Men tarix to‘g‘risida ko‘p gapiryapman. O‘zbekiston farzandi Sharof Rashidovga nisbatan qilingan adolatsizliklarni qabul qila olmayman. Shuning uchun bu insonning ulug‘ nomini, xotirasini o‘z o‘rniga qo‘yishimiz kerak
Yüklə 37,76 Kb.
|
|
Cho‘rnavek: Men tarix to‘g‘risida ko‘p gapiryapman. O‘zbekiston farzandi Sharof Rashidovga nisbatan qilingan adolatsizliklarni qabul qila olmayman. Shuning uchun bu insonning ulug‘ nomini, xotirasini o‘z o‘rniga qo‘yishimiz kerak. Tez orada Samarqand davlat universitetida muzeylarini ham tashkil qilamiz. Bir narsani ta’kidlamoqchiman – endi tarixni boricha, adolatli qilib ko‘rsatamiz. III BOB. Qadimgi Ustrushona va Jizzax vohasi tarixi mavzusini tarix darslarida o’qitishning interfaol usullari Mustaqillik yillarida mamlakatimizda uzluksiz ta‘lim tizimida amalga oshirilayotgan islohatlar, 2019-yil sentabrda qabul qilingan Maktab ta‘limini rivojlantirish konsepsiyasi, umumta‘lim maktablarida ta‘lim sifatini jahon standartlari darajasiga ko‘tarish borasidagi harakatlar maktab ta‘limida tub burulish yasadi. Xalq ta‘limidagi islohatlarning asosini jahon ta‘limi mazmunini o‘rganish va eng ilg‘or tajribalarni o‘z ta‘lim tizimimizga keng joriy etish hamda ta‘lim va tarbiya jarayonida yuksak samaradorlikka erishish yo‘lida faoliyat olib bormoqda. Mazkur faoliyat doirasida noan‘anaviy ta‘lim uslubi hisoblangan yangi pedagogik texnologiya nazariyasi mohiyatini o‘rganish, bu nazariyalarni ta‘lim tizimining barcha bo‘g‘inidagi xodimlarga o‘rgatish, va amaliyotga joriy etish bugun har qachongidan ham dolzarbdir. Bu sohada yurtimizda birqancha izlanishlar amalga oshirilmoqda. Izlanishlarning asosiy maqsadi maktablarda ta‘lim jarayonlariga yangi pedagogik texnologiyalarni joriy etishning nazariy va amaliy negizini ishlab chiqish, tajribalarni umumlashtirish, tahlil qilish asosida o‘qituvchilarning ish samaradorligini oshirishga xizmat qiladigan uslubiy qo‘llanmalar yaratishdan iborat. Maktablarda o‘qitilayotgan ijtimoiy, shu jumladan tarix fani o‘zida oliyjanob fazilatlarni mujassamlashtirilgan insonni tarbiyalashda benihoya ahamiyat kasb etadi. Maktabda o‘quvchi kishilik jamiyati bosib o‘tgan yo‘lni, ularning chet el bosqinchilariga qarshi, o‘z ozodligi va baxt-saodati, porloq kelajagi uchun olib borgan kurashlari haqidagi asosiy ma‘lumotlarni tarix darslaridan bilib oladi. Shu bilan birga tarix darslari o‘quvchining hozirgi ijtimoiy-siyosiy jarayonlarni to‘g‘ri anglashga yordamlashadi. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1.I.A.Karimov. Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q. T., “O’zbekiston”, 1998. Mirziyoev SH.M. “Ijtimoiy barqarorlikni ta’minlash, muqaddas dinimizning sofligini asrash-davr talabi” mavzusidagi anjumanda so‘zlagan nutqi. / Xalq so‘zi. 2017 yil 16 iyun. Pardayev M.H., To‘ychiboyev B.B. "Ustrushona qadimda va ilk o‘rta asrlarda". Toshkent, 2017. B.60. Pardayev M, Pardayev A. Джизакский оазис в эпоху позднего средневековья (По материалам письменных археологических источников). Самарканд, 2000, стр. 121-132. Pardaev M.H., G`ofurov J.I. Ustrushonaning ilk o`rta asr qishloq makonlari (yozma va arxeologik manbalar asosida). Toshkent, 2016. B. 39 H.Haydarov, Q.Usmonov, "Jizzax tarixi" (Jizzax shahri haqida tarixiy lavha va xotiralar) Toshkent, "O‘qituvchi" - 2009. 5-b. F.Boynazarov. "O‘rta Osiyoning antik davri". T. : "O‘qituvchi", 2004. Toshboyev F.E. Ustrushona chorvadorlarining antik davrdagi madaniyati. Toshkent, 2014. Б.10 Toshboyev F.E. va b. "Ustrushonaning qadimgi davridagi etnogenetik jarayonlar". T 2019. Bozorov H. Jizzax muzofotining qadim hokimlari haqida. "Jizzax ovozi" gazetasi, 2000 yil 15 aprel soni Nafasov T. Jizzax tarixi nomining kelib chiqishini bilasizmi? "Jizzax haqiqati" gazetasi, 1988, 12 may soni. Muhammadjonov A. Usmonov Q. O‘zbekiston tarixi. T., "O‘qituvchi", 2005, 109-bet. Hamid Ziyoyev. Turkistonda Rossiya tajovuzi va zo‘ravonligiga qarshi kurash. - T.: "Sharq", 1998, 218-b Turkiston Chor Rossiyasi mustamlakachiligi davrida (O`zbekistonning yangi tarixi) 1 kitob. T.: "Sharq", 2000, 99-bet. Turdiqulov S. Xovos - ko‘hna diyor. Guliston 1996, 4-5-b Хўжаев А. Фарғона тарихига оид маълумотлар. “Фарғона” нашриёти 2013. – Б.80. O‘.Nosirov. Ta‘zim maqolalar to‘plami 1996. 46-47-betlar Ибн Ҳавқал. Китоб сурат ал –ард (Араб тилидан таржима ва изоҳлар муаллифи Ш.С. Камолиддин). Тошент: ”Узбекистон миллий энциклопедияси” Давлат илмий нашриёти, 2011. –Б: 68. Sharafuddin Ali Yazdiy. Zafarnoma. T., "Sharq", 1997, 38-bet. Boburnoma Hofiz Tanish Buxoriy Арриан. Поход Александра. М. - Л., 1962. Негматов Н.Н. Историко-географический очерк Усрушаны с древнейших времен по Х в.н.э...-С.232-236. Грицина А. А., Сверчков Л. М. Археологические исследования в Сырдарыинской области. // ИМКУ Вып. 23. Ташкент, 1990. – С. 117. Axmedshina F., Botirov J. "Kelajakka qadam: Intellektual O‘yinlarning ta‘lim jarayonini faollashtirishdagi roli". T,. "Tafakkur", 2020. Axmedshina F., Aqchayev F., Tarix fanini o‘qitishda o‘yinli texnologiyalardan foydalanish. Toshkent, 2018. N.Xolmatov. "Tarix darslarida intellektual o‘yinlardan foydalanishning ahamiyati va istiqbollari" (maqola). Jizzax, 2022. 81-bet. И. И. Русанова «„Что? Где? Когда?“ — игра для всех». Москва, издательство: «Русский язык», мягкая обложка, 1992 г. тираж 10090 экз. ISBN 5-200-01721-1 Lee: Look for All-Star «Dancing With the Stars»; «Hulk» Still in the Works Венера Галеева. „Игры кончились: знатоки определят лучшую команду «Что? Где? Когда?»“. Фонтанка.ру (4-iyul 2014-yil). Лолита Крылова. „Сергей Виватенко: турнир "Белые ночи" стал Гамбургским счетом для "Что? Где? Когда?"