Kamran imanov
Yüklə 186,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
1
KAMRAN İMANOV ƏQLİ MÜLKİYYƏT İQTİSADİ KATEQORİYA KİMİ VƏ ONUN İQTİSADİ İNKİŞAFDAKI ROLU
2016 2
Azərbaycan Respublikası Müəllif Hüquqları Agentliyinin sədri
Bu kitabça Azərbaycan Respublikası Müəllif Hüquqları Agentliyinin sədri
Kamran İmanovun Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin İqtisadi Siyasət Komitəsi, Azərbaycan Respublikası Müəllif Hüquqları Agentliyi və Azərbaycan Qiymətləndiricilər Cəmiyyətinin birgə
təşkilatçılığı ilə 27 may 2009-cu
il tarixində
keçirilən “Əqli mülkiyyət, onun iqtisadi dəyəri və qiymətləndirilməsi” mövzusunda beynəlxalq konfransda etdiyi “Əqli mülkiyyət iqtisadi kateqoriya kimi və onun iqtisadi in kişafdakı rolu”
adlı prezentasiya əsasında hazırlanmışdır. © Azərbaycan Respublikası Müəllif Hüquqları Agentliyi 2016 3
I.
Əqli mülkiyyət (ƏM), əqli fəaliyyət (ƏF) və əqli fəaliyyət nəticələri (ƏFN)
…............ ......
5 II. ƏM iqtis
adi kateqoriya kimi .................
6 III. ƏM əsaslanan iqtisadiyyat və qeyri-maddi aktivlər
…… .................................................... 9
Makroiqtisadi dəyişikliklər (son 15 -20 il) ........ 10
ƏM
in iqtisadi əhəmiyyəti ............................... 11
Mikroiqtisadi səviyyədə dəyişikliklər (son 15-20 il) ..................................................
15
IV. Müəlliflik hüququna əsaslanan sənayenin
ÜDM
- dəki payı ...............................................
22
4
5
(Atalar sözü)
əqli fəaliyyət nəticələri (ƏFN) 1. ƏM anlayışının:
- təsbit olunması (Konstitusiya 1995, ÜƏMT -ni təsis edən Konvensiya 1967);
- obyektiv və subyektiv tərkibi;
- mədəni,
sosial - iqtisadi və informasiya - kommunikasiya təbiəti;
- məzmunu, forması və təyinatı;
- fəlsəfi, iqtisadi və hüquqi mənası.
- yaradıcılıq və yenilikçilik ƏF - in ən yüksək zirvəsi, insanın universal təbii resursları, haqları və azadlıqları;
- “Mülkiyyət”, ancaq “əmlak” mənasında olmayan hüququn müdaxiləsi.
[“Səadət gətirən əql və biliklərdir, “Qutadqu - bilik”]
6
tisadi kateqoriya kimi
ƏM -
dəyəri;
ƏM - in xarakteristikaları, funksiyaları və iqtisadi xarakterli nəticələri;
ƏM - in iqtisadi münasibətlərdə iştirakı;
“Biliklərə əsaslanan iqtisadiyyatda” ƏM -in artan dəyəri.
- in dəyəri. [ Mülki Məcəllədən ]
ƏM yalnız hüquqi və ya mədəni konsepsiya deyil, ƏM –
dəyəri olan xüsusi mülkiyyət dir (şəxsi, qeyri - əmlak hüquqlar istisna olmaqla).
ƏMH müstəsna hüquqlardır, ƏM obyekti üzərində hökmdarlığı təsbit edir və maddi mülkiyyətdən az olmayan qorunmaya malikdir.
7 Maddi mülkiyyət sahibi kimi ƏM sahibi hüquqlarını sata, sərbəst həyata keçirə və ya ondan imtina edə bilər (bölüşdürücü funksiya), həmçinin üçüncü şəxslərin müdaxiləsindən qorunur (həvəsləndirici funksiya). 3. ƏM - in iqtisadi xarakteristikaları.
Tərkibində ƏM olan mallar standart malların bir sıra xüsusiyyətlərinə uyğundur (cəmiyyətə gətirilən fayda, eyni zamanda bir neçə istehlakçılar tərəfindən istifadə).
Tərkibində ƏM olan malların ictimai nemət aspekti: iqti sadi gəlir ilə yanaşı dolayısı yolla gətirilən və çətin ölçülən “xarici effekti”.
