Isaak Nyuton Yerning shakli to'pdan farq qilishini aniqladi: markazdan qutblargacha bo'lgan masofa markazdan ekvatorgacha bo'lgan masofadan kamroq. Polar radius = 6 357 km Ekvator radiusi = 6378 km Radius farqi ?km O'rtacha radius = 6371
Qadimgi yunonlar yerni tekis deb tasavvur qilishgan. Bunday fikrni, masalan, miloddan avvalgi VI asrda yashagan qadimgi yunon faylasufi Miletlik Fales ham bor edi.U Yerni inson yetib bo‘lmaydigan dengiz bilan o‘ralgan, har oqshom undan yulduzlar chiqadigan tekis disk deb hisoblagan.
Qadimgi misrliklar nazarida dunyo: pastda - Yer, uning tepasida - osmon ma'budasi; chap va o'ng - quyosh xudosining kemasi, quyosh chiqishidan quyosh botishiga qadar osmon bo'ylab quyosh yo'lini ko'rsatadi.
Qadimgi hindular Yerni to'rtta fil tutgan yarim shar sifatida ifodalagan. Fillar ulkan toshbaqa ustida turishadi, toshbaqa esa ilon ustida, u halqaga o'ralgan holda Yerga yaqin bo'shliqni yopadi.
Buyuk qadimgi yunon olimi Pifagor va Aristotel sayyoramizning haqiqiy shaklini taxmin qilishdi!
Aristotelning taxminlari:
1. To'lin oyga tushayotgan Yerdan soya doimo dumaloq bo'ladi. Tutilish paytida Yer Oyga turli yo'nalishlarda buriladi. Lekin faqat to'p har doim yumaloq soya tashlaydi.
2. Kuzatuvchidan uzoqlashib dengizga o‘tayotgan kemalar uzoq masofa tufayli asta-sekin ko‘zdan g‘oyib bo‘lmaydi, balki deyarli bir lahzada go‘yo “cho‘kadi”, ufq chizig‘idan tashqarida g‘oyib bo‘ladi.
3. Ba'zi yulduzlarni faqat Yerning ma'lum qismlaridan ko'rish mumkin, boshqa kuzatuvchilar uchun esa ular hech qachon ko'rinmaydi.
Aniq o'lchovlar orqali Isaak NyutonYerning shakli to'pdan farq qilishini aniqladi: markazdan qutblargacha bo'lgan masofa markazdan ekvatorgacha bo'lgan masofadan kamroq.
Polar radius = 6 357 km
Ekvator radiusi = 6378 km Radius farqi ?km
O'rtacha radius = 6371 km Yer sayyorasining umumiy yuzasi 510 000 000 kv. km
Ekvator - Yer yuzasida shimoldan janubiy qutblarga teng masofada chizilgan xayoliy chiziq. Ekvatorning uzunligi 40076 km. Yer o‘z o‘qi atrofida g`arbdan sharqqa tomon aylanadi, ya’ni 24 soatda bir marta aylanib chiqadi. Bunda kecha va kunduz almashadi
Yer aylanish oʻqining Yer yuzi bilan tutashgan ikki nuqtasi Yerning qutblari deb ataladi. Yer qutblari ikkita - Shimoliy va Janubiy qutblar. Yer yuzida qutblardan barobar uzoqlikda oʻtkazilgan aylana chiziq ekvator deb ataladi. Ekvator Yerni ikkita yarim sharga - Shimoliy va Janubiy yarimsharlarga ajratib turadi.
Shimoliy qutb bilan Janubiy qutbni tutashtiruvchi Yer yuzasidan oʻtkazilgan yarim aylana chiziqlar meridianlar deyiladi. Yer ekvatoriga parallel qilib chizilgan aylana chiziqlar esa parallellar deb yuritiladi. Ekvatordan qutblarga oʻtgan sari parallellarning uzunligi qisqarib boradi.
Xarita - (yunoncha “chartes” - “varaq” yoki “xat yoziladigan papyrus”), karta - Yer yuzasi, boshqa osmon jismlari yoki kosmik fazoning matematik aniq belgilangan, kichraytirilgan, umumlashtirilgan tasviri.
Mazmuniga koʻra xaritalar ikkita yirik guruhga bo‘linadi: umumiy geografik xaritalar va mavzuli xaritalar.
Mavzuli xaritalar “Tabiiy geografik xaritalar” va “Ijtimoiy-iqtisodiy xaritalar” xaritalarga boʻlinadi
Oy — Yerning tabiiy yo'ldoshi bo'lib, uning atrofida 27,32 sutkalik davr bilan aylanadi. Oyning o'z orbitasi bo'ylab harakat tezligi sekundiga 1 kilometrni tashkil etib, yulduzlarga nisbatan har sutkada taxminan 13 gradus siljib boradi.