Maktabgacha ta’Iim muassasalarida bolalarni rivojlantirishni tashkil etish

7-MAVZU: MAKTABGACHA TA’LIM TASHKILOTLARIDA PEDAGOGIK JARAYONNI TASHKIL ETISH
Reja:

1. Maktabgacha ta’Iim muassasalarida bolalarni rivojlantirishni tashkil etish

2. Kunning birinchi va ikkinchi yarmida bolalar hayotini tashkil etish

3. 
   Pedagogik jarayonni rejalashtirish vazifalari
   

4. Ta’lim-tarbiya ishlarini rejalashtirish mazmuni

Mavzuga oid tayanch tushunchalar
MTTda bolalar hayotini tashkil etish. Bolalar faoliyatida ta'lim-tarbiya vazifalarini amalga oshirish va rahbarlik qilish. Kunning birinchi va ikkinchi yarmida bolalar hayotini tashkil etish.

1. Maktabgacha ta’Iim muassasalarida bolalarni rivojlantirishni tashkil etish

MTMda bolalar hayotinitashkiletish.Fiziologiya, gigiyena, psixologiya, pedagogika sohasida olibborilganilmiy-tadqiqotlarnatijasidaMTMdakichkintoylarhayotinitashkiletishningquyidagiprinsiplari yuzagakeldi:

Har bir yosh guruhda bolalarni jamoatchilik ruhida tarbiya-lash va bolaning har tomonlama rivojlanishini ta’minlaydiganshart-sharoitlaryaratish.
Bolalarni yosh guruhlariga taqsimlashda har bir guruhgafaqat bir xil yoshdagi bolalarni tanlash va shunga qarab ta’lim-tarbiyajarayoninitashkiletish.
Bolalarning har xil faoliyat bilan shug‘u1lanish1ari va bir-birlari bilan muloqotga kirisha olishlari uchun zarur moddiymuhitni yaratish. Buning uchun guruh xonasi va maydonchanigigiyenik, pedagogik, estetik talablar darajasida kerakli asbob-anjomlarbilanta’min1ash.
Bolalarning yoshiga mos kun tartibiga rioya qilish va uningbarqarorliginita’min1ash.
Bolalar shaxsini shakllantiradigan faoliyat turlarini (o‘yin,mehnat,ta’lim)tashkiletishvabufaoliyatlaruchunkuntartibidanma’lumvaqtajratish.
Bolalarning har xi1 faoliyatlarini ilmiy asoslangan prinsiplarasosida almashtirib borish MTMning har xi1 yosh guruhlaridabolalar hayotinito‘g‘ritashkiletish.
Bolalarfaoliyatidata’lim-tarbiya vazifalariniamalgaoshirishvarahbarlikqilish
Bolalarninghartomonlamarivojlanishinita'min1ashgaqaratilganpedagogikjarayonmurakkabva rang-barangdir.
Tarbiya masalalari ta’lim-tarbiya ishining tashkiliyshakllari,bolalarfaoliyatiningharxi1turlari:mashg‘u1ot1arda ta’1iınberishorqali,ijodiyva qoidalio‘yilılar,bolalarningmustaqilfaoliyatlari,ularningo‘zmehnativakattalarmehnatibilantanishtirishorqali,o‘z-o‘zigaxizmatqilish,sayrlaro‘tkazish,gigiyeniktadbirlarorqaliamalgaoshiriladi.
Ta'lim-tarbiyaishlarinimuvaffaqiyatliamalgaoshirishMTMsidagi pedagogik jarayonni, har bir faoliyat turini to‘g‘ritashkiletishgabog‘liq.
MTMsining pedagogik jarayonida ta’lim muhim ahamiyatkasbetadivaukundalikhayotda,o‘yinda,mehnatda,mashg‘u1ot1ar orqali amalga oshiriladi. Mashg‘ulotdata'limva tarbiya vazifalari hal etiladi. Bolalar tevarak-atrofdagihayot va tabiat bilan tanishish, nutqni o‘stirish va savodo‘rganish, matematika, jismoniy madaniyat, tasviriy faoliyat,musiqa bo‘yicha eng oddiy tasavvur va bilimlarni,malakava ko‘nikmalarsistemasiniegallaboladilar.Bolalar egallabolishlarikerakbo‘lganbilim,malakavako‘nikmalarMTMdasturidabelgilabberilganbo‘lib,u bolalarning umumiyrivojlanishida vaularnimaktabta’1imigatayyorlashdamuhimahamiyatgaega.Mashg‘u1otlardata'limberishdidaktika prinsiplari asosida bolalarningyosh va o‘ziga xosxususiyatlarini e’tiborga olib ma'lum izchillikda olib boriladi,mazmunisekin-astamurakkablashtirib boriladi.Natijadaurivojlantiruvchivatarbiyalovchixususiyatgaegabo‘ladi.
Dasturdahar bir yosh guruhidahaftadavomidao‘tkaziladiganmashg‘ulot1arsonivaharbirmashg‘ulotqanchadavometishibelgilabqo‘yilgan.Tarbiyachimanashungaasoslanib,o‘zininghaftalikmashg‘ulotlarjadvalinituzib oladi, bu ta’limning hamma bo‘limlari bo‘yicha belgilanganta’lim-tarbiya ishlaı ini to‘g‘ri taqsimlash va bir xilda amalgaoshirishga imkon yaratadi. Mashg‘ulotlar jadvalini tuzishdaquyidagitalablargarioyaqilishkerak:

