Mavzu: Sport maktablari xarajatlarini rejalashtirish va moliyalashtirish Mundarija Kirish Reja

Mavzu: Sport maktablari xarajatlarini rejalashtirish va moliyalashtirish
Mundarija
Kirish
Reja:
1.Sport maktablari xarajatlarini rejalashtirish va moliyalashtirishning nazariy asoslari.
2. Sport maktablari xarajatlarini rejalashtirish va moliyalashtirishning amaliyoti taxlili.
3. Sport maktablari xarajatlarini rejalashtirish va moliyalashtirishni takomillashtirish.
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati


KIRISH
Kurs ishining mavzusining asoslanishi va uning dolzarbligi. Ma'lumki, ta'lim har bir jamiyatning ajralmas tarkibiy qismi, madaniyatni rivojlantirishning yuksak ko‘rsatkichi hisoblanadi. Ijtimoiy tajribaning bog‘lovchi bo‘g‘ini sifatida u madaniy an'analar butunligi va vorisiyligini hamda jamiyat taraqqiyotini ta'minlaydi. O‘zbekiston Respublikasi ta'lim tizimi o‘z rivojlanishida tub burilish davrini boshidan kechirmoqda. O’zbekiston Respublikasining Konstitusiyasida barcha fuqarolar jinsi, irqi, millati, ijtimoiy kelib chiqishi, e’tiqodi, shaxsi va ijtimoiy mavqeidan qat’iy nazar ta’lim olishda bir xil huquqlarga ega ekanligi belgilab qo’yilgan. Mamlakatimizda so`nggi yillarda ta`lim tizimiga alohida hukumat darajasida e`tibor qaratilib, uning rivoji yo`lida davlat Budjeti va Budjetdan tashqari jamg’armalar hisobidan katta mablag’ ajratilib, keng miqyosli chora tadbirlar amalga oshirilmoqda.
2019-yilda ta`lim-tarbiya sohasida 380 ta umumta`lim maktabi hamda 161 ta kasb-hunar kolleji va akademik litseyni rekonstruksiya qilish va kapital 4 ta`mirlash uchun 410 milliard so`mdan ziyod mablag’ yo`naltirildi” 1 . Bugungi kunda davlat Budjeti xarajatlari tarkibida ta`lim xarajatlari salmog’i jihatdan birinchi o`rinda turishi, bozor iqtisodiyoti sharoitida ta`lim muassasalari xarajatlarini rejalashtirish hamda moliyalashtirish tartibini takomillashtirish zaruriyati.
O’zbekiston xalq ta’limi tizimida faoliyat ko’rsatayotgan muassasalar xisobot ma'lumotlari tanlandi. Bunda ta'lim tizimini mablag‘ bilan ta'minlash jarayonlari bilan batafsil tanishib chiqildi, bundan tashqari oxirgi yillar davomida ta'lim tizimiga davlat Budjetidan ajratilgan mablag‘lar, ularni Budjetdan tashqari topgan daromadlari bo‘yicha taxlil amalga oshirildi hamda ularni ko‘paytirish yo‘llari o‘rganib chiqildi.

1.Sport maktablari xarajatlarini rejalashtirish va moliyalashtirishning nazariy asoslari.

Ta’limni moliyalashtirish tizimi mustaqillik yillarida ma’lum o’zgarishlarni boshidan kechirdi, lekin davlat resurslaridan foydalanishdagi o’ziga xos xususiyatlarni saqlab qoldi, unda asosiy moliyalashtirish manbai – davlat budjeti bo’lib, davlat budjetidan ta’lim muassasalarini saqlashga ajratmalar budjet tashkilotlarini mablag’ bilan ta’minlash tartiblari va tamoyillari asosida ajratiladi. Davlat budjetidan moliyalashtirish quyidagi tamoyillarga asoslanadi: - mablag’larni sarflashda tejamkorlik tartibiga rioya qilish, pul sarflarining eng kam bo’lishiga intilish; - budjet mablag’laridan maqsadli foydalanish, ya’ni faqat aniqlangan va oldindan asoslangan maqsadlarga ularni smeta moddalari o’rtasida qayta taqsimlashlarsiz ishlatish; - davlat ta’lim muassasalarining moliyaviy faoliyati ustidan yuqori tashkilotlar hamda moliya organlari tomonidan muntazam nazoratni olib borish.
O’zbekiston aholisining 60 foizdan ko’prog’ini bolalar va o’smirlar tashkil qiladi. Tabiiyki, ularni o’qitish, tarbiyalash, kasbga yo’naltirish va mutaxassis kadr qilib tayyorlash masalalari zamonning dolzarb masalasi bo’lmog’i zarur. Ta’lim muassasalari eng keng tarqalgan davlat muassasalari hisoblanadi. Ularni qurish, mavjudlarini saqlash, moddiy-texnikaviy jihatdan ta’minlash, kadrlar masalasini hal qilish kabilar tarixan davlat mablag’lari evaziga amalga oshirilib kelingan. Ta’lim tizimining joriy va kapital xarajatlarini moliyalashtirishda davlat budjetining ahamiyati hali ham katta. Davlat budjetining ijtimoiy-madaniy sohalarni saqlash xarajatlari tarkibida asosiy o’rinni xalq ta’limi xarajatlari egallaydi. Mamlakatimizda xalq ta’limi tizimidagi ta’lim muassasalari tarkibini ko’radigan bo’lsak (2.1.1-rasmga qarang).
1.1.1-rasm. Xalq ta’limi tizimidagi ta’lim muassasalari
Rasm ma’lumotlaridan ko’rinadiki, xalq ta’limi tizimidagi ta’lim muassasalaridan, maktabgacha ta’lim 4962 tani, bolalar va o’smirlar maktablari 473 tani, musiqa va sa’nat maktablari 304 tani, pedagogika institutlari 5 tani, malaka oshirish institutlari 6 tani, barkamol avlod bolalar markazi 211 tani, mehribonlik uylari 27 tani, umimiy o’rta ta’lim maktablari 9765 tani tashkil etgan. Muassasaning sanab o’tilgan budjetdan tashqari tushumlari, shuningdek, budjetdan moliyalashtirish bo’yicha iqtisod qilingan (kvartal/yilning so’nggi ish kuniga) mablag’lar budjet tashkilotini rivojlantirish Fondining manbalari hisoblanadi, mazkur Fond yuqorida nomi zikr etilgan hukumat qarori asosida shakllantiriladi va ishlatiladi. Bugungi kunda maktab ta’limi tizimini moliyalashtirishning ko’pkanalli tizimi shakllangan bo’lib, maktab ta’limi moliyaviy resurslarning quyidagi manbalariga ega. Davlatdan moliyalashtirish manbalari:
- davlat (respublika va mahalliy) budjeti - davlat maqsadli fondlari (masalan, Maktab ta’limi fondi) Nodavlat moliyalashtirish manbalari: - tadbirkorlar va homiylarning moliyaviy yordamlari; - jamoatchilik yordamlari; - ota-onalarning (o’qitish uchun) to’lovlari, qo’shimcha pullik ta’lim; - xorijiy kreditlar va grantlar; - boshqa xususiy manbalar (masalan, hayriya tashkilotlari); - ta’lim muassasalarining o’z tadbirkorlik faoliyatidan daromadlari va tushumlari. Uzoq yillar mobaynida davlat budjetining ijtimoiy sohalarni moliyalashtirishda yagona manba bo’lib kelganligi hech kimga sir emas.
