Kasb motivatsiyasi Tashmatova Gulzoda Nimatullayevnaga annotatsIYa

Kasb motivatsiyasi
Tashmatova Gulzoda Nimatullayevnaga
ANNOTATsIYa. Makolaning asosiy FOyasi bulajak tarbiyachilarda kasbiy motivatsiyani shakllantirishning dolzarb muammo ekanligiga karatilgan. Kasbiy motivatsiyani shakllanishida motiv va ukuv faoliyati motivatsiyasi manbalarining axamiyati ilmiy jixatdan asoslangan. Kasbiy motivatsiyani shakllanishida talabalarning individual xususiyatlarini xisobga olish muximligi xususida xam suz yuritiladi.
Kalit suzlar: motiv, motivatsiya, shaxs kadriyati, kasbiy, faoliyat, ijodkorlik, kognitiv, metod, texnologiya, vosita, laboratoriya, refleksiv.

STUDY ACTIVITY PROCESS FOR PROFESSIONAL MOTIVATION

ABSTRACT. The main idea of the article is that the formation of professional motivation of future educators is an urgent problem. The importance of sources of motivation and motivation for educational activity in the formation of professional motivation has been scientifically substantiated. The importance of taking into account the individual characteristics of students in the formation of professional motivation is discussed.

Keywords: motive, motivation, personal value, attitude, creativity, cognitiv method, technology, means, laboratory, reflexive activity
KIRISh. Bugungi kunda maktabgacha taʼlim tizimiga malakali rakobatbardosh mutaxassislarni tayyorlash eng dolzarb masalalardan xisoblanadi. Prezidentimiz Sh.Mirziyoyevning "Maktabgacha taʼlim tizimi boshkaruvini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari tuFrisida"gi 2017 yil 30 sentabrdagi PF-5198-sonli farmoni xamda 2019 yil 8 maydagi PK,-4312-son karoriga asosan kabul kilingan Uzbekiston Respublikasi maktabgacha taʼlim tizimini rivojlantirish konsepsiyasida bolalarni sifatli maktabgacha taʼlim bilan kamrab olish, zamonaviy innovatsion pedagogik texnologiyalarni, taʼlim va tarbiyaning samarali shakllari xamda usullarini taʼlim-tarbiya jarayoniga, shu jumladan nodavlat sektorida joriy etish, zamonaviy pedagogik texnologiyalar va metodlarni xisobga olgan xolda bolalarni tarbiyalash va xar tomonlama rivojlantirish masalalarini professional darajada xal etishga kodir bulgan maktabgacha taʼlim muassasalari pedagog-tarbiyachilari, raxbar kadrlarini tayyorlash, kayta tayyorlash va malakasini oshirish vazifasi belgilangan.
ADABIYoTLAR TAXLILI VA METODOLOGIYa
Mazkur muammolarni yechishda oliy taʼlim tizimi xam aloxida urin tutadi. Oliy taʼlim jarayonida bulajak tarbiyachilarda kasbiy motivatsiyani shakllantirish maktabgacha taʼlim tizimida sifatli taʼlimni tashkil etishni taʼminlaydi. Kasbiy motivatsiya talabalarni kasbiy-didaktik bilim, kunikma va malakalarni yetarli darajada uzlashtirishlariga turki beradi. Bulajak tarbiyachilarda kasbiy motivatsiyani shakllantirish maktabgacha taʼlim jarayonida innovatsion FOyalarni yaratish va samarali ravishda tashkil etish xamda pedagogik izlanuvchanlikni amalga oshirishni kafolatlaydi. Bugungi kunda zamonaviy tarbiyachilarga jamiyat tomonidan pedagogik psixologiya, ijtimoiy psixologiya, pedagogika, yosh fiziologiyasi xamda gigiyenadan chukur bilimlarga ega bulishi talab etiladi. Chunki, maktabgacha