Mavzu: Makro iqtisodiyot muhiti

Mavzu: Makro iqtisodiyot muhiti
Makroiqtisodiyot aniq maqsadlarga ega va tegishli vositalardan foydalanadi. Maqsad tizimi quyidagi elementlarni o’z ichiga oladi.
1. Milliy ishlab chiqarishning yuqori va o’sib borayotgan darajasi, ya'ni real yalpi ichki mahsulot (YaIM) darajasi.
2. Past majburiy ishsizlik sharoitida yuqori ish bilan bandlik.
3. Erkin bozorlarda talab va taklifning o’zaro ta'siri orqali narxlar va ish haqini aniqlash bilan birlashtirilgan barqaror narx darajasi.
4. To’lov balansining nol qiymatiga erishish.
Birinchi maqsad - iqtisodiy faoliyatning yakuniy maqsadi aholini tovar va xizmatlar bilan ta'minlashdir. Milliy ishlab chiqarishning umumiy o’lchovi - bu yakuniy tovarlar va xizmatlarning bozor qiymatini ifodalovchi yalpi ichki mahsulot (YaIM).
Makroiqtisodiy siyosatning ikkinchi maqsadi yuqori bandlik va ishsizlikni pasaytirish. Iqtisodiy sikl davomida ishsizlik darajasi o’zgarib turadi. Turg’unlik bosqichida ishchi kuchiga talab kamayadi va ishsizlik darajasi oshadi. Tiklanish bosqichida ishchi kuchiga talab ortadi, ishsizlik kamayadi. Barchaning munosib mehnatga bo’lgan ehtiyojini qondirish, bu qiyin vazifadir.
Uchinchi makroiqtisodiy maqsad - erkin bozorlar sharoitida narxlarning barqarorligi. Umumiy narxlar darajasining umumiy o’lchovi iste'mol tovarlari va xizmatlarining belgilangan "savat" to’plamini sotib olish xarajatlarini hisobga oladigan iste'mol narxlari indeksidir. ta'minlanganlik darajasida to’lash balansi bilan umumiy iqtisodiy muvozanatga erishishni anglatadi.
To’rtinchi maqsad ochiq iqtisodiyotga taalluqli bo’lib, to’la ish bilan
Asosiy makroiqtisodiy maqsadlarning nisbati asosiy makroiqtisodiy maqsadni belgilaydi, bu makroiqtisodiy siyosatning asosiy vazifasini aks ettiradi, uni amalga oshirish ikki shaklda namoyon bo’ladi:
• oraliq makroiqtisodiy maqsadlar;
• taktik makroiqtisodiy maqsadlar. Birinchisi asosiy makroiqtisodiy o’zgaruvchilar qiymatlarini tartibga solsa, ikkinchisi milliy iqtisodiyotni o’zgartiradi. Davlat o’z ixtiyorida iqtisodiyotga ta'sir o’tkazish uchun foydalanishi mumkin bo’lgan tegishli vositalarga ega. Davlat o’z ixtiyorida iqtisodiyotga ta'sir o’tkazish uchun foydalanishi mumkin bo’lgan tegishli vositalarga ega. Makroiqtisodiy siyosatning quyidagi vositalari ajratib ko’rsatiladi. Soliq- byudjet siyosati, bu iqtisodiyotga ta'sir o’tkazish maqsadida soliqlar va davlat xarajatlari bilan manipulyatsiya qilishni anglatadi. Fiskal siyosatning birinchi tarkibiy qismi - soliqqa tortish, umumiy iqtisodiy vaziyatga ikki jihatdan ta'sir qiladi:
• uy xo’jaliklarining sarflanadigan daromadlarini kamaytirish. Masalan, soliqlar aholining tovar va xizmatlarni sotib olishga sarf qiladigan pul miqdorini kamaytiradi, natijada tovarlarga bo’lgan umumiy talab kamayadi, bu esa YaIMning pasayishiga olib keladi;
• tovarlar va ishlab chiqarish omillari narxlariga ta'sir qilish. Shunday qilib, foyda solig’ini oshirish firmalar uchun yangi kapital mahsulotlarga sarmoya kiritishni rag’batlantiradi.
