Mavzu:
ZARDUShТIYLIK DINI
REJA:
1. Zardushtiylik dinining vujudga kelishi.
2. Zardushtiylik dinining ta’limoti.
3. Avesto va uning tarkibiy qismlari.
Zardushtiylik dini dunyodagi eng
qadimgi va eng birinchi vahdoniyat –
yakka xudolik dinidir. Bu dinning Vatani
Хorazm ekanligini ko’p olimlar ta’kidlab
o’tkanlar.
Shunday
ekan,
ma’naviy
merosimizning ulkan ildizini tashkil
qiluvchi bu ta’limot haqida to’liq
ma’lumot berishimiz kerak.
Zardushtiylik mil. av. II-I ming yilliklarda Markaziy Osiyoda
vujudga kelgan dindir. Zardushtiylik vahiy orqali e’lon qilingan
jahon dinlarining eng qadimiysidir. U insoniyatga boshqa barcha
dinlarga nisbatan bevosita va bilvosita eng ko’p ta’sir o’tkazgan
dindir. Insoniyat tarixida har bir kishi ustidan ilohiy hukm amalga
oshirilishi, jannat va jahannam, qiyomat-qoyim, unda tanalarning
qayta tirilishi, tana va ruh qayta birlashib mangu yashashi haqida
birinchi bor shu din doirasida fikr yuritilgan. Keyingi asrlarda bu
g’oyalar yahudiylik, xristianlik va boshqa dinlar tarafidan
o’zlashtirildi. Aytib o’tish joizki, ushbu din paydo bo’lgan davr va
uning vatani – hali fanda oxirigacha to’liq yechilgan masala emas.
Zardushtiylik dini payg’ambar Zardusht nomiga nisbat berilib,
shartli ravishda shunday atab kelinadi. Aslida esa u mazkur
dinning muqaddas kitobi hisoblanmish Avestoda «Mazdayasna»
dini deb atalgan. Bu so’zni «Mazdaga sig’inmoq» deb tarjima qilish
mumkin. «Mazda» so’zi «donish, donishmand, oqil» kabi talqin
etiladi.
Zardusht nomi tadqiqotlarda Zaratushtra, Zardust,
Zoroastr ko’rinishlarida ham ishlatiladi.
Тadqiqotchilar o’rtasida Zardushtning tarixda bo’lgan
yoki bo’lmaganligi borasida turli fikrlar mavjud.
Ba’zilar uni tarixiy shaxs deb bilsalar, boshqalar
afsonaviy shaxs deb hisoblaydilar. Manbalarning
xabar berishicha, u taxminan mil. av. 1200-570 yillar
orasida yashagan ilohiyotchi, faylasuf, shoirdir.
Ingliz tadqiqotchi M. Boys ta’kidlashicha, u mil. av.
1500-1200 yillar orasida yashagan. Zardusht
Markaziy Osiyo hududida mavjud bo’lgan
ko’pxudolikka negizlangan qadimiy diniy tasavvur va
e’tiqodlarni isloh qilib, yangi dinga asos soldi.
Zardushtning tug’ilgan va ilk diniy faoliyatini boshlagan
joyi xususida ikki xil qarash mavjud
Birinchisi – «G’arb nazariyasi» bo’lib, unga ko’ra Midiya (hozirgi Eron hududida)
Zardushtning vatani va zardushtiylikning ilk tarqalgan joyi hisoblanadi. Bu fikr
tarafdorlarining dalili shuki, birinchidan, zardushtiylikning qadimiy Eron hududlarida
keng tarqalganligi bo’lsa, ikkinchidan, zardushtiylikning muqaddas kitobi sanalmish
Avestoga keyin yozilgan sharhlarning qadimiy eron-pahlaviy tilida bo’lganligidir.
E’tibordan chiqarmaslik kerakki, zardushtiylik uch buyuk Eron imperiyasi – Ahamoniylar,
Arshakiylar va Sosoniylar davrlarida, ya’ni mil. av. VI asrdan to mil. VII asrigacha
ketma-ket aynan Yaqin va O’rta Sharqda davlat dini maqomida bo’lgan.
Ikkinchisi, «Sharq nazariyasi» bo’lib, unga ko’ra, Zardusht vatani va zardushtiylikning ilk
tarqalgan joyi Хorazm hisoblanadi. Ko’pchilik manbashunoslar ikkinchi nazariya
tarafdorlaridirlar. Хorazm zardushtiylikning muqaddas olovi Ozarxurra birinchi bor
yoqilgan va eng buyuk xudo – Axura-Mazdaning Zardusht bilan bog’langan joyi
hisoblanadi. Zardushtiylikning asosiy manbasi Avestoda: «Birinchi bor muqaddas olov –
« Ozarxurra» «Airyanem-Vaeja» (ba’zi manbalarda – «Eran-vej»)da yoqildi», deyiladi.
«Airyanem-Vaeja»ning geografik va iqlimiy tavsifi
Хorazmnikiga to’g’ri keladi. Avestoda Axura-
Mazda tomonidan yaratilgan «Barakot va najot»
sohibi bo’lgan bir qator mamlakatlar zikr etiladi va
ularning eng birinchisi, «dunyoda hech narsa
chiroyiga teng kela olmas Airyanem-Vaeja», keyin
esa «odamlar va chorva podalariga mo’l» Sug’d
(So’g’d), «qudratli va muqaddas» Mouru (Marv),
«baland ko’tarilgan bayroqlar mamlakati» Baxdi
(Baqtriya) zikr etiladi.
Dostları ilə paylaş: |