Dasturninghammabo‘limlaribo‘yichamashg‘ulotlarnihaftagatengtaqsimlash.

Haftaning birinchi va oxirgi kuniga osonroq mashg‘ulotlarqo‘yi1adi.
Haftaning seshanba, chorshanba va payshanba kunlaridabolalardagi aqliy faoliyat tezlashadi, shuning uchun bu kunlar-gamurakkabroqishlarrejalashtiriladi.
Kundavomidabirinchibo‘libbolalardanaqliyzo‘rberishni ko‘proq talab etadigan, kam harakatli maslıg‘ulotlarrejalashtiriladi(tevarak-atrofdagihayotvatabiatbilantanishtirish,onatili,matematika).Ikkinchinıashg‘ulotgayengilroqlari:tasviriyfaoliyat,jismoniytarbiya,musiqanıashg‘u!otivashungao‘xshashlarrejalashtiriladi.
Kundavomidamaslıg‘u1otlarquyidagichatartibdaalmashtirib boriladi: matematika va jismoniy tarbiya, ona tilivatasviriyfaoliyatvaho1‹azo.
Mashg‘ulotlarnibundaytaqsimlashbolalarningdasturmaterialiniyengilroqo‘z1ashtiribolishigaimkonyaratadi.
O‘yin bolalarning muhim faoliyati hisoblanadi. U bolalarningjismoniy va ruhiy rivojlanishida, shaxs sifatida shakllanishidavabolalarjamoasiningtashkiltopishidamuhimahamiyatkasb etadi. O‘yin bolaga quvonch bag‘ish1aydi, ijobiy his vakechinmalarini, hayotdanolgan taassurotlarini aks ettiradi.O‘yin mazmuni bola shaxsiningshakllanishiga muhim ta’sirko‘rsatadi, shuning uchun kattalar bolalar o‘yiniga rahbarlikqilayotib,ulardatevarak-atrofdanolayotgantaassurotlariijobiytomoniniaksettirishxohishiniuyg‘otishlarikerak.
Tarbiyachi bolalar o‘yiniga rahbarlik qilar ekan, ularningtevarak-atrofdagi hayot to‘g‘risidagi bilimlarini boyitadi (buorqali o‘yin mavzusi, mazmuni, syujeti boyiydi), bolalarningaxloqiyhislarini,o‘zaroijobiymunosabativaodatlarinitarbiyalaydi. O‘yindan bolalardagi o‘zaro o‘rtoqlik, do‘stIik, bir-biriga yordam ko‘rsatish xislatlarini tarbiyalashda va bolalarhayotinitashkiletishshaklisifatidafoydalanadi.
Bolalarning o‘yin bilan shug‘ullanishi va mehnat qilishlariuchun kerakli materiallar bilan ta’minlanadi, shıı orqali bolalaro‘yininingmehnatbilanuyg‘un1ashibketishigaerishiladi.
Tarbiyachibolalarningsyujetli-rasmlio‘yinlarininghamma xilini syujetli-rolli, qurilish drammalashtirilgan tabiiymateriallarbilano‘ynaydiganqilibtashkiletadi. Bolalargao‘yiH harakatlarinio‘rgatadi,tengdoshlaribilan bo‘Iadiganmunosabatlarda haqqoniylikprinsipiga rioya qilishni uqtiradi.Shubilanbirgaubolalardagiijodkorlik,tashabbuskorlik,faollikvaboshqaxislatlarniqo‘llab-quvvatlaydi.
Ijodiyo‘yin1arertalabkiqabulpaytida,kunningbirinchi
ikkinchi yarmidagi sayrda, ya'ni mashg‘ulotdan tashqarihammavaqtdatashkileti1averadi.
Nashg‘ulotlardavamashg‘ulotdantashqarivaqtdao‘yna1adigan didaktika harakatli o‘yinlar muhim rol o‘ynaydi.Tarbiyachibolalarningsensor rivojlanishini, aqlly tarbiyasini,bilish jarayonlarini didaktik o‘yinlar orqali amalga oshiradi.harakatlio‘yin1ardabolalarningjismoniymadaniyatinitarbiyalashuchun yaxshishart-sharoityaratishkerak.