taʼlim soxasiga oid mukammal bilimga ega bulish bolalarni maktab taʼlimiga tayyorlashdagi eng muxim omillardan biri xisoblanadi. Tarbiyachilar uz kasbi, soxasi buyicha jaxon fanida erishilgan yangi yutuk va kamchiliklar, rivojlangan davlatlar tajribasidan xabardor bulishlari lozim. Bulajak tarbiyachilar taʼlim va tarbiya metodikasini egallashlari, bolalarning yosh xususiyatlarini bilishi, ularning ichki dunyosini tushuna olish, pedagogik texnika (mantik, nutk, taʼlimning ifodali vositalari) va pedagogik taktga ega bulishi, uz bilimi va pedagogik maxoratini doimiy ravishda oshirib borish malakasiga xam ega bulishlari zarur. Bulajak tarbiyachilarni pedagogik faoliyatga tayyorlashda ukuv faoliyati motivatsiyasi asosiy omil xisoblanadi. Ukuv faoliyati motivatsiyasi xarakatlantiruvchi kuch bulib, talabalarni bilim, kunikma va malakalarni faol uzlashtirishga yunaltiruvchi jarayondir. Ukuv faoliyati motivatsiyasining manbalari mavjud bulib, ularga kuyidagilar kiradi:
1. Ichki manbalar. Ular insoniy tuFma yoki orttirilgan extiyojlari bilan belgilanadi. Orttirilgan extiyojlar faollikka undaydi xamda gnostik va ijtimoiy ijobiy extiyojlar xisoblanadi.
2. Tashki manbalar. Ular shaxsning ijtimoiy shart-sharoitlari bilan belgilanadi. Turli xil taʼlimiy vaziyatlar va jamiyatni shaxsdan talab kiladigan doimiy xulk-atvori bildiradi.
3. Shaxsiy manbalar. Shaxsning kadriyatlari sistemasi ustanovkalari FOyalaridir. Bu manbalar xar bir shaxs faoliyatida u yoki bu darajada mavjud. Ularning barchasi faoliyatga taʼsir etib taʼlim jarayonining motivatsiyasini tashkil etadi. Shaxsning ichki konikishi, uzini tan olish, muvaffakiyatlarga erishishi bilan namoyon buladi [4;92-93 b].
MUXOKAMA VA NATIJALAR
Agarda anik maksad va natijalar belgilangan bulsa, motivatsiya manbalari ukuv faoliyatiga ijobiy munosabatni paydo kiladi [3;127b]. Tadkikot davrida bulajak tarbiyachilarda kasbiy motivatsiya ukuv faoliyati jarayonlarida rivojlantirildi. Yaʼni "Bolalarni saxnalashtirish va ijodiy faoliyatga urgatish" modulini ukitishda, maʼruza, amaliy va seminar darslari, tugaraklar, amaliyot va malakaviy amaliyot uchun tanlangan "Maktabgacha taʼlim tashkiloti laboratoriyalari" da amaliy mashFulot va maʼnaviy tadbirlar («Bolajon» kUFirchok teatri studiyasi va "Ertaklar olamiga sayoxat") tashkil etildi. Bulajak tarbiyachilarda kasbiy motivatsiyani rivojlantirishda ularning kizikishlari va moyilliklarini inobatga olish lozim. Bulajak tarbiyachilarda kasbiy motivatsiya shakllanishi natijasida kasbiy kompetensiya xam rivojlanadi. Ular urtasidagi uzaro boFliklikni taʼminlash uchun oliy taʼlim jarayonida bulajak tarbiyachida uz faoliyatini muvaffakiyatli bulishiga yukori darajada ishonch motivatsiyani oshirish lozim.
Shuningdek, talabalarda shaxsiy muvaffakiyatga erishishga xarakat kilish va maʼsuliyatni uz kuliga olish kunikmasini xam tarbiyalab borish zarur.
Talabalarda kasbiy motivatsiya turli motivlar negizida shakllanadi. Kasbiy soxaga oid motivlar kuyidagilarni uz ichiga oladi:
- maktabgacha taʼlim soxasi buyicha bilim olishga intilish;
- pedagogik faoliyatida muvaffakiyatga erishishyullarini puxta egallash;
- pedagogik maxorat va etikaga ega bulish.