Qiymət siyasətindəki aspekti: yüksək fiksə olunmuş xərclər və sıfra yaxın marginal xərclər arasındakı seçim.
Qanunvericilik və təsbit olunan i qtisadi mexanizm: ƏM yaradıcısının maraqları və cəmiyyətin tələbatı arasındakı tarazlıq prinsipi.
ƏM - in müəyyən
edilməsi, tanınması və qorunması, mülkiyyət hüquqlarının həcminin bazarda müəyyən edilməsi və sərəncamçılığın ümumi qaydaları.
ƏM - in iqtisadi cəhətdən səmərəli istehsalının, ticarətinin və istehlakının şəraiti.
ƏM yaradıcılarına obyektlərinin bazar qiymətinin dəyərləndirməsində yardım.
8
malların istehsalının həcmləri və yayılması arasındakı tarazlıq yaradır.
Yaradıcı potensialın istifadəsinə əsaslanan rifahın yaxşılaşdırılması və iqtisadiyyatdakı artımı və inkişafı.
Mükafat, ödəniş və vergilər vasitəsilə gəlirin yenidən bölüşdürülməsi.
ƏM sahibinin inhisarçılığı nəticəsində sərbəst qiymətin təyin edilməsi və qiymət diskriminasiyası.
ƏM –
təkrar olunan vəsait (resurs), bilavasitə gəlir gətirməyən, vasitəli yollarla böyük maddi gəlirin təminatçısı.
ƏM sahibinin icazəli istifadə zamanı riskin minimal və gəlirin maksimal olması şərtlərini yaradan mənbə.
İnhisarçılığa baxmayaraq rəqabətə mənfi təsir göstərməyən, əksinə digər şəxslərin fərqlənən həlləri tapmaq yoluna həvəsləndirən “kiçik monopoliya”.
9
və qeyri- maddi aktivlər
İndustrial iqtisadiyyat”, “postindustrial iqtisadiyyat”, “yeni
iqtisadiyyat” və
“biliklərə əsaslanan iqtisadiyyat” (BƏİ) xüsusiyyətlər.
Texnoloji nailiyyətlərin iqtisadi artıma təsiri və nə zaman iqtisadiyyatın davamlı artımı mümkündür?
1. Betona və dəmirə əsaslanan iqtisadiyyat ardıcıl olaraq ideya və biliklərə əsaslanan iqtisadiyyata çevrilir, belə ki, ƏM həmin iqtisadiyyatın ən başlıca dəyərlərindəndir!
[“Biliklərin yığımı iqtisadi artımın hərəkətverici qüvvəsidir”] . Pol Romer
10
Makroiqtisa di dəyişikliklər (son 15 -20 il)
Beynəlxalq statistika iqtisadi artım, ET (elmi tədqiqatlar: TNTP)
və ƏM arasındakı korrelyasiyanı (bir - birindən asılılığı) təsdiqləyir .
a) İqtisadi artım kapital və əmək mənbələri və yeni texnologiyaların istifadəsi ilə izah olunur.
b)
Effektivli iqtisadi artım kapital, əmək və texnologiyalar istifadəsinin qarşılıqlı əlaqələrindən, həmçinin kapital, əmək bir tərəfdən, yeni texnologiyalar –
tərəfdən mövcud
ni sbətindən asılıdır.
c)
Postulat: ƏM insan kapitalının dəyərinə, onun kəmiyyət xarakteristikalarına, həmçinin texnoloji dəyişikliklərin temp və istiqamətinə nəzərə çarpan dərəcədə təsir göstərir.
səviyyəsindən
asılı olan çıxış məhsulun strukturunun fərqləri).
1 –
aşağı gəlir
–
3 –
yüksək gəlir
Mənbə: Dünya Bankı: Dünya inkişafının tendensiyaları
11
Beləliklə: a) İnkişafda olan ölkələr ƏM xeyrini götürmək üçün müxtəlif texnologiyalardan istifadə edə bilər.
b) Ən kasıb ölkələr (<1$ ABŞ) istehsalat sahəsində <5% iqtisadi fəaliyyətdədirlər. Lakin sənaye sektorunda ƏM əsas təsiri avadanlığın və istehsalat üsullarının yeniləşdirilməsindədir.
c) ƏM artan rolu ölkənin iqtisadi prioritetlərinə uyğun olmalıdır.
aparıldı, biliklərin yığımı və onların yaranmasına yeni üsulların yolu açıldı. İkinci: Müəlliflik hüququ ilə qorunan mallar sənayesi (kreativ sənaye) sürətlə inkişaf etdi. ƏM - in iqtisadi əhəmiyyəti Economic Importance of the Intellectual Property 1.