Pul-kredit siyosati, davlat tomonidan mamlakatning pul, kredit va bank tizimlari orqali amalga oshiriladigan kredit siyosati. Pul massasini tartibga solish foiz stavkalariga va shu bilan iqtisodiy muhitga ta'sir qiladi. Masalan, qimmat pul siyosati foizlarni oshiradi, iqtisodiy o’sishni pasaytiradi va ishsizlikni oshiradi. Aksincha, arzon pul siyosati iqtisodiy o’sishni va ishsizlikning pasayishini keltirib chiqaradi. Daromadlar siyosati - bu hukum tomonidan inflyatsiyani siyosiy choralari bilan ushlab turish istagi: ish haqi va narxlar ustidan 7 to’g’ridan-to’g’ri nazorat qilish yoki ish haqi va narxlarni oshirishni ixtiyoriy rejalashtirish. G’arbiy iqtisodiy adabiyotda daromadlar siyosati eng ziddiyatli hisoblanadi. O’ttiz-qirq yil oldin ushbu siyosat inflyatsiyaga qarshi kurashda samarali deb hisoblangan. Hozirgi kunda ko’plab iqtisodchilar buni nafaqat samarasiz, balki zararli deb hisoblashadi, chunki bu inflyatsiyani pasaytirmaydi. Shuning uchun aksariyat rivojlangan davlatlar favqulodda vaziyatlarda undan foydalanadilar. Tashqi iqtisodiy siyosat. Xalqaro savdo samaradorlik va iqtisodiy o’sishni, aholi turmush darajasini oshiradi. Tashqi savdoning muhim ko’rsatkichi sof eksport hisoblanadi, bu eksport qiymati va import qiymati o’rtasidagi farqdir. Agar eksport importdan oshsa, ortiqcha, agar import eksportdan oshsa, savdo defitsiti mavjud. Savdo siyosati eksport va importni rag’batlantiradigan yoki cheklaydigan tariflar, kvotalar va boshqa tartibga solish vositalarini o’z ichiga oladi. Tashqi sohani tartibga solish turli xil iqtisodiy rayonlarda makroiqtisodiy siyosatni muvofiqlashtirish orqali amalga oshiriladi, lekin asosan valyuta bozorini boshqarish orqali amalga oshiriladi, chunki tashqi savdoga mamlakat valyuta kursi ta'sir qiladi. Asosiy makroiqtisodiy masalalar:
• iqtisodiy sikllarni tahlil qilish;
• inflyatsiya va ishsizlikning o’zaro ta'siri;
• barqaror iqtisodiy o’sishga erishish;
• iqtisodiyotning real va pul sohalarining o’zaro ta'siri;
• mamlakat savdo balansini tahlil qilish;
• milliy bozorlarning mamlakat ichkarisida va iqtisodiyotning tashqi sektori bilan aloqasi;
• davlatning samarali makroiqtisodiy siyosatiga erishish.
Makroiqtisodiyot umumiy iqtisodiy nazariyaning bo’limi hisoblanib, unda milliy xo’jalik darajasida iqtisodiyotning fundamental muammolari tadqiq qilinadi. Makroiqtisodiy nazariyaning ikki ko’rinishi o’zaro farqlanadi:
a) pozitiv Makroiqtisodiyot;
b) normativ Makroiqtisoiyot
Pozitiv Makroiqtisodiyot real iqtisodiy xodisalarni va ularning aloqadorliklarini o’rganadi. Normativ Makroiqtisodiyot esa qaysi sharoitlar yoki jihatlar maqbul yoki nomaqbul ekanligini belgilaydi, harakatning aniq yo’nalishlarini taklif etadi. Shu joyda Iqtisodiy nazariyaning ikki mustaqil bo’limi sifatida Makroiqtisodiyot va Mikroiqtisodiyot fanlarining predmetlarini o’zaro farqlab olishimiz zarur. Mikroiqtisodiyot predmeti bo’lib ―belgilangangan‖ iqtisodiy shartsharoitlarda uy xo’jaliklari va firmalar darajasida iqtisodiy karor kabul qilish mexanizmi xisoblanadi. Mikroiqtisodiy tahlil obyekti bo’lib alohia tovarlar bozorlari, resurslar bozorlari, ulardagi talab va taklif hisoblansa makroiqtisodiyotda milliy iqtisodiyot darajasida Mehnat, pul, tovarlar va xizmatlar bozorlarining o’zaro munosabatlari va o’zaro ta‘sirini tahlil qilinadi. Makroiqtisodiyot yalpi ishlab chiqarishining barqaror o’sishini, resurslarning to’liq bandliligini, inflyatsiyaning past sur‘atlarini va to’lov balansining muvozanatini ta‘minlash nuqtai nazaridan mamlakat iqtisodiyotini bir butun holda tadqiq qiladi va uni makroiqtisodiy tartibga solishning iqtisodiy mexanizmlarini o’rganadi. Keltirilgan ta‘rifdan ko’rinib turibdiki Makroiqtisodiyot predmetida o’zaro bogik kuch jihatni ajratib ko’rsatish mumkin.
Bular: 1) milliy iqtisodiyot;
2) davlat tomonidan iqtisodiy siyosati yuritish va iqtisodiyotni tartibga solish;
3) jahon xo’jaligi doirasida milliy iqtisodiyotni boshqa mamlakatlar iqtisodiyoti bilan o’zaro munosabatlari masalasi. 1- jadvalda keltirilgan iqtisodiy nazariyaning ikki qismida ko’riladigan masalalar ro’yxati Mikroiqtisodiyot va Makroiqtisodiyot fanlari predmetlarini yaxshiroq farqlab olishga yordam beradi. Nisbatan mustaqil bo’lgan bu ikki fanning iqtisodiy xodisalar va qonuniyatlar to’grisidagi xulosalari bir birini to’ldirib turadi.

Mavzu: Yaponiya Iqtisodiy xolati