Ta’lim tizimi ham klassik ijtimoiy soha sifatida bir necha o’n yilliklar davomida to’lig’icha budjetga qaram soha bo’lib kelgan. Hozirgi kunda ham budjet xarajatlarining aksariyat qismi maorif tizimini ta’minlashga safarbar etilmoqda. Shuni ta’kidlash kerakki, davlatimizning ta’lim tizimiga ajratadigan mablag’lari mamlakat yalpi ichki mahsuloti hajmiga nisbatan hisoblaganda boshqa mamlakatlarga qaraganda birmuncha yuqori. Bunga sabab, keyingi yillarda Rivojlanishning ma’lum bosqichiga kelib, 2014- 2019 yillar mobaynida amalga oshirilishi mo’ljallangan Maktab ta’limini rivojlantirish Davlat umummilliy dasturi qabul qilindi.
Dasturga «umummilliylik» maqomining berilishi bejiz emas, chunki maktab ta’limining mustahkam bo’lishidan butun jamiyat manfaatdor. Shuning uchun respublikadagi barcha vazirliklar, idoralar, kompaniyalar, uyushmalar va boshqa xo’jalik birlashmalari, Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar, shaharlar va tumanlar hokimliklari ta’lim tizimiga yo’naltiriladigan resurslarni shakllantirishda keng ko’lamda ko’mak va har tomonlama yordam berishlari maqsadga muvofiq. Davlatning ijtimoiy sohani rivojlantirishga yo’naltirilgan xarajatlari faqat ijtimoiy emas, balki iqtisodiy ahamiyatga ega, u jamiyatning iqtisodiy salohiyatini oshirishga yordam bеradi, chunki davlat amalga oshirayotgan, aholining barcha qatlamlari manfaatlariga daxldor bo’lgan iqtisodiy faoliyat natijalari ijtimoiy soha xarajatlari orqali ro’yobga chiqadi. Ijtimoiy madaniy sohalar iqtisodiyotning katta bir bo’lagi hisoblanadi, jamiyat va uning azolariga nomoddiy xususiyatdagi xizmat ko’rsatish vazifasini amalga oshirish bilan shug’ullanadi. Fuqarolarning ijtimoiy ta’minotga bo’lgan huquqi asosiy qonunimiz bo’lgan O’zbеkiston Rеspublikasi Konistitutsiyasi tomonidan kafolatlanadi. Ijtimoiy yordam tizimini huquqiy atrofda barpo etish va bu boradagi qonunlarning ijro etilishining moliyaviy ta’minlash iqtisodiyotni modеrnizatsiyalash sharoitida muhim vazifalardan biri hisoblanadi. Aholini ijtimoiy himoyalash masalasining ustuvorligi O’zbеkiston Rеspublikasida aholini ijtimoiy jihatdan himoya qilish, bozor iqtisodiyotiga o’tish dasturining eng ustuvor yo’nalishi sifatida tan olindi.. Shu sababli mahalliy budjеtlardan aholining kam ta’minlangan qatlamlariga to’lanadigan ijtimoiy to’lovlar hajmi oshib boradi. Ijtimoiy soha xarajatlarining 80 foizi va aholini ijtimoiy himoyalash xarajatlarining 100 foizi mahalliy budjеtlardan amalga oshiriladi. O’zbеkiston Rеspublikasida budjеt ijrosining amaldagi holatidan kеlib chiqqan holda mahalliy budjеtlar hukumatning iqtisodiy ijtimoiy siyosatining amalga oshirishda mavqеyini yanada ko’tarishga sabab bo’layotgan qator omillarni ajratib ko’rsatish mumkin. Barcha darajadagi budjеt xarajatlarining oshishi bozor munosabatlari sharoitida kuchli ijtimoiy siyosatning amalga oshirilishi bilan bog’liq. Bu xarajatlar jumlasiga aholini ijtimoiy himoyalash bo’yicha chora tadbirlar uchun ajratiladigan xarajatlar hisoblanadi, ular ko’p bolali oilalar va kam ta’minlangan oilalarga bеriladigan nafaqalar hamda budjеt hisobidan aholiga 31 ijtimoiy ahamiyatdagi xizmatlarga quyiladigan narxlardagi farqlarni qoplashni o’z ichiga oladi. Quyidagi jadvalda Davlat budjeti xarajatlari tarkibida ijtimoiy soha va aholini ijtimoiy qo’llab-quvatlash xarajatlari miqdorini ko’rib chiqamiz
Ta‘lim va tibbiyot muassasalarini rekonstruktsiya qilish, mukammal ta‘mirlash va jihozlash jamg‘armasi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021 yil 21 noyabrdagi “Ta‘lim muassasalarini rekonstruktsiya qilish, mukammal ta‘mirlash va jihozlash jamg‘armasini ta‘lim va tibbiyot muassasalarini rekonstruktsiya qilish, mukammal ta‘mirlash va jihozlash jamg‘armasi etib qayta tashkil qilish to‘g‘risida”gi PQ-1645-sonli qarori bilan tashkil etildi. Ta‘lim va tibbiyot muassasalarini rekonstruktsiya qilish, mukammal ta‘mirlash va jihozlash jamg‘armasining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: -Jamg‘armaga kelib tushayotgan mablag‘larni keyinchalik ulardan ta‘lim muassasalari -Sport maktablari, akademik litseylar va kasb-hunar kollejlarini jihozlash (to‘liq jihozlash) maqsadida foydalanish uchun jamlash; 34 - ta‘lim muassasalarini rekonstruktsiya qilish va mukammal ta‘mirlash, shu jumladan, zarur hollarda o‘quv korpuslarini o‘quv ustaxonalari va laboratoriyalar bilan kengaytirish, sport zallari va maydonchalarini hamda boshqa infratuzilma ob‘ektlarini barpo etish bo‘yicha ishlarni moliyalashtirish; - zamonaviy talablarni hisobga olgan holda, tasdiqlangan normativlardan kelib chiqib, ta‘lim muassasalarini eng yangi o‘quv-laboratoriya va ishlab chiqarish uskunalari, kompyuter texnikasi hamda axborot-kommunikatsiya ta‘lim texnologiyalarining boshqa elementlari bilan, shuningdek o‘quv mebeli va asbobanjomlari bilan tizimli qayta jihozlash hamda to‘liq jihozlashni moliyalashtirish; - tasdiqlangan manzilli dasturlarga muvofiq sog‘liqni saqlash muassasalarini qurish, rekonstruktsiya qilish va mukammal ta‘mirlash bo‘yicha ishlarni moliyalashtirish; - zamonaviy talablar va belgilangan normativlardan kelib chiqqan holda, sog‘liqni saqlash muassasalarini eng yangi laboratoriya, diagnostika va davolash uskunalari, kompyuter texnikasi hamda boshqa tibbiy apparatlar, maxsus mebel va anjomlar bilan jihozlashni hamda doimiy ravishda tizimli qayta jihozlashni moliyalashtirish. Homiylar va grant beruvchilar tomonidan Jamg’armaga mablag’lar Jamg’armaning maqsad va vazifalariga zid bo’lmagan foydalanish maqsad va shartlari ko’rsatib taqdim etilgan hollarda, bu mablag’lar faqat homiylar va grant beruvchilarning ko’rsatmalariga muvofiq ishlatiladi.
