Mavzu. Ketma-ket tebranish konturlarini tadqiq etish

5-LABORATORIYa IShI.

Mavzu. Ketma-ket tebranish konturlarini tadqiq etish.
Elektr zanjiridagi kompleks qarshilik
(5.1)
Bu yerda Z kompleks qarshilik moduli, φ - kompleks qarshilikargumenti.
Zanjirdagi kompleks qarshilikni algebrik formada taqdim etish (ko‘rsatish) mumkin.
Z = R + j X ,(5.2)
Bu yerda R – qarshilikni aktiv tashkil etuvchisi, X - qarshilikni reaktiv tashkil etuvchisi.
R = Z ^. cos φ ; X = Z ^. sin φ ;
(5.3)
Ideal rezistorning kompleks qarshiligi Z_R = R moddiy bo‘ladi. Uning argumenti esa noga teng bo‘ladi.
S ideal sig‘imning kompleks qarshiligi -90^o argumentli xaqiqiy mavxum son bo‘ladi.
Z_S = - j X_S ,
bu yerda X_S sig‘im qarshiligi, chastotoga teskari bog‘lanan.
(5.4)
­­­Hisob qismi.
Elektr zanjir uchun 1-rasmda tasvirlangan. Topshiriq:
generator kuchlanganligi U_G;
chastota generatori F;
rezistor qarshiligi R;
kondesator sig‘imi S.
Hisoblang.
Zanjirdagi joriy tok kuchini toping.
U_G kuchlanish va I tok orasidagi fazaviy siljishni;
U_R rezistordagi kuchlanishni.
U_C kondesatordagi kuchlanishni.
Olingan qiymatlarni 1- jadvalga kiriting.
U, I, U_R ,U_C , φ tasvirlangan (foydalangan) xolda vektor diagrammasini tuzing.

5.1-rasm. Ketma ket RC- zanjiri parametrlarini hisoblash uchun sxema.
RC-zanjiri parametrlarini hisoblashda U_G = 3 V , R = 5 kOm , S = 5 nF
5.1-jadval.

F , kGs	0,5	1	2	5	10	20	50
I , mA
φ , grad.
UR , V
UC , V

Eksperimental qism.
Eksperimental qismga zarur.
Chastota generaori xar xil qiymatlarida RC elementli zanjiridagi kuchlanishni o‘lchang (R va C lar doimiy).
Chastota generaori xar xil qiymatlarida RC zanjiri kuchlanishi va RC zanjiri toklari orasidagi faza siljishini o‘lchang.
R va C xar xil qiymatli RC elementli zanjirda kuchlanishni o‘lchang (chastota genratori qiymati o‘zgarmaydi).
R va C larni xar xil qiymatlarida RC zanjiri kuchlanishi va RC zanjiri toklari orasidagi faza siljishini o‘lchang (chastota genratori qiymati o‘zgarmaydi).
5.2-rasmda o‘lchashni amalga oshirish prinsipal sxemasi tasvirlangan. NCh generatori garmonik tebranish manbaidir (G2 chiqishi «0 dB»). U_G generator chiqishidagi kuchlanishni o‘lchash uchun PV1 voltmetri qo‘llaniladi. U_R rezistordagi kuchlanishni PV2 voltmetrda o‘lchanadi.zanjirdagi tok quydagi yo‘l bilin aniqlanadi.
(5.5)

5.2-rasm. O‘lchashni amalga oshirish prinsipial sxemasi.(1- variant)
5.3- rasmda tasvirlanganidek sxema elementlari yig‘iladi.

5.3-rasm elementlarni o‘zoro bog‘langan sxemasi.(1-variant).
PV1 voltmetr pridelini 20 V ga o‘rnating. PV2 voltmetrini ham 20 V ga moslang (o‘lchashni o‘tkazish jarayonida bashqaga o‘zgartirish mumkin). Voltmetr tumblerini ishchi rejimini o‘zgaruvchan kuchlanishni o‘lchash xolatiga o‘tqazing (U_~). NCh chiqish kuchlanish generatori sozlagichini (buragich) soat strelkasiga qarshi oxirigacha burang. Yig‘ilgan sxemani o‘qituvchiga tekshirtiring. O‘qituvchi tekshiruvidan so‘ng yig‘ilgan sxemani yoqing.
NCh generator chiqish kuchlanishini U_G = 3 V ga tenglab o‘rnating. Bu qiymat oxirigacha o‘zgarmas.
5.2- jadvalda keltirilgan qiymatlar bo‘yicha generator chastotalarini o‘rnating, φ₁ fazametr va PV2 qoltmetr ko‘rsatkichlarini 2- jadvalga kiriting. I tok qiymatini hisoblang va uni 2- jadvalga kiriting.
5.2-jadval.
RC parametrli zanjir qiymatlari, U_G = 3 V , R = 5 kOm , S = 5 nF.

F , kGs	0,5	1	2	5	10	20	50
UR , V
I , mA
φ1 , grad.
UC , V
φ2 , grad.

NCh generator chiqish kuchlanishi sozlagichini o‘lchashlar oxirida soat strelkasiga qarama qarshi oxirigacha burab qo‘ying.

Kondensatordagi U_C kuchlanish qiymatini olish uchun 4- rasmga muvofiq o‘lchash sxemasiga o‘zgartirish lozim. Bu zanjirdagi rejim o‘zgarmaydi, lekin PV2 voltmetri kondensatordagi kuchlanishni ko‘rsatadi, fazametr esa – generator chiqishidagi kuchlanish bilan kondensatordagi kuchlanish orasidagi faza siljishini ko‘rsatadi.

5.4-rasm. O‘lchashlarni o‘tkazish prinsipial sxemasi.
Elementlarining ulangan sxemasi 5.5-rasmda tasvirlangandek o‘rnatiladi.
5.5-rasm. O‘rnatilgan elementlarning ulangan sxemasi.

Yig‘ilgan sxemalar o‘qituvchi tekshiruvidan so‘ng NCh generator chiqish kuchlanishi NCh U_G = 3 V ga o‘rnatiladi. Bu qiymat oxirigacha o‘zgarmas.

2- jadvalda keltirilgan qiymatlar bo‘yicha generator chastotalarini o‘rnating, φ₁ fazametr va PV2 voltmetr(kondensatordagi kuchlanish - U_C) ko‘rsatkichlarini 2- jadvalga kiriting.
NCh generator chiqish kuchlanishi sozlagichini o‘lchashlar oxirida soat strelkasiga qarama qarshi oxirigacha burab qo‘ying.
1 va 2- jadval qiymatlarini solishtiring. Olingan qiymatlarni oldin amalga oshirilgan hisoblar bilan tekshiring.
Zanjirdagi 5 nF li kondensatorni o‘rniga 10 nF li kondensatorni ulang. NCh generatori chastotasini F = 5 kGs ga o‘rnating. NCh generatori chiqish kuchlanishin U_G = 3 V ga o‘rnating. PV2 voltmetri va fazametr ko‘rsatkichlarini 3-jadvada yozib qo‘ying. I tok qiymatini hisoblang va 3-jadvalga kiriting.