Dünya iqtisadiyyatında müəlliflik hüququna əsaslanan sənayenin payı: 7,3% (2,2 trln. $) illik artım 5%
world economy: 7.3 % (2.2 trillion $) of yearly growth 5 % 2.
Dünya iqtisadiyyatında sənaye mülkiyyətinə əsaslanan sahələrin payı: 5%. Cəmi : 12,3% Shares of spheres based to the industrial property in world economy: 5 %. Total: 12.3 % 12
а) ABŞ ÜDM -ni n müəlliflik hüququna əsaslanan sənayenin payı. Share of copyright industry in GDP USA.
Artım : 460% - 20 illik Growth: 460% - in 20 Son illər artım : 10,5% - ildə
Last year’s growth: 10.5% - a year
- tə əsaslanan sənaye diqqət mərkəzinə çevrildi. Üçüncü:
İT obyektləri rəqabət nəticəsində ƏMH ilə qorunmağa başlandı və İnternet ƏM obyektlərinin virtual bazarına çevrildi.
- ın İnternetdəki Kommersiya tranzaksiyalarının (B2B) qiyməti Value of commercial transactions in Internet B2B (USA) 13
а ) İnternet vasitəsilə alınan malların növlər i
Mənbə: OESD İnformasiya texnologiyaları icmalı, 2002
Satışın əsas obyektləri: komp. malları və proqramları, rəqəmsal məhsullar (musiqi, video, kitab)
Source: OECD Review of information technologies, 2002 Main goods for sale: computer software and programs, digital products (music, video, books) 14
Dördüncü:
ticarətinin yeni modeli meydana gəldi.
a) ÜTT –
TRİPS Sazişi. b)
ABŞ –
Ticarət qanunvericiliyində 301 Proqram. NƏTİCƏ:
Ticarət ƏM - in qorunması səviyyəsinə bağlandı və bununla ƏM iqtisadiyyatın vacib amilinə çevrildi.
- hüquqi infrastrukturun vacib elementi olması özəl investisiyaların tədqiqatlara qoyuluşunun cəlb etməsi (yatırımlar) mühüm amil kimi etiraf edildi.
Tədqiqatlara qoyulan
investisiyalar və ƏM qorunması arasındakı asılılıq pozitiv və əhəmiyyətlidir.
Mənbə: OESD
Bir çox ÜƏMT - nin tədqiqatlarında birbaşa xarici investisiyaların (BXİ) cəlb olunmasında ƏM rolu qabarıq göstərilir: “ƏM - in qorunmasında nailiyyətlər, BXİ və idxal arasındakı əlaqələr müsbət və əhəmiyyətlidir”.
(V.Lesser, Kornel Universiteti), (Hindistan (1990 il), Braziliya (1996)) 15
Mikroi qtisadi səviyyədə dəyişikliklər (son 15-20 il) Birinci: ƏM -in qeyri- maddi aktivlərin başlıca elementinə çevrilməsi . Yaponiya: 284 firmasının ƏM 45,2% ümumi korporativ biliklərinin payıdır.
- maddi aktivlərin 60 -65% hissəsidir.
ABŞ - ın korporativ aktivlərindəki qeyri -maddi aktivlərin artması Increasing of nonmaterial shares of corporative assets on USA
Avropa: 90- cı illərin əvvəlləri. Qeyri -mad di aktivlər ümumi aktivlərin 1/3 hissəsidir.
: “ИС - мощный инструмент экономического роста” . K.İdris , WIPO. 2003 Europe: beginning of the 90 th . Nonmaterial assets were 1/3 of total assets. Source: “IP - a power tool for economic growth” K.Idris, WIP O, 2003. 16
Aparıcı firmaların maddi – qeyri-
maddi aktivlərinin nisbəti:
“Coca - cola” –
4:46 “BP” –
29:71 “ Walt Disney ”
– 20:80
“ P &G” – 21:79 “Microsoft”: mühasib hesabatlarına əsasən qiymət - 90 mlrd. $
ABŞ;
bazar kapitalizasiya qiym əti - 270 mlrd. $ ABŞ. Üstəlik 180 mlrd. $ ABŞ –
ƏM
dir (əmtəə nişanları, patentlər, müəlliflik hüququ, kommersiya sirləri və nou - xau).
