Maxsus iqtisodiy zonalarda investitsion faollikni oshirish masalalari Annotatsiya

Maxsus iqtisodiy zonalarda investitsion faollikni oshirish masalalari

Annotatsiya
Maqolada mamlakatni ijtimoiy iqtisodiy yuksalish uchun asosiy omil hisoblangan erkin iqtisodiy zonalar, ularning jozibadorligi va uni baholash mezonlari zarurligini nazariy asoslari yoritilgan. Bu o‘z navbatida xar bir viloyatni o‘zining mineral va resurs boyliklaridan kelib chiqqan holda, ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirish va rivojlantirishni talab qilinadi. Ayniqsa kichik biznes va xususiy tadbirkorlik, eksport salohiyatini oshirish diversifikatsion siyosatni kuchaytirish mintaqalar iqtisodiyotini barqarorligini va mamlakatimizdagi hozirgi holati yoritib berilgan.
Kalit so’zlar: investitsiya, investitsion jozibadorlik, harakatlar strategiyasi,
salohiyat, bozor konyukturasi, strategik dastur, iqtisodiy zona, sanoat zona.
Kirish
Erkin iqtisodiy zonalar jahon iqtisodiyotining noyob rivojlanish shakliga aylandi va ko‘plab mamlakatlarda keng tarqalgan. So‘ngi 5 yil mobaynida rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlarda EIZlar tashkil etilishining faol o‘sish tendensiyasi kuzatilmoqda. Bugungi kunda mavjud 6000 taga yaqin EIZlarning qariyb 1000 ga yaqin turli xil turdagi zonalari qayd etilgan. Butun jahon eksport ishlab chiqarish zonalari assotsiatsiyasi ma’lumotlariga ko‘ra, jahon savdosining 30% dan ortig‘i erkin iqtisodiy zonalar orqali amalga oshiriladi. Erkin iqtisodiy zonalar eksport komponentini oshirish, xorijiy investitsiyalar oqimini ko‘paytirish, import o‘rnini bosuvchi mahsulotlar ishlab chiqarishni kengaytirish orqali mamlakatni iqtisodiy va ijtimoiy rivojlantirish vazifalarini muvaffaqiyatli hal qiladi.
Tadqiqoti haqiqatdan kelib chiqgan muammolardan O’zbekistonda qulay investitsiya muhitini yaratish zarurati, sharoitida milliy investitsion jozibadorlikning nazariy va amaliy masalalari mavjud. Shuni ham hisobga olish kerakki, iqtisodiyotning innovatsion yoʻnaltirilgan milliy modelini shakllantirish, jahon xoʻjalik tizimining globallashuvi sharoitida barqaror iqtisodiy oʻsishni taʼminlash va milliy iqtisodiyot tarmoqlarini samarali boshqarishni taʼminlamasdan turib, amalga oshirish mumkin emas. Ustuvor yo'nalishlarga zarur investitsion yordam ko'rsatish. O’zbekistonni raqobatbardosh mamlakatga aylanishi, yuqori texnologiyali mahsulotlarni ishlab chiqish, ishlab chiqarish va sotish uchun milliy iqtisodiyotning etakchi tarmoqlarining ishlab chiqarish, texnik va texnologik darajasini izchil rivojlantirish uchun sifatli shart-sharoitlarni shakllantirish kerak. Shuningdek, ijtimoiy-iqtisodiy xarakterdagi ustuvor masalalarni hal etish. Shu munosabat bilan, bizning fikrimizcha, belgilangan ustuvor vazifalarni hal qilish uchun Rossiya milliy iqtisodiyotga investitsiya resurslarini jalb qilishning turli mexanizmlarining rolini oshiradigan oqilona va samarali investitsiya strategiyasini ishlab chiqishi kerak. Shunday qilib, mamlakatning investitsion jozibadorligini oshirishning eng samarali vositalaridan biri bu milliy iqtisodiyot tarmoqlarining raqobatbardoshligini oshirish, ichki iqtisodiyotdagi nomutanosibliklarni bartaraf etish muammolarini hal etish imkonini beruvchi maxsus iqtisodiy zonalarni tashkil etishdir va kapitalning chet elga chiqib ketishining oldini olish. EIZlarni yaratish va rivojlantirishga investitsiyalar butun mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi uchun ham, O’zbekiston Respublikasi ta'sis sub'ektlari uchun ham katta ahamiyatga ega. Shu bilan birga, EIZ rezidentlari tomonidan yaratilayotgan izchil iqtisodiy o‘sish ko‘plab omillar bilan belgilanadi, ulardan eng muhimi – investitsiyalar hajmini oshirish va mamlakatni innovatsion rivojlantirish vositasi sifatida ularning iqtisodiy samaradorligini oshirishdir. Bugungi kunda investitsiya faolligini, mamlakat va uning sub'ektlarining raqobatbardoshligi va jozibadorligini o'rganish, turli innovatsion va investitsiya jarayonlarini boshqarishga kompleks yondashuv muammosi bugungi kunda ham dolzarb vazifadir. Loyihalarni amalga oshirish, EIZga investitsiyalarni jalb etish bo‘yicha mutanosib va ​​izchil davlat siyosati uni qayta tashkil etishning samarali mexanizmini yaratishni taqozo etadi. Bu vazifa moliyaviy-iqtisodiy inqirozlarning salbiy oqibatlari eng chuqur va sezilarli bo'lgan tushkun hududlar, subsidiyalangan hududlar va monoshaharlar uchun ayniqsa dolzarbdir.
Maxsus iqtisodiy zonalar turlari

• 
  erkin iqtisodiy zonalar;
  
• 
  maxsus ilmiy-texnologik zonalar;
  
• 
  turistik-rekreatsion zonalar;
  
• 
  erkin savdo zonalari;
  
• 
  maxsus sanoat zonalari.
  