O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi, Iqtisodiyot vazirligi, Xalq ta’limi vazirligi hamda Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligining 2021 yil 1 yanvaridan boshlab O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi budjetdan tashqari Maktab ta’limi jamg’armasi tugatilib, O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Ta’lim muassasalarini rekonstruksiya qilish, mukammal ta’mirlash va jihozlash bo’yicha budjetdan tashqari jamg’arma tashkil etildi. Ta’lim muassasalarini rekonstruksiya qilish, mukammal ta’mirlash va jihozlash bo’yicha budjetdan tashqari jamg’armaning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: - -Jamg’armaga kelib tushayotgan mablag’larni keyinchalik ulardan ta’lim muassasalari —Sport maktablari, akademik liseylar va kasb-hunar kollejlarini jihozlash (to’liq jihozlash) maqsadida foydalanish uchun jamlash; - -ta’lim muassasalarini rekonstruksiya qilish va mukammal ta’mirlash, shu jumladan, zarur hollarda o’quv korpuslarini o’quv ustaxonalari va laboratoriyalar bilan kengaytirish, sport zallari va maydonchalarini hamda boshqa infratuzilma ob’ektlarini barpo etish bo’yicha ishlarni moliyalashtirish; - -zamonaviy talablarni hisobga olgan holda, tasdiqlangan normativlardan kelib chiqib, ta’lim muassasalarini eng yangi o’quv-laboratoriya va ishlab chiqarish uskunalari, kompyuter texnikasi hamda axborot-kommunikasiya ta’lim texnologiyalarining boshqa elementlari bilan, shuningdek o’quv mebeli va asbobanjomlari bilan tizimli qayta jihozlash hamda to’liq jihozlashni moliyalashtirish. Tugatilayotgan budjetdan tashqari Maktab ta’limi jamg’armasining barcha aktiv va passivlari O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Ta’lim muassasalarini rekonstruksiya qilish, mukammal ta’mirlash va jihozlash bo’yicha budjetdan tashqari jamg’armaga topshiriladi. 38 Ta’lim muassasalarini rekonstruksiya qilish, mukammal ta’mirlash va jihozlash bo’yicha budjetdan tashqari jamg’armaning daromadlarini shakllantirish manbalari: -xo’jalik yurituvchi sub’ektlar tomonidan Jamg’armaga qonun hujjatlarida belgilangan tartibda majburiy ajratmalarni to’lashdan tushadigan mablag’lar; -Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklarining budjetdan tashqari mablag’lari; -xalqaro moliya institutlari hamda boshqa xorijiy donorlarning grantlari va imtiyozli kreditlari (qarzlari); -xayriya qiluvchilar — yuridik va jismoniy shaxslar, shu jumladan O’zbekiston Respublikasi norezidentlarining mablag’lari; -Jamg’armaning vaqtincha bo’sh mablag’larini joylashtirishdan olinadigan daromadlar va qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa tushumlar. Jamg’armani boshqarish bo’yicha Kengash Ta’lim muassasalarini rekonstruksiya qilish, mukammal ta’mirlash va jihozlash jamg’armasini boshqarishning yuqori organi hisoblanadi. Quyida keltirilayotgan 2.1.4-jadvalda ma’lumotlarga e’tibor beradigan bo’lsak, Ta’lim va tibbiyot muassasalarini rekonstruktsiya qilish, mukammal ta’mirlash va jihozlash jamg’armasining 2019 yilda mo’ljallangan daromadlar hajmi, jami 918,6 mlrd.so’mni, 2019-yil boshiga qoldiq mablag’lari 27,2 mlrd.so’mni, jamg’armaga majburiy ajratma 569,9 mlrd.so’mni, O’zbekiston Respublikasi davlat budjeti mablag’lari, alohida satrda ajratiladigan sog’liqni saqlash xarajatiga va markazlashtirilgan investitsiyadan 311,5 mlrd.so’mni, Qoraqalpog’iston Rеspublikasi Vazirlar mahkamasi viloyat hokimiyatlari va Toshkеnt shahri mablag’lari hisobiga kelib tushgan tushumlar 10,0 mlrd.so’mni tashkil etgan. Mahalliy budjet xarajatlarini guruhlanishida mamlakatimizda qabul qilingan, “O’zbеkiston Rеspublikasining budjеt tizimi to’g’risida” gi qonuning 23- moddasiga muvofiq Qoraqalpog’iston Rеspublikasi budjеti, Toshkеnt Shahar budjеti, viloyatlar va uning tarkibidagi tumanlar va Shaharlar budjеti quyidagilarga mo’ljallangan xarajatlarni amalga oshirishlari mumkin fan, ta`lim, madaniyat, sog’liqni saqlash, jismoniy tarbiya va sport (Qoraqalpog’iston Rеspublikasi budjеti, viloyatlar va Toshkеnt shahar budjеtlaridan moliyalashtiriladigan budjеt tashkilotlari bo’yicha); -ijtimoiy ta`minot; -aholini ijtimoiy himoya qilish; -Qoraqalpog’iston Rеspublikasi davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari hamda mahalliy davlat hokimiyati organlari faoliyatini ta`minlash; -iqtisodiyot turli tarmoqlarining Qoraqalpog’iston Rеspublikasi, viloyatlar va Toshkеnt shahar budjеt tashkilotlarini saqlash; -qonun xujjatlariga muvofiq iqtisodiyot tarmoqlarini rivojlantirishning maqsadli dasturlari va tadbirlarini amalga oshirish; -qonun xujjatlarida nazarda tutilgan boshqa maqsadlar.Sport maktablari uchun darsliklar va o’quv-metodik qo’llanmalarni moliyaviy mablag’larni