- harakatlari bilan investitsiya jarayonariga to’sqinlik qiluvchi omillarni bartaraf etishga qaratilgan samarali tizimni ishlab chiqishda katta ahamiyatga ega. Mazkur kengash ko’magida eksportni qo’llab-quvvatlash mexanizmlarini takomillashtirish, elektron tijorat tizimni va savdo infratuzilmasini rivojlantirish, mahalliy tovarlar va xizmatlarni tashqi bozorga olib chiqish uchun qulay sharoitlar yaratishga erishish mumkin. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Valyuta siyosatini liberallashtirish bo’yicha birinchi navbatdagi chora-tadbirlar to’g’risida” gi Farmoni ham xorijiy investitsiyalarni jalb qilishdagi qator muammo va kamchiliklarni bartaraf etilishiga, investitsiya muhitining yaxshilanishiga olib keldi. Valyuta muomalasi sohasining haddan ziyod ma’muriy tartibga solinishi alohida tarmoqlar va xo’jalik yurituvchi "Science and Education" Scientific Journal / Impact Factor 3.848 (SJIF) January 2023 / Volume 4 Issue 1 www.openscience.uz / ISSN 2181-0842 944 sub’yektlar uchun imtiyoz va preferensiyalarning asossiz ravishda kam samaraga ega bo’lgan tizimning shakllanishiga olib keldi, biznesda teng bo’lmagan shart-sharoitlarni yaratilishiga, raqobatning esa bozor tamoyillari buzilishiga sababchi bo’ldi, xorijiy investitsiyalani jalb qilishda, tovarlar va xizmatlarning eksportini oshirishda to’siqlar yaratdi. Mazkur farmon esa ana shu muammolarni hal etishda katta ahamiyatga ega bo’ldi. Kelgusi yillardagi ustuvor yo’nalishlardan biri mamlakatimizda, eng avvalo, jalb qilinayotgan chet el investitsiyalari hamda to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalar hajmini oshirish, chet el investorlari uchun kafolatlar yaratish hamda ularning ishonchini mustahkamlash maqsadida yanada qulay investitsiya muhitini shakllantirishdan iborat. Bizningcha, yuqorida keltirilgan taklif va tavsiyalarni amaliyotga tadbiq qilinsa, mamlakat iqtisodiyotiga jalb qilinayotgan investitsiyalar hajmining oshishiga zamin yaratilgan bo’lar edi. Yüklə 225,35 Kb. Dostları ilə paylaş:
|
1 2