O'zbekiston Respublikasi Prezidenti "Mamlakatimiz igtisodiyotini tarkibiy o'zgartirish, tarmoqlarni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik yangilashga doir loyihalarni amalga oshirish uchun investitsiyalarni jalb qilish borasida bajarilayotgan ishlar alohida e'tiborga loyiq" ta'kidlab o'tganlari bekjizga emas. Lekin, iqtisodiyotimiz tarmoqlaridagi investitsiya faoliyatni to'g'ri yo'lga go'ymasdan, investitsiyalarni jalb qilish va samarali o'zlashtirish ishlarini amalga oshirmasdan, investitsiyalarni to'g'ri boshqarmay turib iqtisodiyotni bargaror o'stirish, asosiy kapitalni yangilanishiga va ko'payishiga, butun investitsion- sohada tarkibiy o'zgarishlarga erishib bo'Imasligi aniq ko'rinib turibdi. Aynan ushbu natijalarga erishishda biz dissertatsiyamizdagi takliflar va tavsiyalarni ko' rsatishni lozim deb topdik.
O'zbekistonda investitsiyalarni jalb qilish va ularni boshqarishda yangi usullarni joriy qilish bo'yicha bajarilgan ilmiy ishlar juda kam. Investitsiyalarni jalb gilish va ularni boshqarish usullarining o'ziga xos xususiyatlariga yetarlicha ilmiy yondashilmagan. Ushbu holat magistrlik dissertatsiya ishi mavzusining dolzarbligi belgilaydi.¹
Adabiyotlar tahlili
Erkin iqtisodiy hududlar to‘g‘risidagi tushunchalar va ularning mazmun mohiyati borasida tadqiqotlar olib borgan xorijiy va mahalliy olimlarning ayrim fikrlari turlicha ekanligining guvohi bo‘lamiz.
Bu borada iqtisodchi olim, Muminov N.G. EIZ deganda mamlakat (davlatlar) xo‘jalik kompleksining ajralmas qismi bo‘lgan davlatning (davlatlarning) suveren hududi tushunilib, unda ijtimoiy mahsulotni ishlab chiqarish va taqsimlash ta’minlanib, ishlab chiqarish va taqsimotning ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarini tartibga solishning maxsus mexanizmlaridan foydalangan holda, uning chegaralarini diffuzion kengayishi va tarqalishiga qodir bo‘lgan malum bir butun mamlakat bo‘ylab yaxlit, korporativ maqsadga erishish taminlanadi .
Shuningdek, P.V. Pavlov Maxsus hududiy subektlarni tashkil etishi, faoliyat ko‘rsatishi va faoliyatini tugatish sohasidagi jamoat munosabatlarini tartibga soluvchi xuquqiy normalarni birlashtiradigan mustaqil muassasadir .
A.V. Vaxabov fikricha, Erkin iqtisodiy zona - bu davlatda qabul qilingan xo‘jalik faoliyatining tartibiga nisbatan imtiyozli soliq rejimi qo‘llaniladigan geografik hudud. Boshqacha qilib aytganda, bu milliy iqtisodiy makonning bir qismi bo‘lib, u yerda uning boshqa qismlarida ishlamaydigan malum imtiyozlar tizimi qo‘llaniladi va bu hududda davlatning iqtisodiy jarayonlarga aralashuvi kamayadi .
J.I.Karimqulov fikricha, Erkin iqtisodiy hududlar deganda, muayyan iqtisodiy faoliyatni amalga oshirishda kengaytirilgan mustaqillikka, boshqaruvning maxsus rejimi va investorlar iqtisodiy faoliyati uchun qulay sharoitlarga ega bo‘lgan hududni tushunish mumkin.
Fikrimizcha ushbu umumiy ta’rif, jahon amaliyotida uchraydigan turli xil va shakllardagi erkin iqtisodiy hududlar va ularga berilgan ta’riflarni bitta umumiy qatorda joylashtirish imkonini beradi Investitsiyalarni jalb qilish va boshqarish yuzasidan ilmiy-tadqiqotlar olib borgan xorijlik iqtisodchi olimlarni keltirish mumkin. Ular: Bocharov V.V., Berens V., Xavranek P.M., Katasonov V.Y., Morozov D.S, Petrov M.V., Prosvetov G.I., Ushakov I.I., Kuznetsov B.T., Muxar I.F.² lar ilmiy-tadqigotlarini olib borganlar va asarlarini yaratganlar. Investitsiyalarni jalb gilish va ularni boshqarishning nazariy asoslari, uni tashkil etish, moliyalashtirishning milliy xususiyatlari hamda amaliyotiga oid masalalar mamlakatimiz iqtisodchi-olimlari F.Matmurodov, N. Maxmudov, Sh. Majidov, D.G'ozibekov, N.Haydarov, A.Uzoqov, R.Saidov, M.Sultanov, A. Juraev, D.Xo jamqulov, B.Mamatov, Sh. Ergasheva, N.Karimov, N.Kenjaev, E. Nosirov larning ilmiy ishlarida tadqiq etilgan va yoritilgan.