“. Петербургский дневник (2-iyul 2015-yil). Роман Павлов. „Вассерман, Друзь и Поташёв меряются интеллектом на фестивале в Петербурге“. Life (3-iyul 2016-yil). A.Alibekov, S.Nishonov. Jizzax viloyati. T., “Mehnat”, 1978. A.A.Asqarov. O’zbekiston tarixi. T., “O’qituvchi”, 1994. A.A.Gritsina. Ustrushanskiye bыli. T., 2002. A.A.Gritsina. Arxeologicheskiye pamyatniki Sirdarbinskoy oblasti. T. “Fan”, 1992. Drevniy Zaamin. T., «Fan», 1994. I.A.Anboyev. Drevnosti golodnoy stepi. // Y.M.M.T. 4-nashr. T., 1963. M.Pardayev, S.Suyunov. Sardobalar ko’hna karvon yo’llarini belgilovchi inshoat. // Buyuk Ipak yo’lidagi Markaziy Osiyo shaharlari. Samarqand, 1994. M.H.Pardayev. Ustrushona aholisining shaharlashuv tarixiga oid ayrim mulohazalar. // O’zbekiston tarixida Ustrushonaning qadimgi va o’rta asr tarixini o’rganish muammosi. Guliston, 2007. Негматов Н. Н. Ходжент и Уструшана в древности и средневековье (сер. I тыс. до н.э. - I тыс. н.э.). Автореф. дис. ... д.и.н.М., 1968. 8. Смирнова О. И. Археологические разведки в Уструшане в 1950 г. // МИА. № 37. 1953. 9. Goloubew V. L'âge du bronze au Tonkinet dans le Nord-Annam //Bulletin de l'Ecole frençaise d'Extreme Orient. XXIX. Khanoy. 1930.P. 11. Tab. VI. Fig. E. Belyayeva T.V., K istoricheskoy topografii gorodov Ustroʻshani [Drevnyaya i srednevekovaya arxeologiya Sredney Azii], T., 1990; Muxtorov A., Ocherk istorii UraTyubinskogo vladeniya v 19v., Dushanbe, 1964; Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yoq. T.,Ozbekiston 1998. Karimov I.A. Tarixiy xotira va inson omili buyuk kelajagimizning garovidir. T., Ozbekiston, 2012. Karimov I.A. YUksak manaviyat engilmas kuch. T.: Manaviyat, 2008. Mirziyoev SH.M. Ijtimoiy barqarorlikni taminlash, muqaddas dinimizning sofligini asrash-davr talabi mavzusidagi anjumanda sozlagan nutqi. / Xalq sozi. 2017 yil 16 iyun. Ozbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi 4947- sonli Farmoni Ozbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish boyicha Harakatlar strategiyasi. / Xalq sozi. 2017. 8 fevral. Abulgozi Bahodirxon. SHajarayi tarokima. Toshkent: CHolpon, 1995. Alibekov L.A., Nishanov C.A. Prirodnыe usloviya i resursы Djizakskoy oblasti. –Tashkent: Uzbekistan, 1978. Akchaev F.SH. Jizzax vohasi muqaddas qadamjolari va ziyoratgohlari. Tarix fanlari bo‘yicha falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi avtorefarati. Toshkent, 2020 Asqarov A.A. O‘zbekiston xalqlari tarixi. 1.T. – Toshkent: 1992. Asqarov A.A. O‘zbek xalqining kelib chiqish tarixi. Toshkent, 2015. Gritsina A. A. Severnaya Ustrushana v seredine I tыsechiletiya do n.e. nachalo XIII vv. n.e. (arx.-top. iss.) // Avtoref. dis….kand. ist. nauk. Gritsina A.A. Ustrushanskie bыli. – Tashkent: Izdatelstvo narodnogo naslediya im. A. Kadыri, 2000., Samarkand: 1990. Gumilev L.N. Qadimgi turklar.