Nəticədə
əmtəə nişanları firmanın kapitalizasiyasında ən vacib amilə çevrilir.
Əmtəə nişanı: “Coca
- cola” –
61% (69 mlrd. $ ABŞ),
“Disney” – 54% (32,5 mlrd. $ ABŞ)
, “Ford” –
66% (30 mlrd. $ ABŞ)
(Mənbə: Beynəlxalq Assosiasiya İnterbrand ) Üçüncü: Qeyri - maddi aktivlərin dəyərləndirməsinin çətinlikləri səbəbinə görə ƏM bu günədək “gizli” qalır.
Böyük Britaniyanın 350 ən iri firmalarının hesabatlarının təhlili göstərdi ki, ümumi bazar qiyməti 2167 mlrd. $ ABŞ olduğu halda, balans hesabatlarında ümumi 603 mlrd., qeyri - maddi aktivlər isə 38,9 mlrd. (fərq: 1500 mlrd., 72%).
40% - “gizli dəyərdir”. Dördüncü: ƏM -in “gizli dəyərinin” müəyyənləşdirilməsi aşağıdakıları aydınlaşdırdı:
17
a) ƏM müəlliflik hüququ, patentlər yalnız intellektual oğurluqlara qarşı müdafiə tədbirləri kimi yox, həm də güclü rəqabət aparmaq vasitələridir;
b) Səhmlərin sahibləri ƏM dəyərlərinə getdikcə daha çox şirkətlərin potensial mənfəət əldə etmək imkanları kimi baxırlar.
c) Firmalar üçün ƏM təsiri nəticəsində yaradıcı, yenilikçilik düşüncə - peşəkar hazırlıq dəyərinə bərabərdir.
menecment strategiyala rı dəyişib, ƏM korporativ idarəetmənin vacib elementinə çevrilib.
a) ƏM “çantaları” yaradılır. b) ƏM obyektləri özü - özlüyündə lisenziyalar vasitəsilə ticarət obyektlərinə çevrilir, on - line ƏM dəyərləndirmə, alqı - satqı və lisenziya birjaları yaradılır. Misal: ƏM - in dünya lisenziya bazarı son 10 ildə 100 mlrd. $ ABŞ (1999 - cu il) təşkil edir.
(Mənbə: “ Price Water house Coopers ” ) Bununla belə, ƏM kommersiya potensialının yalnız 3% istifadə olunub (3 trillion $ ABŞ).
(Mənbə:
v) Firma və korporasiyaların birləşməsi və alqı - satqısında iqtisadi əlaqələrin genişlənməsindən sonrakı səbəb ƏM - in axtarışıdır. Misal: Birləşmə və alqı - satqının həcmi son 20 il 42% təşkil edərək, 2000 - ci ildə 2,3 trillion $ ABŞ bərabərdir. (Mənbə:
UNCTAD). 18
q) ƏM yüksək qorunması firmaların işçilərinin təlim və ixtisasartmaya investisiyalarını stimullaşdırır.
d) Vençur kapitalın inkişafında ƏM qorunması güvənlik yaradaraq açıq tərəfdaşlıq danışıqlarına dəstək verir.
c) İnternet və elektron kommersiyası inkişafı nəticəsində ƏM vitual bazarı əmələ gəlib
və burada yerləşən obyektlərin 50% - dən çoxu ƏM obyektləridir və hər 4 satılan obyektlərdən 3 - ü müəlliflik hüququ ilə qorunur.