Mazkur komponentlar kasbiy faoliyatni tashkil etishning asosi xisoblanadi.
Bularning barchasi talabalarning kasbga kizikishi bilan boFlik bulib, uz oldiga kuygan maksadga erishishda yutuklarni egallash va kasbiy faoliyatida ijod kilishga intilishni taʼminlaydi. Shaxsiy motivlar talabalarda kasbiy faoliyatida uz urniga ega bulish va uzini tarbiyachilik kasbiga baFishlashga undaydi. Talabalar jamoada va jamiyatda uz urniga ega bulish, tashkilotchilik va raxbarlik kilish kobiliyati, shaxsiy xatti-xarakatlarini namoyon etishga xarakat kiladilar. Shuningdek tanlagan kasbiga kizikishi ortadi, intellektual jixatdan dunyokarashi kengayadi, ijodiy faoliyat yuritishga xarakat kiladi. Shaxsiy motivlar ukuv faoliyati mazmuni bilan bevosita boFlik buladi. Talabalarni faol ukishga yunaltiradi. Amaliy motivlar ish xarakatda namoyon buladi, talabalar uz bilimi va tajribasiga tayanib amaliy mashFulotda ertak va xikoyalarni saxnalashtiriradilar. Natijada turli xayotiy vaziyatlar, pedagogik faoliyatida duch keladigan muammolarni xal etish kunikma va malakalari shakllanadi. Talabalar pedagogik amaliyotda tarbiyachilik kasbiga oid muxim jixatlarni uzlashtiradilar. Bundan tashkari ijtimoiy motivlar xam mavjud bulib, talabalarni oliy maʼlumotli shaxs sifatida jamiyatda uz urniga ega bulish, ijtimoiy tan olinish, jamiyat ravnaki uchun xissa kushish, fukarolik burchini xis etishga undaydi. Oliy taʼlim jarayonida kasbiy motivatsiyani shakllanishida ukuv-tarbiyaviy jarayonda turli metod, texnologiya va vositalarni samarali kullanilishi talabalarda faollikni uYFotadi, amaliy kunikmalarni egallashlariga yordam beradi. Bugungi kunda zamonaviy pedagoglarga jamiyat tomonidan kuyiladigan talablardan eng muximi xam bolalarni maktab taʼlimiga samarali tayyorlashdir. Buning uchun bulajak tarbiyachilarda shaxsiy va kasbiy kompetensiya yetarli darajada shakllangan bulishi lozim. Kasbiy motivatsiya kasbiy kompetensiyani shakllanishiga zamin yaratadi. Kasbiy extiyoj talabalarni tanlagan kasbiga bulgan kizikishni oshiradi. Kognitiv faoliyat esa maktabgacha taʼlimga oid nazariy-metodologik bilim, kunikma va malakalarni uzlashtirishga yunaltiradi. Refleksiv faoliyat uz-uzini va kasbiy imkoniyatlarini taxlil kilish xamda takomillashtirishga xarakat kilishga undaydi. Mazkur omillar taʼsirida bulajak tarbiyachilarda maʼnaviy sifatlar xamda umuminsoniy kadriyatlar, bolalarni vatanparvarlik ruxida tarbiyalash, uz Vatani va oilasiga bulgan muxabbat shakllanadi. Shuningdek, maktabgacha taʼlimga oid puxta bilimga ega bulish talab etiladi. Maktabgacha taʼlim soxasiga oid mustaxkam bilimga ega bulish bolalarni maktab taʼlimiga tayyorlashdagi eng muxim omillardan biri xisoblanadi. Bulajak tarbiyachidan uz kasbi va soxasi buyicha jaxon fanida erishilgan sunggi yutuklar rivojlangan davlatlar tajribasidan xabardor bulish takozo etiladi.