(Tarjima, kirish so‘z mualliflari va nashrga tayyorlovchilar B.O‘rdabekli va A. Ayritomiy) – Toshkent: Fan, 2007, B. 359. Ibn Havqal. Kitob surat al ard (Arab tilidan tarjima va izohlar muallifi SH.S. Kamoliddin). Toshent: Uzbekiston milliy ensiklopediyasi Davlat ilmiy nashriyoti, 2011. Pardaev M.H., Gofurov J.I. Ustrushonaning ilk orta asr qishloq makonlari (yozma va arxeologik manbalar asosida). Toshkent, 2016. Pardaev M.X. Komilbobotepa qalasi// OMMT № 32.. Toshkent: 2001. Pardaev M.H., To‘ychiboev B.B. Ustrushona qadimda va ilk o‘rta asrlarda. Toshkent, 2017. B. 14.Pardaev M.H. Qo‘y va bo‘ri ruhiga sig‘inishning o‘zaro bog‘liqligi haqida // O‘IF (ONU). – Toshkent: Fan, 1995. –№ 1-2- 3. –B. 41-45. Pardaev. M.X.Qadimiy Jizzax vohasida o‘troq dehqonlar va ko‘chmanchi chorvadorlar madaniyati // O‘MMT –№ 33. Samarqand: 2003. Pardaev M.X. Jizzax voxasining IV-VI asrlardagi kulollik idishlari // IMKU. Vыp. 29. Samarkand, 1998. S.145-151. Pardaev M.H. Ilk o‘rta asrlarda cho‘l madaniyatining Jizzax va Buxoro voxasiga ta’siri. / / ONU №4-5. Toshkegnt: 1998. Sagdullaev A.A. O‘zbekiston tarixi. – Toshkent: 1999. – B. 82. Sverchkov L.M. Poselenie Mыk - istochnik po istorii srednevekovoy Ustrushanы: diss. ...kand.ist.nauk.- Samarkand,1991. Toshboev F.E. Ustrushona chorvadorlarining ant ic davrdagi madaniyati. Toshkent, «TAFAKKUR QANOTI» 2014. – 237 B. Toshboev F.E. Ikki xil xo‘jalik yagona iqtisodiy tizim. // O‘zbekiston arxeologiyasi №1. T., Fan, 2010, 76-81b., Toshboev F.E.Ustrushona xalqlarining harbiy qurollari haqida dastlabki mulohazalar. // O‘zbekiston arxeologiyasi № 7 Toshkent-Samarqand, 2013. – 66-73 B. To‘ychiboev B, Qashqirli Q. Zominning til qomusi. Toshkent, 2010. SHaydullaev SH.B. O‘zbekiston hududida davlatchilikning paydo bolishi va rivojlanish bosqichlari (Baqtriya misolida). Tarix fanlari doktori diss. Samarqand, 2009 SHoniyozov K.SH. Qang davlati va qanglilar. Toshkent, 1990. Xojaev A. Fargona tarixiga oid malumotlar. Fargona, 2013. eshov B. Ozbekiston davlatchiligi tarixi.T.,Marifat, 2009. Umumiy orta talim Davlat talim standartilari.T.1999yil,2-son,86-bet. Talim taraqqiyoti. Ozbekiston Respublikasining Xalq talimi vazirligining Axborotnomasi 2-Maxsus son, 2019 yil. Umumiy orta talimning davlat talim standarti va oquv dasturi. - T., SHarq, 1999 y.Ozbekiston Respublikasi Oliy talim tizimini isloh qilish boyicha meyoriy hujjatlar. I qism.- Toshkent, 2017 yil. Yoldoshev J., Yoldosheva F., Yoldosheva G. Interfaol talim sifat kafolati. T., 2008, 29 b. YUsupov F.Oqituvchi individual tayyorgarliklarini oshirishning pedogogik-psihologik jihatlari. Xalq talimi №5, 2005 yil Ta’lim taraqqiyoti. O‘zbekiston Respublikasining Xalq ta’limi vazirligining Axborotnomasi 2-Maxsus son, 2019 yil 28 b. YUsupov R.K. Tarixni o‘qitish uslubi. Samarqand. Universitet, 2001. 