birlashtirish yo’li bilan budjet va budjetdan tashqari mablag’lar hisobidan chop etish, etkazib berish va sotishning barqaror hamda uzluksiz moliyalashtirilishini ta’minlash, shuningdek, ulardan maqsadli foydalanishni samarali boshqarish va amalda nazorat qilish maqsadida O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzurida Respublika maqsadli kitob jamg’armasini tashkil etish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PQ-363-son Qarori (01.06.2006y) e’lon qilindi. O’zbekiston 41 Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi, Moliya vazirligi, "Kamolot" O’zbekiston yoshlar ijtimoiy harakati, Respublika "Mahalla" hayriya jamg’armasi,Sport maktablarining pedagoglar jamoatchiligi va o’quvchilarning ota-onalari qo’mitalarining takliflari asosida O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzurida budjetdan tashqari Respublika maqsadli kitob jamg’armasi tashkil etildi. O’zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi tomonidan Iqtisodiyot vazirligi, Sog’liqni saqlash vazirligi va Moliya vazirligi bilan birgalikda maktab mebeli va sport anjomlariga qo’yiladigan yagona talablar, shuningdek davlat ta’lim standartlari bilan o’zaro bog’langanSport maktablarini mebel va o’quvlaboratoriya asbob-uskunalari bilan jihozlash normativlari ishlab chiqildi va tasdiqlandi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2014 yil 19 fevraldagi PF1910-son farmoyishi bilan tuzilgan Maxsus komissiya tomonidan ishlab chiqilgan 2015-2019 yillardaSport maktablarini mebel, zamonaviy o’quvlaboratoriya asbob-uskunalari, kompyuter texnikasi va sport anjomlari bilan jihozlash dasturi ishlab chiqildi va ma’qullandi.

2. Sport maktablari xarajatlarini rejalashtirish va moliyalashtirishning amaliyoti taxlili.

Sport maktablari xarajatlari davlat Budjetining ta'lim xarajatlari tarkibida asosiy o‘rinni egallaydi. Mahalliy Budjetlarning o‘rtacha hisobidaSport maktablariga yo‘nalitiriladigan xarajatlar salmog‘i 60-70 foizini tashkil etadi.Sport maktablari xarajatlari joriy va kapital xarajatlarga ajratiladi. Joriy xarajatlargaSport maktablarini saqlash xarajatlari kiritilib, ular 3 ta guruh bo‘yicha rejalashtiriladi.Sport maktablari xarajatlarini rejalashtirishda asosiy ko‘rsatkichlardan, o‘quvchilar soni va sinflar sonidan kelib chiqib hisoblanadi.Sport muassasalari xarajatlarini rejalashtirishda o‘quvchilar kontingenti, sinflar soni, pedagogik stavkalar va boshqa ko‘rsatkichlar aniqlanadi. Asosiy ko‘rsatkichlar bir kalendar yilga o‘rtacha hisobda hisoblanadi, o‘quv yili esa kalendar - moliya yiliga to‘g‘ri kelmaydi. O‘rtacha yillik ko‘rsatkichlar o‘quvchilarning kontingentini va uning o‘quv yili boshidan o‘zgarishini hisoblashga imkon beradi. O‘rtacha yillik ko‘rsatkichlarni hisoblash uchun o‘quvchilarning moliya yili boshidagi va oxiridagi soni olinadi. Sinflar soni 1-4, 5-9 sinflar guruhlari bo‘yicha va o‘quvchilarning umumiy soniga hamda sinflarning to‘liqligi, ya'ni bitta sinfda o‘qiydigan o‘quvchilar soniga bog‘liq belgilanadi. Maktablar, sinflar va o‘quvchilar soni 1 yanvar va 1 sentyabr holatiga aniqlanadi. O‘quvchilarning va sinflarning 1 yanvar holatidagi soni joriy yilning oxirigacha ularning o‘zgarishlarini hisobga olgan holda oxirgi hisobot sanasi holati bo‘yicha qabul qilinadi.

2.1.rasm. Sport maktablari xarajatlarini rejalashtirish taxlili
Xalq ta'limi xodimlari mehnatiga haq to‘lash xarajatlarini rejalashtirish «Xalq ta'limi xodimlari mehnatiga haq to‘lash to‘g‘risida»gi Nizom asosida amalga oshiriladi. Mazkur Nizom O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Xalq ta'limi xodimlari mehnatiga haq to‘lash tizimini takomillashtirish va uni moddiy rag‘batlantirishni kuchaytirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” 2015 yil 25 noyabrdagi PQ-227-son Qaroriga muvofiq ishlab chiqilgan hamda Budjetdan mablag‘ bilan ta'minlanadigan yoki aralash moliyalashtiriladigan xalq ta'limi muassasalari pedagog xodimlari va rahbarlari mehnatiga haq to‘lash tartibi va shartlarini belgilaydi.Sport muassasalari xodimlarining lavozim maoshlariSport muassasalarining pedagog xodimlari va rahbar xodimlarining har bir lavozimi va malaka toifasi uchun belgilangan bazaviy tarif stavkalari asosida shakllantiriladi. Bazaviy tarif stavkasi Yagona tarif setkasi bo‘yicha tarif stavkasini hamda tarif stavkasiga belgilangan doimiy ustamalarni, pedagog va rahbar xodimlarning ayrim toifalar ish haqiga qo‘shilgan kompensatsiya to‘lovlarini, xodimlarga belgilangan ustamalar va qo‘shimcha to‘lovlar asosida shakllantiriladi.Sport muassasasi pedagog xodimlarining bazaviy tarif stavkalari xodimning lavozimiga hamda xodimning malaka toifasiga,Sport muassasasining tipiga bog‘liq ravishda tabaqalashtiriladi.
