Mavzu: ajralish sotsial muommo sifatida

MAVZU:AJRALISH SOTSIAL MUOMMO SIFATIDA
KIRISH
ASOSIY QISM
Nikohning buzilishi va ajrimlari
I BOB.Ajralish global muommo sifatida
1.1.Ajralish va uning oqibatlari
1.2.Oilada ajralishlarga sabab bo`luvchi omillar
Nikoh va oila buzilishlarining ijtimoiy-psixologik omillari
II BOB.Oilaviy nizolar va ajrimlar sotsial muommo sifatida
2.1.Ajralish jarayonini o`rganishda sotsiologik tadqiqotlarning ahamiyati
2.2.Rivojlangan davlatlarda nikoh tanazzuli
XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO`YHATI
KIRISH
Ajralish muammosi hozirgi zamon insoniyat jamiyatining eng muhim ijtimoiy muammolaridan biri hisoblanadi. Shuning uchun chet ellarda ham, O‘zbekistonda ham ajralish muammosini o‘rganishga keng ilmiy jamoatchilik e’tibori qaratilib kelinmoqda. Bu muammoni turli soha mutaxassislari: yuristlar, demograflar, iqtisodchilar, sotsiologlar, psixologlar va boshqa fan sohalari mutaxassislari o‘rganmoqdalar. Ularning e’tibori bu hodisa sabablari, omillari, motivlarini o‘rganish, ularni bartaraf etish, ajralishlarning salbiy asoratlarini kamaytirish masalalariga qaratilgan. Chunki oilalarning buzilishi tufayli nafaqat shu ajralishgan er-xotin va ularning farzandlari, balki jamiyat ham ko‘p zarar ko‘radi. Ajralishlar ko‘plab noxush hodisalar: noto‘liq oilalar sonining ortishi, bolalar va o‘smirlar o‘rtasida qonunbuzarlikning ko‘payishi, pedagogik nazoratsiz qolgan bolalar sonining ortishi, yolg‘izlik, sobiq er-xotinlar va qarindoshlarning o‘zaro munosabatlarining yomonlashuvi kabilarning yuzaga kelishiga sabab bo‘lishi mumkin.
Ajralish faqatgina ajralgan er-xotinlar emas, balki ajralish oqibatida otasiz yashayotgan farzandlarga ham salbiy ta’sir ko‘rsatar ekan. Ayniqsa ajralish otasiz o‘sayotgan qiz bolaning his-tuyg‘ulariga, otasiga bo‘lgan mehriga, qiz bolada shakllanadigan ota obraziga va otasiz o‘sayotgan qizning ruhiyatiga kuchli salbiy ta’sir qiladi. Bu esa nafaqat qiz bolaning bolalik davrida balki kelgusida o‘zi mustaqil oila qurganda ham o‘z asoratini ko‘rsatishi mumkin. Ko‘p tadqiqot natijalarining ko‘rsatishicha va rivoyatlarda ifodalanishicha ilmiy jihatdan o‘z tasdig‘ini topganligi asosida o‘z otasiga mehr va hurmati yetarli ravishda shakllanmagan qiz kelajakda oila qurganda turmush o‘rtog‘iga ham hurmatini yetarli ravishda ifodalay olmaydi. Ma’lumki, o‘zbek oilalarida ajralishlar miqdori boshqa millatlar, masalan rus oilalarinikiga qaraganda ikki marta kam. Lekin har bir ajralishgan oilaga to‘g‘ri keladigan «tirik yetim» bolalar soni o‘zbek oilalarida 2-2,5 martaga ko‘p. Shu bilan birga, «ajralish madaniyati»ning quyi saviyada ekanligi va o‘ziga xos milliy xususiyatlari bilan ifodalanishi o‘zbek oilalarida ko‘proq salbiy oqibatlarga olib keladi. Shunga ko‘ra ajralishlarning salbiy asoratlari o‘zbek oilalarida boshqa millatlar oilalaridagiga nisbatan kuchliroq ifodalanadi.
Sotsiologlar 1970 yildan boshlab ajralishlar soni ko'paya boshlaganini, endi esa ular shunchalik keng tarqalganki, statistik ma'lumotlarga ko'ra, oilalarni tashkil etayotgan ruslarning yarmi bir muncha vaqt o'tgach, ajralishadi. Darvoqe, isbotlanganki, mamlakatda iqtisodiy tanazzul bo'lganida, ajralishlar soni ham ko'payib boradi va iqtisodiyot tinch bo'lsa, ularning soni kamroq bo'ladi. Ehtimol, agar inson sanoat jamiyati beradigan moliyaviy barqarorlikni his qilsa, unda boshqa omillar normal holatga keladi, u o'zini qoniqtiradi. Oila ijtimoiy guruh va ijtimoiy institut sifatida bevosita jamiyat va uning beqarorligiga bog'liqdir. Ko'pgina mamlakatlar ajralishni deyarli imkonsiz qilish orqali yoki turmush o'rtoqlardan biriga imtiyozlar berish orqali oldini olishga harakat qilishadi. Masalan, Italiyada yigirmanchi asrga qadar. nikohni buzish vazifasi imkonsiz edi. Shundan keyingina hukumat kasaba uyushmalari muvaffaqiyatsiz bo'lib chiqqanlarga achinib, ajralishga yo'l qo'ydi. Ammo aksariyat mamlakatlarda, agar er o'z xotinini tashlab qo'ysa, u holda uning turmushini nikoh paytida bo'lgan darajasida ta'minlashi kerak. Bunday holda, erkak o'zining moliyaviy ahvolini yo'qotadi. Rossiyada odamlar mulk bilan bo'lishadilar. Agar bolalar onalari bilan qolsalar (bu asosan shunday bo'ladi), unda otasi ularni moddiy jihatdan ta'minlashi kerak. Ajralishlar ko'plab noxush hodisalar: noto'liq oilalar sonining ortishi, bolalar va o'smirlar o'rtasida qonunbuzarlikning ko'payishi, pedagogik nazoratsiz qolgan bolalar sonining ortishi, yolg'izlik, sobiq er-xotinlar va qarindoshlarning o'zaro munosabatlarining yomonlashuvi kabilarning yuzaga kelishiga sabab bo'lishi mumkin.
Bu o'rinda haqli ravishda agar ajralishlar shu qadar salbiy oqibatlarni yuzaga keltiradigan bo'lsa, uni rasmiy ravishda ta'qiqlab qo'ysa bo'lmaydimi? — degan savol yuzaga kelishi mumkin