83 b. N.Tayloqov. Xalq ta’limiga Zamonaviy axborot texnologiyalarini joriy qilish ta’lim sifatini oshirishning omili sifatida. Xalq ta’limi. 2005 yil № 5 soni N.Saidaxmedov. YAngi pedagogik texnologiyalar. T.”2015. 79-bet. 9-sinf uchun namunaviy savollar: 1. Rossiya imperiyasining harbiy qo‘shinlari qayerni egallagandan so‘ng navbatdagi harakat Jizzaxga qarshi boshlandi? J: O‘ratepani. 2. Rossiya imperiyasining harbiy qo‘shinlari qachon Jizzaxga qarshi harbiy harakatlarni boshladi? J: 1866-yil 12-oktabrda. 3. Jizzax shahrini egallash uchun jang necha kun davom etdi? J: 2 kun. 4. Jizzax shahri qachon podsho hukumati tarkibiga kirdi? J: 1866-yil 18-oktabr. 5. Jizzaxni bosib olish uchun bo‘lgan jangda har ikkala tomondan qancha kishi halok bo‘ladi? J: 6 mingdan ko‘proq kishi 6. Jizzax shahri himoyasi uchun qayerdan yordam kuchlari keladi? J: Buxoro amirgidan 7. Buxoro amirligining yordamchi qo‘shinlari qaysi hudud(lar) himoyasiga kechikib yetib kelgan? J: Toshkent va Jizzax 8. Buxoro amirligidan yordamga kelgan qo‘shin Jizzax mudofaachilariga qanday yordam berdi? J: hech qanday, chunki ular kechikib kelgan edilar. 9. Podsho hukumati Jizzaxda qancha askar qoldiradi? J: 3 ming askar, 300 kazak 10. Podsho hukumati Jizzaxda qancha to‘p qoldirgan edi? J: 12 to‘p qoldirdi. 11. Jizzax vohasi 1866-1867-yillarda qaysi viloyat tarkibida bo‘lgan? J: Turkiston viloyati 12. Rossiya imperiyasi tomonidan 1864-1866-yillar davomida bosib olingan hududlarda qanday ma‘muriy birlik tuzildi? J: Sirdaryo viloyati 13. Qachon Jizzax hududlari Rossiya imperiyasi ixtiyoriga o‘tganligi haqida shartnoma imzolandi? J: 1868- yil 12-iyul 14. Jizzax hududlari Rossiya imperiyasi ixtiyoriga o‘tganligi haqida shartnoma qaysi davlatlar o‘rtasida imzolandi? J: Rossiya imperiyasi va Buxoro amirligi 15. Jizzax hududlari Rossiya imperiyasi ixtiyoriga o‘tganligi haqida shartnoma qayerda imzolandi? J: Samarqandda 16. 1868-yilda Buxoro amirligining bosib olingan hududlarida Turkiston general gubernatorligi tarkibiga kiruvchi qanday ma‘muriy birlik tuzildi? J: Zarafshon okrugi 17. Rossiya imperatori Aleksandr III tomonidan yangi «Turkiston o‘lkasini idora qilish to‘g‘risidagi Nizom» qachon tasdiqlandi? J: 1886-yil 12-iyulda 18. 1886-yili Zarafshon okrugi o‘rnida qaysi viloyat tashkil etilgan? J: Samarqand viloyati 19. 1886-yildan e‘tiboran Jizzax uyezdi qaysi ma‘muriy birlik tarkibiga kiritilgan? J: Samarqand viloyati 20. 1892-yil bahor faslining oxirlariga kelib Jizzax uyezdi hududiga qaysi kasallik kirib keldi? J: vabo 21. Jizzax uyezdi hududiga vabo kasalligi qaysi hududdan kirib keldi? J: Afg‘onistondan 22. Afg‘onistonda vabo kasalligi qachon tarqalgan edi? J: 1892-yil martda 23. 1892-yil iyunda vabo kasalligi qaysi hududda qayd etildi? J: Toshkent 24. XIX asr oxiri - XX asr boshlarida Jizzax aholisi, asosan, nima yetishtirishgan? J: don mahsulotlari 25. 