Elektron ticarətin artımı
> 16 mlrd. $ A BŞ
Mənbə: Gartner, Inc., http://www4.gartner.com
19
Elektron ticarətin ƏM qanunvericiliyinə və bu sahədəki siyasətə təsiri
2. İqtisadi artım modelləri, texnoloji nailiyyətlər, texniki proqres və ƏM
20
TNTP təkmilləşdirilmiş ekzogen modelləri
Davamlı iqtisadi artım (TNTP - nin tempini nəzərə alan) Solou modeli
Neytral TNTP əmsalı olan multiplikativ istehsalat funksiyası
Y
= A t F(K
t , L
t ) = A
t ∙K
α
∙ L
β = A
0 е λ t K
α
∙ L
β
A t = (1+
λ )
= е λ
: е
λ t
– Timberqen, λ
TNTP ölçüsü
Y
= F(K t , L
t ) = F(K
t, A L (t)∙L t )
–
əmək artıran neytral TNTP – Xarrod
Y t = F(K
t , L
t ) = F(A
K (t)∙K
t, L
) –
artıran neytral TNTP –
Solou Y t = F(K
t , L
t ) = F(A
K (t)∙K
t, A L (t)∙L t )
– resurs
artıran neytral TNTP
– Xiks
Y t = A
K ∙F(K
t , L
t )
–
məhsul artıran neytral TNTP – Xiks 1. Y = A
∙ F(K, L)
= A∙K α
∙ L
; A – TNTP əmsalı . 2. Solou parçalanması : Δ Y/Y = ΔА/А
+ αΔ K/K +
βΔ L/L (
α +
=1).
21
3. İqtisadi artımın tempi = TNTP tempi + kapital yığımının tempi + əmək məsrəflərinin artma tempi.
4. Solou (ekzoqen model): iqtisadi artım Δ L/L
və
ΔА / А
hesabına.
5. Parçalanmayan “qalıq”: ΔА / А ( ⅓ - ½ ) qədər iqtisadi artımı verir.
6. Texnoloji biliklər –
cəmiyyətin istehsalat prosesləri haqqında təsvirlər.
Davamlı iqtisadi artım: Romer və Lukas modeli
Y = A∙F(K, L , H ) = A∙K
α
∙ L
∙
H λ
Δ Y/ Y = ΔА / А +
αΔ K/K +
βΔ L/L
+ λΔ H/H
1.
İnsan kapitalı H (texnoloji biliklərin əmək vərdişlərinə çevrilməsi ilə bağlı məsrəflər) və onun dəyişməsi
Δ H/H Romer modelində.
2.
İnvestisiyaların rolu, kənar effektlər,
Δ K/K
artımı , endogen modelə keçid Lukas modelində. 3.
İqtisadi artıma siyasi institutların təsiri.
22
4. Hökumət siyasətinin iqtisadi artıma müsbət və ya mənfi təsiri . 5. ƏM qorunmasının iqtisadi artıma təsiri.
3. Milli iqtisadiyyat inkişafının Solou modeli ilə
-2004- cü illər)
Δ Y/ Y = ΔА/А + αΔ K/K +
L/L
А
– TNTP hesabına artım
K
kapital L – əmək
Y – ÜDM
Δ K/K = 0,09 Δ L/L = 0,006 ΔА /
=0,07 (ÜDM -in 7%) Δ Y/ Y = 0,12
ÜDM - dəki payı [ mədəni (kreativ) industriyanın inkişafı ] Milli araşdırma
a) 2005-2006- cı illər.
b) 2009-cu il.
23
1. İlkin araşdırma (2003 -2004- cü illər üzrə) 2005 - 2006- cı illərdə aparılıb
Müəlliflik hüququna əsaslanan sənayenin göstəriciləri
economy based on the copyright of Azerbaijan.
2. Nəticələr
24
3. 2005-2006- cı illərdə milli araşdırmanın təhlili
Dövlət statistikası, dövlət
büdcəsinin icrası
göctəriciləri və ekspert dəyərləndirmələr istifadə olunur . I qrup (1:1), II qrup (1:5), III qrup (1:10), IV qrup 1:10 ( Rabitə və internet ), 1:100 ( ticarət və nəqliyyat )
25
Digər sahələrin payı
2009- cu ilin təkmilləşmiş araşdırması
istehs alları və digər bölmələrinin siyahısı
Digər sahələrin ÜDM - ki payı % - (0,3%-0,6%) 26
1. Müəllif hüququna əsaslanan industriya sahələri , əmi (mln. man.)
27
2. Əsas müəllif hüququ industriyasının sahələri, istehsalları və digər bölmələri (mln. man)
Müəllif hüququna əsaslanan industriya sahələrinin artımı (2003 = 100%)
28
Müəllif hüququna əsaslanan industriya sahələri ölkə ÜDM - də payı (%)
_____________________________________________ Az ərbaycan Respublikası Müəllif Hüquqları Agentliyində hazırlanmışdır Yüklə 186,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|