Laboratoriya ishi №6 Mavzu: Metallarni payvandlash usullari Ishdan maqsad: Metallarni payvandlash usullarini o‘rganish. Umumiy ma’lumotlar

---

Laboratoriya ishi №6 
Mavzu: Metallarni payvandlash usullari 
Ishdan maqsad: Metallarni payvandlash usullarini o‘rganish. 
Umumiy ma’lumotlar. 
Metallarni payvandlash usullari ko‗p (elektr yoy yordamida, gaz alangasi 
yordamida, kontaktli payvandlash va h.k.) bo‗lib, ulardan foydalanish ishlash 
sharoitiga qarab tanlanadi. 
Mashinasozlikda eng ko‗p qo‗llaniladigan usul bu elektr yoy yordamida 
payvandlash usuli. Elektr yoy yordamida payvandlash oddiyligi va turli metallarni 
har xil holatda puxta payvandlashi sababli keng foydalaniladi. Bunda chok sifati, 
ish unumdorligi payvandlanuvchi metallar xiliga, markasiga, tipiga, qalinligiga, 
payvandlashga tayyorlanganligiga, fazodagi holatiga, tok xiliga, payvandlash 
rejimiga, ishchi malakasiga va boshqa ko‗rsatkichlarga bog‗liq. 
Metallarni uchma-uch qilib metall elektrod bilan elektr yoy yordamida 
dastaki payvandlashda ularning qalinligiga ko‗ra payvandlash joylarini qanday 
tayyorlash kerakligi 6.1-rasmda ko‗rsatilgan. 
Shuni qayd etish joizki, barcha payvandlash ishlari maxsus xonada 
bajariladi. Odatda, kichik va o‗rtacha o‗lchamli buyumlarni payvandlash u qadar 
katta bo‗lmagan xonada (2500x2000x2100 mm li), tegishli moslamalar bilan 
jihozlangan, zarur tok keltirilgan, barcha xavfsizlik texnikasi talablari ko‗rilgan 
quruq va yorug‗ xonada olib borilmog‗i kerak. Bu xonada portlovchi moddalar, 
benzin, moyli idishlar va ishga xalaqit beradigan buyumlar bo‗lmasligi kerak. Ish 
jarayonida xona vaqti-vaqti bilan shamollatib turilmog‗i lozim. Payvandchining 
asosiy ish asbobi elektrod tutqich, to‗skqich va boshqalar bo‗ladi. Elektrod 
tutqichlar (prujinali, plastinkali, vintli) elektrodni yaxshi tutib, kontakt beruvchi 
bo‗lishi bilan zaruriyatda elektrodni tez almashtiradigan, yengil va ishga kulay 
bo‗lishi kerak. 
Bosim bilan payvandlash usuliga kiradi: 
Elektr kontaktli, induktsion, diffuzion, ultra tovushli, ishkalanish bilan va 
sovuq holda payvandlash usulari. 
Ishlatiladigan energiyani turiga qarab payvandlash bo‗lishi mumkin: 
A) elektrik usullari, elektrshlakli, kontaktli va boshqalar 
b) ximiyaviy gazli, termitli. 
v) mexanik (sovuq holda ishqalanish bilan payvandlash) 
bundan tashqari metallarni xar xil usullar bilan kesish masalalari va metallarni 
kovshirlash texnalogiyasi ham shu bo‗limda ko‗riladi. 

---

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
6.1-rasm. Metallarni elektr yoy yordamida uchma-uch dastaki payvandlashda 
qalinligiga (S, mm) ko‗ra chetlarini tayyorlash: 
a — chetlari qayrilgan; b — chetlari kertilmagan; v — chetlari V simon 
kertilgan; g — chetlari X simon kertilgan; d — chetlari U simon kertilgan 
Payvandlashda ishchi metall uchkunlaridan, yoy ajratayotgan infra va 
ultrabinafsha nurlardan saqlanish, bostirilayotgan chokni kuzatish uchun maxsus 
oynali to‗sqich yoki shlem maskada, brezent korjoma va qo‗lqopda ishlashi shart. 
CHok sirtida yopishgan shlakni tozalab turish uchun po‗lat simli shotka, zubilo 
bolg‗acha, chok o‗lchamini kuzatib turishda andaza va o‗lchov asboblari bo‗lishi 
kerak. 
2-rasm. O‗zgarmas tok yordamida metallarni dastaki payvandlash posti: 
1 - tok tarmog‗i; 2 - rubilnik; 3 - tok o‗zgartkichi; 4, 5 - elektr simi; 6 - zagotovka; 
7 - elektrod tutkich; 8- to‗siq; 9 - stol; 10- rostlagich 

---

Yoy quvvati. Metallarni metall elektrodlar bilan elektr yoy yordamida 
payvandlashda chok metalini zaruriy temperaturagacha qizdirish tezligi yoy 
quvvatiga bog‗liq. Yoy quvvati esa tok kuchiga, kuchlanishiga, elektrodlar 
materialiga va o‗lchamlariga, elektrodlararo muhitga va boshqa ko‗rsatkichlarga 
bog‗liqdir. Agar elektrodlar materiali, ularning oraliq muhiti bir deb olsak, yoy 
yonishida ajralayotgan issiqlikni quyidagi formula bo‗yicha ifodalash mumkin: 
 
Bu yerda K — tok kuchlanishining nosinusoidal koeffitsienti (o‗zgarmas 
tokda K = 1, o‗zgaruvchan tokda K= 0 ,7 -0 ,8 olinadi), I — tok kuchi, U — tok 
kuchlanishi, V.