1916-yildagi Jizzax qo‘zg‘oloni boshlanishidan oldingi ijtimoiy vaziyatga bir nazar tashlang. Bu davrda aholining ahvoli yomonlashuviga nima sabab bo‘lgan edi? J: ularning yerlari imperiyaning markaziy hududlaridan ko‘chirib keltirilganlarga berib yuborilishi, soliqlarning ko‘payib borishi 26. 1916-yildagi mardikorlikka olish haqidagi farmonga ko‘ra, necha yosh oralig‘idagi erkaklar front orti ishlariga safarbar qilinishi kerak bo‘lgan? J: 19 yoshdan 43 yoshgacha bo‘lgan 27. Mardikorlikka olinadiganlarning tuzilgan ro‘yxatiga muvofiq Samarqand viloyatining Jizzax uyezdidan qancha kishining mardikorlikka olinishi belgilandi? J: 11 ming kishi 28. Rossiya imperatorining mardikorlikka olish haqidagi farmoni Jizzaxda qachon e‘lon qilinadi? J: 1916-yil 3-iyulda 29. Jizzax uyezdida mardikorlikka olishga qarshi dastlabki g‘alayonlar qachon boshlandi? J: 1916-yil 5-iyulda 30. Jizzax uyezdida boshlangan dastlabki g‘alayonlarda aholi nimani talab qiladilar? J: farmonning bekor qilinishini, ro‘yxat tuzishni to‘xtatishni talab qiladi. 31. Jizzax qo‘zg‘oloniga kim(lar) rahbarlik qilganlar? J: Nazirxo‘ja eshon va Abdurahmon jevachilar 32. Jizzax aholisi mardikorlikka qarshi ommaviy qo‘zg‘olon ko‘tarish maqsadida qayerlarga o‘z vakillarini yubordilar? J: Toshkent, Samarqand va ko‘plab atrofdagi qishloqlarga 33. Qachon Jizzax shahridagi hunarmandlar mardikorlikka olish bo‘yicha ro‘yxatni talab qilib qishloq oqsoqoli oldiga bordilar? J: 1916-yil 13-iyulda 34. 1916-yil 13-iyulda shahar hunarmandlari kim boshchiligida mardikorlikka olish bo‘yicha ro‘yxatni talab qilib qishloq oqsoqoli oldiga boradilar? J: Damin kulol 35. 1916-yil 13-iyulda shahar hunarmandlari Damin kulol boshchiligida mardikorlikka olish bo‘yicha ro‘yxatni talab qilib kimning oldiga boradilar? J: qishloq oqsoqoli Mirzayor Xudoyorov oldiga bordilar. 36. Qishloq oqsoqoli Mirzayor Xudoyorovdagi ro‘yxat, asosan, aholining qaysi ijtimoiy qatlami vakillaridan tuzilgan edi? J: kambag‘al oila vakillaridan 37. Aholi nima uchun Mirzayor Xudoyorovdan ro‘yxatni berishni va uni qaytadan tuzishni talab qildilar? J: ro‘yxatning kambag‘al oila vakillaridan tuzilganligi uchun norozi bo‘lgan 38. Qo‘zg‘olonni bostirish uchun ... o‘z yordamchilari bilan yetib keladi, lekin ularni qaytara olmaydi? J: uyezd boshlig‘i 39. Kim qo‘zg‘olonchilarga umumiy rahbar bo‘ldi? J: Nazirxo‘ja eshon 40. Jizzax qo‘zg‘oloni ishtirokchilari qachon temiryo‘l stansiyalarini, aloqa simlarini uzib, temiryo‘l va ko‘priklarni buzib tashladilar? J: 1916-yil 13-iyul kuni 41. Qo‘zg‘olondan oldin kim o‘z uyida turli joylardan yuborilgan vakillar bilan yig‘ilish o‘tkazdi? J: Abdurahmon jevachi 42. Abdurahmon jevachi o‘z uyida turli joylardan yuborilgan vakillar bilan qachon yig‘ilish o‘tkazdi? J: 1916-yil 14-iyulda 43. Abdurahmon jevachining uyida bo‘lib o‘tgan yig‘ilishda nima kelishib olindi? J: Jizzaxdan 12 chaqirim uzoqlikda joylashgan Kuyaboshi degan joyda to‘planib, barcha birgalikda harakat qilishga kelishildi. 