F.Xdydarov, X.Abdukarimov kabi pedagog olimlarning fikricha "kasbni tuFri tanlashga xos yetakchi motivlarni aniklash muxim. Yetakchi motivlar sirasiga sevimli ukituvchisiga taklid kilish; kasbiy-mutaxassislik yunalishidagi fanlarga kizikish;kasbning ijtimoiy moxiyatini anglab yetish; kasbga xosamaliy kunikmalar va xulk-atvorning shakllanishi; uziga xos kasbiy pedagogik maxoratning shakllanishi; kasbiy uz-uzini tarbiyalashga bulgan talabchanlikning ortib borishi; kasbiga xos bilim va kobiliyatlarning rivojlanib borishi; kasbiy izlanish va ijodkorlikka xos faollikning ortib borishi; taxlil va uz-uzini taxlil etish xamda uzining kasbiy faoliyatiga baxo berib borish; kasbiy-pedagogik faoliyatga oid sinovlarga shaylik xissining paydo bulishi va x.k.lar kiradi" [5;42 b].
XULOSA
Yukorida keltirilgan fikrlar asosida xulosalaydigan bulsak bulajak tarbiyachilarda kasbiy motivatsiyaning shakllanishi taʼlimni sifatli tashkil etish, talabalarda tanlagan kasbi moxiyatini chukur anglashlariga boFlik degan fikrni tasdiklaydi. Bulajak tarbiyachilar taʼlim va tarbiya metodikasini egallashlari, bolalarning yosh xususiyatlarini bilishi, ularning ichki dunyosini tushuna olish, pedagogik texnika (mantik, nutk, taʼlimning ifodali vositalari) va pedagogik taktga ega bulishlari, uz bilimi va tajribalarini doimiy ravishda oshirib borishlari lozim.
REFERENCES
1. Mirziyoyev Sh.M. Maktabgacha taʼlim tizimi boshkaruvini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari tuFrisida farmon. 30.09. 2017 y., PF-5198. Uzbekiston Respublikasi konun xujjatlari maʼlumotlari milliy bazasi, 06/17/5198/0043-son.
2. Mirziyoyev Sh.M. Maktabgacha taʼlim tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari tuFrisida karor. 9.09.2017 y., P^-3261, «Xalk suzi» gazetasi. 2017 y., 11 sentabr. 181 (6875)-son.
3. 2019 yil 8 maydagi PK,-4312-son karoriga asosan kabul kilingan Uzbekiston Respublikasi maktabgacha taʼlim tizimini rivojlantirish konsepsiya
4. Abaturov I.A. Issledovaniye professionalnoy motivatsii u studentov pedagogicheskix spetsialnostey. Vestnik TGPU (TSPU Bulletin). 2014. №3
5. Davletshin M.G va boshk. Yosh davrlari va pedagogik psixologiya. Ukuv metodik kullanma-T.: 2004.-129 b.
6. Gaydarov F., Abdukarimov X., Alimova F., Botirov B. Talabalarning ukuv motivlarini shakllantirish.T.:2009-131 b.
7. Teshabayeva Z.S. Oliy taʼlim jarayonida bulajak tarbiyachilarni innovatsion faoliyatga tayyorlash. Jurnal. Zamonaviy taʼlim.№1-son. 2020 y. B. 30-35 .
8. Teshabayeva Z.S. Bulajak tarbiyachilarda kasbiy motivatsiyani shakllantirish mazmuni Academic Research in Edicational Sciences 2020№3
9. Teshabaeva Z. THE use of modern information technologies in the process of training future preschool educators. International Journal of Psychosocial Rehabilitation, Vol.24, Issue 09, 2020.y.
10. Abdullayeva, M. (2020). Bo'lajak tarbiyachilarning qobiliyatini rivojlantiruvchi asosiy omil. Zamonaviy fan va talim-tarbiya: muammo, yechim, natija, 1, 112-114.
11. Abdurashidovna, M. D. (2020). Idea of philosophy and sufisis in poetry (On the example of Z.Mamadalieva's work). Internation Journal of Word Art, (2).