Harakatlio‘yin1arertalabkivakechkisayrsoatlaridatashkil etilib, kuniga 1-2 marta butun guruh, yoki guruhchabilano‘tkazilishikerak.O‘rtavakattaguruhlardaturlixilsport o‘yin1ari o‘tkazib turiladi. Hamma o‘yinlar uchun kuntartibidan vaqt ajratish va kerakli materiallar bilan ta’minlashtarbiyachiningzimmasigayuklatilgan.
Kun davomidabir necha marta: ertalabki qabul vaqtida,ertalabkiva kechki sayrda bolalarning mustaqil faoliyatlaritashkiletiladi.Bolalaro‘zlarigatanishbo‘1gandidaktikvaharakatli o‘yinlarni o‘ynaydilar, xohlagan rasmlarini chizadilar,xohlagannarsalarini(plastilindan)yasaydilar,kitoblar,rasmlarnitomoshaqiladilar,xohlagan badiiyasarlarinitinglaydilar.
Bolalarning mustaqil faoliyati ular uchun dam olish soatihisoblanadi, ammo ish bilan bir vaqtda bolalarning o‘z-o‘zinitashkil eta bilish qobiliyati o‘sishiga, xulq, madaniyati, irodaviysifatlariningtarbiyalanishiga, jamoamunosabatlariningshakllanishigayordamberadi.Uharxilfaoliyatlardabolalardagio‘zigaxosijodkorlikning rivojlanishigakengimkoniyatyaratadi.Shuninguchunbolalarningmustaqilfaoliyatigaham tarbiyachining rahbarlikqilishitaqozo etiladi:chunkixohlaganishi bilan shug‘ullanishiga imkonyaratish,kerakli materialvaasbob-uskunalarbilanta’minlashdayordamberishda,tarbiyachiningmaslahatilozimbo‘ladi.
Kun davomida sistemali ravishda mehnat faoliyati tashkiletilib, bolalar kattalarning mehnati bilan tanishtirib boriladi.Bu ish mashg‘ulot1arda, ekskursiyalarda, maqsadli sayrlarda,bolalarningkattalarbilanbirgalikdagimehnatidaamalgaoshiriladi.Bundabolalarningasosiye'tiborimehnatninginsonlaruchun foydasiga,uningxilma-xilligiga,axloqiymunosabatlarigaqaratiladi.
Bolalarningovqatlanishga, mashg‘ulotgatayyorlanishlari,tabiat burchagida navbatchilik vazifasini bajarishlari, ulardatopshiriqqanisbatanjavobgarlikhissinirivojlantiradi,shubilanbirgaijtimoiyhisvamunosabatlarnishakllantiradi.
Navbatchilikikkinchikichikguruhdayilningikkinchiyarmidan boshlanadi va hamma yosh guruhlarida davom etadi.Kattaguruhbolalariningqo‘l mehnati,tabiatdagimehnati,xo‘jalik-maishiy mehnatlari har kuni ertalabki soatda, ertalabkivakechkisayrdasistemaliravishdatashkiletibboriladi.Haftasiga bir marta butun guruh ishtirokida bolalarning jamoamehnatitashkiletiladi,mashg‘ulot1ardaqo‘lmehnatiningyangi turi o‘rgatiladi. Mehnat jarayonida bolalarning mehnatqilishmalakava ko‘nikmalaritakomillashadi, kuzatuvchanligirivojlanadi,qiziqishlariortadi,mehnatsevarlik, javobgarlik,burchhissikabiaxloqiysifatlarishakllanibboradi.
Bolalarning mehnat faoliyatini ularning jismoniy va aqliyfaolligini o‘stiradigan qilib tashkil etilishi kerak. Buning uchunularni hamma kerakli materiallar va mehnat qurollari bilanta’min1ash lozim. O‘z-o‘ziga xizmat bolalar mehnatini tashkiletishshakllaridanbirihisoblanadi.