Xalq ta'limi muassasalari rahbarlarining bazaviy tarif stavkalari muassasalar guruhidan kelib chiqib belgilanadi.Sport muassasalarigaSport maktablari hamda barcha tip va nomdagi maktab - internatlar kiradi. Xalq ta'limi tizimi xodimlari mehnatining ish haqi bazaviy tarif stavkasini hamda ustamalar va qo‘shimcha to‘lovlarni o‘z ichiga oladi. Hozirgi kunda zamonaviy ta'lim tizimi tobora yangilanib bormoqda, tez o‘zgarayotgan, murakkablashib borayotgan olamda qo‘yilayotgan zamonaviy talablar asosida faoliyat ko‘rsatishga to‘g‘ri kelmoqda. Ayni paytda ta'lim tizimida rahbarlikning ish uslublari, boshqaruv madaniyati va buning natijasida sifat o‘zgarishlari uchun imkoniyatlar yaratuvchi pedagogik, boshqaruv yangiliklari paydo bo‘lmoqda. Bularning barchasi ta'limni va uning asosiy tarkibiy qismi bo‘lgan sifatini boshqarish masalalarining yechilishi murakkablashuviga olib keladi va bu esa muammoni hal qilishning zamonaviy asoslangan usullariga ehtiyoj tug‘diradi.
Albatta, bu o‘zgarishlar maktab rahbarlaridan juda keng ko‘lamda tashkilotchilik, yaratuvchanlik boshqaruv menejmentini egallaganlikni talab etadi. Shu ma'noda maktab direktorining o‘rni va mas'uliyati juda kattadir. Rahbarlikning lug‘aviy ma'nosi ham, zaruriy xislatlarni avvalo o‘zida shakllantirib, so‘ngra o‘z faoliyatida shu xislatlarni namoyon qilish orqali jamoaga o‘rnak ko‘rsatib, 54 belgilangan maqsadni amalga oshirishga jamoani jalb etishni bildiradi. Chunki jamoa birinchi galda rahbarlik salohiyatini, uning ma'naviyati, yuksak madaniyati va xalqparvarligi bilan o‘lchaydi. Shu bois rahbar kadrlarni tanlash, ularni malaka oshirish kurslarida muayyan boshqaruv tayyorgarligidan o‘tkazishga alohida e'tibor qaratilmoqda. Yetakchi rahbar maktabda xodimlarga kelajak bilan bog‘liq o‘z tasavvurini ifoda etib, ularga yangiliklarga o‘rganish va o‘zgarishlar jarayonini o‘tib ketishiga ularni ilhomlantirib hamda ishchilarda ishtiyoq uyg‘otib, ishlashga yordam beradi. Rahbarlar o‘zlari o‘z maqsadlarini belgilaydilar va ularni insonlarda ishga bo‘lgan munosabatini o‘zgartirishda qo‘llaydilar. Rahbar maqsadga kelajak haqida tasavvurlar va unga erishish yo‘llarini, ikir-chikirlari va kundalik narsalarga ortiqcha e'tibor qaratmasdan ishlab chiqish orqali erishadilar. Rahbar o‘ziga tobe bo‘lganlar bilan munosabatni o‘zaro ishonch asosida quradilar, ularni ilhomlantiradilar va qo‘llab-quvvatlaydilar. Maktabda qanday ish yuritishni belgilaydigan 2 ta kuch bor: Madaniyat va muhit. Har bir tashkilotning o‘z madaniyati bo‘ladi. Bunga asos solganlar, oldingi va hozirgi kundagi yetakchi rahbarlar, inqirozlar, hodisalar tarixi va o‘lchami. Bular o‘z navbatida qadriyatlar, an'analarga ta'sir qilib shakllantirgan. Muhit bu-muassasa a'zolarining shaxsiy va o‘zaro munosabati va qabul qilishidir. Madaniyat muassasaning ildizlariga borib taqaladigan, uzoq vaqt davomida shakllanib kelgan tizimlar, qoidalar va an'analardan iborat bo‘lsa, muhit qisqa muddatda ayni paytdagi rahbar tomonidan o‘rnatilgan jarayondir.
Aynan mana shu jarayonni muvaffaqiyatli muhitga aylantirish uchun rahbar boshqaruv madaniyatiga ega bo‘lishi lozimdir. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Budjetdan tashqari maktab ta’limi Jamg’armasini tashkil etish chora-tadbirlari to’g’risida”gi 2014 yil 7 iyun 263-son Qarori bilanSport maktablari tomonidan Vazirlar Mahkamasining "Budjet tashkilotlarini moliyalashtirish tartibini takomillashtirish 55 to’g’risida" 1999 yil 3 sentyabrdagi 414-son qarori21ga muvofiq tashkil etilgan budjet tashkilotlarini rivojlantirish jamg’armalari mablag’laridan Maktab ta’limini rivojlantirish dasturini amalga oshirish uchun foydalanishga ruxsat etildi. Maktab ta’limini moliyalashtirish manbalari asosan davlat va nodavlat mablag’lar hisobidan moliyalashtiriladi .