Kichkinaguruhdanboshlabbolalarmustaqilkiyinishvayechinishgao‘rgati1adi.Kattaguruhbolalario‘z1arinihardoim batartib (tashqi ko‘rinishi, sochi, kiyimlari, oyoq kiyimi)tutishlarikerak. Ularo‘yinchoq1arni, kitoblarni,ish qurollarinio‘yinva mashg‘ulotdankeyin joy-joyigayig‘ishtiribqo‘yadi1ar.Harkuniertalabkimashg‘u1otdankeyin,kunduziuyqu,kechkinonushtadankeyinsayruyushtiriladi. Sayrdaijodiyo‘yinninghammaturlari,bolalargatanishva yangiqoidali,o‘yinlartashkiletiladi.Bolalarningo‘yin,mehnat,mustaqil faoliyatlarigarahbarlikqilishmuhimahamiyatkasbetadi.
Tarbiyachi bolalarning xilma-xil mustaqil faoliyatlari uchunshart-sharoityaratadi:keraklimaterial,asbob-anjomlar,o‘ylnchoq1ar bilan ta'minlaydi, maydonchada, guruh xonasidao‘yinuchunjoy tayyorlaydi. O‘yin va mashg‘u1ot1ar o‘tkazi1adigan joy gigiyenik jihatdantalabga javob berishi (yorug‘, ozoda, yaxshi shamollatilgan,nam latta bilan pollari artilgan, havo temperaturasi normalbo‘1ishi)kerak. Sayrdatabiatni,kattalarfaoliyatini,ijtimoiyhayotvoqealarinikuzatishimkoniyaratiladi.Sayr boshlanishidabolalarning mustaqil xatti-harakat qilishlari: yugurish, o‘tirish,gaplashish va tomosha qilish uchun sharoit mavjud bo‘1adi.Keyinharakatlio‘yin1ar,bolalarningmustaqilfaoliyatlari,mehnat,kuzatish,turli-tumanijodiyo‘yinlartashkiletiladi.
MTMdabolalarturmushinitashkiletishgakattae'tiborberiladi.Har bir yoshguruhidatashkiletilgankuntartibibolalarninguyquga, ovqatlanishga, faol mehnat qilishga bo‘lgantalabinito‘laqondirishi,bolalardaijobiyhissiykayfiyatnisaqlash, bolalar va kattalar o‘rtasida to‘g‘ri munosabat o‘rnatishuchunkeraklishart-sharoityaratilishikerak.
Amalgaoshiriladigantadbirlardatarbiyachibolalardamadaniy-gigiyenikmalakalarni:ijtimoiyxulqni,xatti-harakatlarmadaniyatinitarbiyalabboradi.
Bolaning sog‘1om bulib, to‘g‘ri rivojlanishi uchun tinch vachuqur,kerakliuyqumuhimahamiyatgaega. Tarbiyachi guruh xonasida bolalarni uyquga yotqizgandankeyin xonaning shamollatilgan bo‘lishini, tinchlikni ta’minlaydi.Bolalarninguyg‘ongan1arinisekin-astalikbilanturg‘azishkerak.
Bolaorganizminingo‘zgaruvchantashqita’sirlargachidamliliginioshirishmaqsadidaharxilchiniqtiruvchitadbirlar havo, quyosh, suv vannasi bilan chiniqtirish amalgaoshiriladi. Bunga chiniqtiruvchi tadbirlar vaqtini sekin-asta ko‘paytirib borish, suv temperaturasini pasaytiribborish,kunduziuyquniochiqhavodatashkiletish,bolalarkiyimlariniyengillatibborish orqali erishiladi.Bolalarningkunduzi vakechki soatlarda ochiq havoda bo‘lishlarini ta’minlash ularningsog‘1om,barkamolbo‘libo‘sish1aridakattaahamiyatgaega.
Bolalarningochiqhavodagifaoliyatlariniqiziqarlivamaroqli o‘tishini ta’minlashuchun mar xi1 o‘yinlar, sport, ermako‘yinlari,kuzatishvamehnatfaoliyatlarigakeraklishart-sharoityaratiladi.

2. Kunningbirinchiva ikkinchi yarmidabolalarhayotini tashkiletish

Bolalar hayoti kunning birinchi va ikkinchi yarmidagi kuntartibiga binoan tashkil etiladi. Buning uchun hamma zarurshart-sharoitlarniyaratishzarur.