O’zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi tomonidan Iqtisodiyot vazirligi, Sog’liqni saqlash vazirligi va Moliya vazirligi bilan birgalikda maktab mebeli va sport anjomlariga qo’yiladigan yagona talablar, shuningdek davlat ta’lim standartlari bilan o’zaro bog’langanSport maktablarini mebel va o’quv-laboratoriya asbob-uskunalari bilan jihozlash normativlari ishlab chiqildi va tasdiqlandi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2014 yil 19 fevraldagi F1910-son farmoyishi bilan tuzilgan Maxsus komissiya tomonidan ishlab chiqilgan 2015-2019 yillardaSport maktablarini mebel, zamonaviy o’quvlaboratoriya asbob-uskunalari, kompyuter texnikasi va sport anjomlari bilan jihozlash dasturi ishlab chiqildi va ma’qullandi.Sport maktablarini mebel, zamonaviy o’quv-laboratoriya asbobuskunalari, kompyuter texnikasi va sport anjomlari bilan jihozlash dasturini moliyalashtirish manbalari bo’lib quyidagilar xizmat qiladi: - Budjetdan tashqari Maktab ta’limini rivojlantirish jamg’armasi, - O’zbekiston Bolalar sportini rivojlantirish jamg’armasi mablag’lari, - yuridik va jismoniy shaxslarning homiylik mablag’lari, - belgilangan tartibda ajratiladigan xorijiy kreditlar va grantlar. Amaldagi budjet xarajatlari funksional tasnifiga ko’ra ta’lim shakllari moliyalashtirish nuqtai nazaridan ikkita katta bo’limga bo’lingan bo’lib: - Umumiy ta’lim - maktabgacha ta’lim, umumiy o’rta ta’lim, maktabdan tashqari ta’lim va xalq ta’limi tizimi infrastrukturasini o’z ichiga oladi. - o’rta maxsus kasb-hunar ta’limi, oliy ta’lim, kadrlarni malakasini oshirish va qayta tayyorlash tizimi - o’rta maxsus kasb-hunar ta’limi, oliy ta’lim, oliy ta’limdan keyingi ta’lim, malaka oshirish va kadrlarni qayta tayyorlash hamda kadrlar tayyorlash tizimi infrastrukturasini o’z ichiga oladi. Ba’zi xalq ta’limi muassasalarini respublika budjetidan moliyalashtirilishiga quyidagi ob’ektiv sabablar mavjud: - Muassasalar respublikada ma’lum bir sohalar bo’yicha iqtidorli bolalarga ta’lim berish bilan shug’ullanadi. Jumladan, Oliy ta’lim muassasalari butun respublika uchun mutaxassislar tayyorlagani uchun to’liq respublika budjetidan moliyalashtiriladi. - muassasalarning xarajatlari o’quv jarayonidan kelib chiqqan holda 57 juda katta va ularni moliyalashtirish uchun mahalliy budjetning imkoniyatlari etmasligi mumkin. Masalan, Xalq ta’limi vazirligi qoshidagi harbiy yo’nalishdagi maxsus maktablar. - muassasalar respublika budjetidan moliyalashtiriladigan budjet tashkilotlari qoshida ochilgan. Bunga misol qilib deyarli barcha oliy ta’lim muassasalari qoshida ochilgan gimnaziya, lisey va lisey-internatlarini aytishimiz mumkin. Shu bilan birga respublika budjetidan barchaSport tizimi uchun amalga oshiriladigan xarajatlar moliyalashtiriladi. Bu xarajatlarga: - umuta’lim maktablarini bitiruvchilari uchun shahodatnomalar harid qilish; - barchaSport maktablariga hisob va hisobotlarni yuritishga kerak bo’lgan turli blankalar va shakllar (masalan sinf jurnallari) sotib olishga; - respublika miqiyosida o’tkaziladigan turli tadbirlar (respublika olimpiadalari, ko’rik-tanlovlari va boshqalar) uchun xarajatlari kiradi. Direktor jamg‘armasidan o‘quvchilar bilan tarbiyaviy ishlar va sinfdan tashqari ishlar olib borilishining yuksak darajasi uchun malaka toifasiga ega bo‘lgan o‘qituvchi bazaviy tarif stavkasining 15 % gacha miqdorda, kasb mahorati va ta'lim jarayoniga qo‘shilgan aniq hissa yuqori samaradorlik va o‘qitish sifati uchun tegishli malaka toifasiga ega bo‘lgan o‘qituvchi bazaviy tarif stavkasining 25 % gacha miqdorda har oylik ustama belgilanadi. Direktor jamg‘armasiSport muassasasi mehnatga haq to‘lash fondining 15 % idan ortiq bo‘lmagan miqdorida davlat Budjeti mablag‘lari hisobiga shakllantiriladi. Bundan tashqari pedagog xodimlarning bazaviy tarif stavkasiga sinf rahbarligi uchun - eng kam oylik ish haqining 100 foizi, daftar va yozma ishlarni tekshirganlik uchun - eng kam oylik ish haqining 50 foizi qo‘shimcha to‘lanadi.
Ko‘rsatib o‘tilgan qo‘shimcha haqlar ushbu qo‘shimcha haqni moliyalashtirish uchun maxsus ajratiladigan Budjet mablag‘laridan to‘lanadi. 58Sport muassasalarida o‘qituvchilarning mehnatini normallashtirishda yillik ish rejasi o‘quv, tarbiyaviy va tashkiliy tusdagi asosiy tadbirlarni bajarish uchun zarur bo‘lgan ish vaqti sarfi ko‘rsatilgan holda ularning ro‘yxatini o‘z ichiga oladi. O‘qituvchilarning yillik ish rejasi choraklar va oylar bo‘yicha taqsimlangan bir yildagi soatlar miqdoridagi ish vaqtining jamlangan hisobidan kelib chiqadiSport muassasalari o‘qituvchilar ish haqilari Xalq ta'limi vazirligi va Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligining 2006 yil 5 yanvardagi №03, № 01/23 sonli birgalikdagi bo‘yrug‘i bilan tasdiqlangan «Umumta'lim muassasalari o‘qituvchilar ish haqini hisoblash va tarifikatsiyalash tartibi bo‘yicha metodik ko‘rsatmasiga muvofiq o‘qituvchilar tarifikatsiyasi har yili 1 sentyabr holati bo‘yicha amalga oshiriladi. O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot Vazirligi hamda Moliya Vazirligi 2005 yildan boshlab Investitsiya dasturida Maktab ta'limini rivojlantirish dasturida nazarda tutilgan hajmlardaSport maktablarini qurish va mukammal rekonstruksiya qilish uchun jamg‘arma mablag‘lari hisobiga markazlashtirilgan resurslarni nazarda tutgan. O‘zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi 2005 yildan boshlab va keyingi yillarda Davlat Budjeti parametrlarida Maktab ta'limini rivojlantirish dasturiga muvofiq tadbirlarni bajarishga zarur mablag‘larni, ushbu maqsadlar uchun jalb qilinayotgan xorijiy investitsiyalar, grantlar va homiylik mablag‘larini hisobga olgan holda, alohida satrda nazarda tutilgan.
- O‘zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligidagi Jamg‘armaning maxsus hisob raqamlaridan Maktab ta'limini rivojlantirish dasturini - amalga oshirish bo‘yicha har yili tasdiqlanadigan xarajatlar bashoratidan kelib chiqib quyi Budjetlarga maqsadli subvensiyalarga; - Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar, Toshkent shahridagi Jamg‘armaning maxsus hisob raqamlaridan: namunaviy loyihalardan foydalanilgan holda loyiha-smeta hujjatlari mavjud bo‘lgan taqdirda faqat tasdiqlangan manzilli ro‘yxatlarga muvofiq buzib tashlanadigan maktablar o‘rniga yangi maktablar qurishni, maktablarni mukammal rekonstruksiya qilish, mukammal ta'mirlashni moliyalashtirishga; maktablarni zamonaviy o‘quv-laboratoriya asbob-uskunalari va kompyuter texnikasi bilan jihozlashga; partalar va maktab mebellari sotib olishga;
maktablarni sport anjomlari bilan jihozlashga; quyi Budjetlarga maqsadli subvensiyalarga; - tumanlar va shaharlardagi jamg‘armaning maxsus hisob raqamlaridanSport maktablarini joriy ta'mirlashga sarflanadi. Budjetdan tashqari maktab ta'limi jamg‘armasi mablag‘laridan tasdiqlangan va ro‘yxatdan o‘tkazilgan xarajatlar smetasi asosida tanlov savdolari (tenderlar) asosida va maktablar qurish, ularni mukammal rekonstruksiya qilish va mukammal ta'mirlashni tashkil etish tartibiga muvofiq buzib tashlanadigan maktablar o‘rniga yangi maktablar qurish, ularni mukammal rekonstruksiya qilish va mukammal ta'mirlashni moliyalashtirish uchun foydalaniladi.
Umumiy o‘rta ta'lim muassasalarida ta'lim-tarbiya jarayoni monitoringi xolisligini ta'minlash” yo‘nalishlari: - Me'yoriy hujjatlar ijrosi monitoringi. - O‘quv jarayoni monitoringi. - Tarbiyaviy jarayon monitoringi. - Metodik ishlar monitoringi. - Innovatsiya jarayoni monitoringi. - Zarur sharoitlarning ta'minlanganligi monitoringi. Ta'lim muassasadagi o‘quv-tarbiyaviy ishlarning saviyasi va pedagog kadrlarning kasbiy salohiyati ko‘p jihatdan mazkur muassasada yo‘lga qo‘yilgan (yoki yo‘lga qo‘yilmagan) metodik xizmatning smaradorligiga bog‘liq. Ta'lim muassasasida amalga oshiriladigan metodik ishlar pedagogik faoliyatni innovatsion tarzda shakllantirish va ta'lim muassasasida innovatsion muhitni yaratishning zaruriy negizidir. Umumiy holda maktabdagi metodik ishlarning vazifalarini quyidagi tarzda ifodalash mumkin: - maktab pedagog jamoasining faoliyatida ilg‘or tajribalarni tizimli ravishda o‘rganish, umumlashtirish va ommalashtirish, pedagogika fanining yutuqlarini ish 61 jarayoniga joriy etishda namoyon bo‘ladigan innovatsion yo‘nalishni shakllantirish; - o‘qituvchilarning nazariy (predmet bo‘yicha) va psixologik-pedagogik tayyorgarligi saviyasini oshirish; - yangi ta'lim dasturlarini, o‘quv rejalari variantlarini, davlat ta'lim standartlaridagi o‘zgarishlarni o‘rganish ishlarini tashkil etish; - yangi pedagogik texnologiyalar, ta'lim va tarbiyaning yangi shakl va metodlari bilan boyitish; - yangi me'yoriy hujjatlarni, yo‘riqnoma va uslubiy materiallarni o‘rganish ishlarini tashkil etish; - individual va differensillashgan diagnostika asosida o‘qituvchilarga ilmiymetodik yordam ko‘rsatish (yosh o‘qituvchilarga; fan o‘qituvchilariga; sinf rahbarlariga va tarbiyasilarga; pedagogik faoliyatida muammolarga duch kelayotgan o‘qituvchilarga); - mustaqil pedagogik ta'lim olishni tashkil etishda o‘qituvchilarga maslahatlar uyushtirish; - kasbiy-pedagogik madaniyatning umumiy saviyasini ko‘tarish. Ta’lim to’g’risidagi hujjatlarga asosan, akkreditatsiya qilingan ta’lim muassasalarining bitiruvchilariga davlat tomonidan tasdiqlangan namunadagi ma’lumot to’g’risidagi hujjat (shahodatnoma, diplom, sertifikat, guvohnoma) beriladi. Davlat tomonidan tasdiqlangan namunadagi ma’lumot to’g’risidagi hujjat oilada ta’lim olgan yoki mustaqil ravishda bilim olgan va akkreditatsiya qilingan ta’lim muassasalarining tegishli ta’lim dasturlari bo’yicha ekstern tartibida imtihonlar topshirgan shaxslarga ham beriladi, davlat ta’lim muassasalarida o’qitilishi shart bo’lgan va ro’yxati O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilab qo’yiladigan mutaxassisliklar bundan mustasno. Oliy ma’lumot to’g’risidagi diplomga o’zlashtirilgan fanlar ro’yxati, ularning hajmlari va fanlarga qo’yilgan baholar yozilgan varaqa ilova qilinadi. 62 Dissertatsiya himoya qilgan shaxslarga belgilangan tartibda fan nomzodi yoki fan doktori ilmiy darajasi beriladi va davlat tomonidan tasdiqlangan namunadagi diplom topshiriladi. Davlat ta’lim standartlariga mos kelgan taqdirda O’zbekiston Respublikasi bilan xorijiy davlatlarning hukumatlari o’rtasidagi ikki tomonlama bitimlar asosida har ikki tomonning ma’lumot to’g’risidagi hujjatlari belgilangan tartibda o’zaro tan olinishi mumkin.
Tegishli bosqichdagi ta’limni tugallamagan shaxslarga belgilangan namunadagi ma’lumotnoma beriladi. Davlat tasdiqlagan namunadagi ma’lumot to’g’risidagi hujjat navbatdagi bosqich ta’lim muassasalarida ta’lim olishni davom ettirish yoki tegishli ixtisoslik bo’yicha ishlash huquqini beradi.

3. Sport maktablari xarajatlarini rejalashtirish va moliyalashtirishni takomillashtirish.

Ta'lim tizimini moliyaviy-iqtisodiy boshqarish tizimining takomillashishi kuchli davlatdan kuchli jamiyatga o‘tish borasida olib borilayotgan siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy islohotlar bilan yonma-yon jarayon bo‘lib, mazkur jarayonni jadallashtirish avvalo, moliya-budjet, investitsiya, ta'lim, xususiylashtirish va tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash siyosatlariga bog‘lik. Ta'lim tizimini moliyalashtirish va uning iqtisodiy asoslarini kengaytirishda moliyalashtirishning yangi konsepsiyasini ishlab chiqish talab qilinadi. Unga ko‘ra, moliyalashtirishdan ko‘proq manfaatdor tomonlar aniqlanadi. davlat moliyalashtirishining sxemasi ishlab chiqiladi, moliyalashtirishdagi asosiy muammolar va uning kelib chiqish sabablari o‘rganiladi, sxemaning nomarkazlashtirish bilan bog‘liq amal qilishidagi tavakkalchiliklarga baho beriladi, moliyalashtirish mexanizmi oldiga qo‘yiladigan talablar belgilanadi. Davlat budjetidan moliyalashtirish quyidagi tamoyillarga asoslanadi: - mablag’larni sarflashda tejamkorlik tartibiga rioya qilish, pul sarflarining eng kam bo’lishiga intilish; - budjet mablag’laridan maqsadli foydalanish, ya’ni faqat aniqlangan va oldindan asoslangan maqsadlarga ularni smeta moddalari o’rtasida qayta taqsimlashlarsiz ishlatish; - davlat ta’lim muassasalarining moliyaviy faoliyati ustidan yuqori tashkilotlar hamda moliya organlari tomonidan muntazam nazoratni olib borish. Ma'lumki, respublikamizda davlat Budjetining g‘azna ijrosi tizimi joriy etilgandan keyin barcha yuridik shaxs maqomiga ega bo‘lgan Budjet tashkilotlarini moliyaviy ta'minlash g‘aznachilik tizimi orqali amalga oshiriladigan bo‘ldi. 70 Markaziy G‘aznachilik tizimini tashkil qilishdan asosiy maqsad - O‘zbekiston Respublikasi Davlat Budjetining ijrosi jarayonida mablag‘larni samarali boshqarish, davlat byurtmalarini va dasturlarini moliyalashtirishda tezkorlikni oshirish, Budjet daromadlari tushumini va davlat mablag‘lari maqsadli sarflanishini nazorat qilishda tezkorlikni ta'minlashdir. Budjet xarajatlari amalga oshirilishini boshqarishni mujassamlashtirish maqsadida quyidagilar amalga oshirilishi kerak: - Tegishli budjet va Davlat maqsadli jamg‘armalaridan xarajatlarning ruxsat orqali amalga oshirilshi hamda ularninng xajmi yillik ajratmalari va xarajatlarni amalga oshirish ruxsati miqdoridan oshmasligi kerak. - Budjet tashkilotlarining budjetdan tashqari jamg‘armalari xarajatlari tegishli ruxsat asosida amalga oshirilishi hamda Budjetdan tashqari daromadlar hajmi doirasida amalga oshiriladi. - Maqsadli grantlar va davlat qarzlari xisobiga moliyalashtiriluvchi xarajatlar uchun xarajatlar tegishli ruxsat va amaldagi me'yor hamda qo‘llanmalari asosida mavjud holda mablag‘lar doirasida G‘aznachilik organlarining tegishli ruxsati asosida amalga oshiriladi. Budjetdan mablag‘ oluvchilarning xarajatlari to‘lovi moliya yili uchun ajratilgan Budjet mablag‘lari doirasida tasdiqlangan xarajatlar smetalari, shuningdek g‘aznachilik tizimining amaldagi tartibiga muvofiq ro‘yxatga olingan, Budjetdan mablag‘ oluvchilarning mahsulot yetkazib beruvchilar bilan tuzgan shartnomalari asosida: Respublika Budjetidan moliyalashtiriladigan tashkilotlar bo‘yicha - O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi G‘aznachiligi yoki uning xududiy bo‘linmalari tomonidan amalda belgilangan tartibda Qoraqalpog‘iston Respublikasi budjeti yoki mahalliy budjetlardan moliyalashtiriladigan tashkilotlar bo‘yicha - O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi G‘aznachiligining hududiy g‘aznachilik bo‘linmalari tomonidan amalga oshiriladi. Rivojlanayotgan mamlakatlarda haligacha ta'limni moliyalashtirish manbasi asosan, bandlikka ko‘maklashish jamgarmasi, xususiylashtirilgan korxonalardan 71 tushgan mablag‘lar hamda davlat budjetidan iborat bo‘lmoqda. Shu bilan birga moliyalashtirish tarkibida davlat budjeti ulushi 78-95 foizgachani tashkil etmoqda. Demak, bugungi kunda budjet mablag‘larini boshqarish ta'limni iqtisodiy boshqarishda ustuvor ahamiyat kasb etadi. G‘aznachilik tizimini joriy etilishi davlat budjeti mablag‘laridan samarali foydalanish maqsadida yurtimizda budjet tizimi sohasida amalga oshirilgan eng katta iqtisodiy isloxotlardan hisoblanadi. Bu tizimni joriy etish budjet daromadlarning to‘liq va o‘z vaqtida tushishini va xarajatlar qismida budjet mablag‘larining maqsadli sarflanishining nazoratini kuchaytirish va pul oqimlarni samarali boshqarish, kreditor to‘lov intizomini mustahkamlash hamda natijada debitor va kreditor qarzdorlialarni keskin qisqartirish, davlat budjeti jarayonini jahon andozalariga javob beradigan yangi sifat pog‘onasiga chiqarishga imkon beradi. Respublikamizdagi barcha budjet tashkilotlari g‘aznachilik bo‘limlari tomonidan ochilagan shaxsiy xisobraqamlariga ega. Budjetdan mablag‘ oluvchilarning budjet mablag‘larining sarflanishi bo‘yicha operatsiyalarning hisobini yuritish maqsadida g‘aznachilik bo‘linmalari tomonidan Davlat budjetining budjet tasnifi bo‘limlari, boblari va paragraflari bo‘yicha quyidagilarning hisobini yuritish uchun shaxsiy hisobvaraqlar ochiladi: Budjetdan mablag‘ oluvchilarning o‘zini saqlash va markazlashgan tadbirlarni amalga oshirish uchun xarajatlar smetasida ko‘zda tutilgan tasdiqlangan (aniqlangan) rejali budjet ajratmalari;yuridik shaxs maqomiga ega bo‘lmagan quyi tashkilotlar uchun ko‘zda tutilgan tasdiqlangan (aniqlangan) rejali budjet ajratmalari;kapital qurilish ob'yektlari bo‘yicha xarajatlarning oylik yoyilmasida ko‘zda tutilgan tasdiqlangan (aniqlangan) rejali budjet ajratmalari;zaxira jamg‘armasi mablag‘lari bo‘yicha xarajatlar smetasida nazarda tutilgan mablag‘lari;ro‘yxatga olingan yuridik majburiyatlari;budjetdan mablag‘ oluvchilar tomonidan taqdim qilingan moliyaviy majburiyatlar summasi;xarajatlar to‘lovi ruxsatnomalari;budjetdan mablag‘ oluvchilar tomonidan amalga oshiriladigan kassa xarajatlari. Bu tizim shunday xususiyatga egaki, unda to‘lovlarni amalga oshirish uch bosqichda amalga oshiriladi. Bu xar bir bosqich xamma jarayonlarda bi-birini ishlarini beixtiyor nazorat qiladi. Bu shu anglatadiki, budjet xarajatlarni o‘z vaqtida to‘liq moliyalashtirish va budjet mablag‘larni ko‘r-ko‘rona suiste'mol qilishni oldini oladi. G‘aznachilikda to‘lovlarni amalga oshirish Budjet mablag‘lari oluvchilarning yuridik majburiyatlarini ro‘yxatdan o‘tkazish asosida moliyaviy majburiyatlarni bajarilishi, deb tushiniladi.