44. Qo‘zg‘olonchilar qayerda to‘planishga kelishadilar? J: Kuyaboshida 45. Qachon Turkistonda harbiy holat e’lon qilindi? J: 1916-yil 18-iyul kuni 46. Jizzaxdagi voqealardan xabar topgan podsho hukumati kim boshchiligida harbiy kuchlarni u yerga yubordi? J: polkovnik Ivanov 47. Jizzaxga polkovnik Ivanov boshchiligida qancha harbiy kuchlar yuborildi? J: 13 ta rota soldat, 2 ta artilleriya qismi, kazak otryadlari, jami ikki yarim ming kishilik harbiy kuchlar 48. Mustamlakachilar qo‘shini dastlab Jizzaxni, keyin Zominni egallab, so‘ng qayerga yurish qiladi? J: Sangzorga 49. Polkovnik Afanasyev boshchiligidagi harbiy kuchlarga qarshi kim jang olib bordi? J: Abdurahmon jevachi 50. Abdurahmon jevachi polkovnik Afanasyev boshchiligidagi harbiy kuchlarga qarshi qachon jang olib bordi? J: 1916-yil 20-21-iyulda 51. Abdurahmon jevachi polkovnik Afanasyev boshchiligidagi harbiy kuchlarga qarshi qancha kishi bilan jang olib bordi? J: 600 kishi 52. Jizzax qo‘zg‘olonini bostirishga boshchilik qilgan rus harbiy amaldorlaridan kim(lar)ning harbiy unvoni polkovnik bo‘lgan? J: Ivanov va Afanasyev 53. Nima qo‘zg‘olonchilarning mag‘lubiyatga uchrashini ta’minlagan? J: Ivanov boshchiligidagi harbiy kuchlarning yordamga kelishi 54. Qo‘zg‘olon rahbarlari va faol ishtirokchilari qanday jazoga hukm qilindi? J: o‘lim jazosiga 55. Qo‘zg‘olonda faol ishtirok etgan shaxslar orasida kimlar aka-uka bo‘lgan? J: To‘raqul va Eshonqul To‘rabekovlar 56. O‘lim jazosiga hukm qilingan qo‘zg‘olon rahbarlari va faol ishtirokchilari kimlar edi? J: Abdurahmon jevachi, Nazirxo‘ja eshon, aka-uka To‘raqul va Eshonqul To‘rabekovlar, Qosim hoji eshon 57. Qachon Jizzaxga qo‘shimcha jazo otryadlari yetib keldi? J: 1916-yil 26-27-iyulda 58. Qo‘zg‘olonchilardan qancha kishi hibsga olindi? J: 3 ming kishi 59. Qo‘zg‘olonda qatnashganlar qanday jazolarga hukm qilingan? J: Ularning boshliqlari o‘lim jazosiga, qolganlari qamoq va surgunga hukm qilindi. 60. Mahalliy aholining qo‘zg‘olonda ishtirok etganligi, qo‘zg‘olonchilarga xayrixoh bo‘lganligi va ularni tutishda podsho hukumatiga yordam bermaganligi uchun.... J: o‘z uylaridan cho‘lga haydab yuborildi. 61. Qurol-aslaha ma‘nosinh bildiruvchi so‘zni toping? J: Jeva 62. Qurol-aslahaxona boshlig‘i nima deb nomlanadi? J: Jevachi 63. O‘qni tez otadigan avtomatik qurol nima deyiladi? J: Pulemyot 64. Pulemyot so‘zi qaysi tildan olingan? J: ruscha 64. Pulemyot so‘zining ma‘nosi nima? J: O‘q va metall otmoq 65. Nima sababdan Turkiston aholisi 1916-1917-yillar qish oylari uchun g‘amlaydigan oziq-ovqat zaxirasining katta qismidan ayrildi? J: 1916-yilgi qo‘zg‘olonlar yoz faslida bo‘lib o‘tganligi bois ekinzorlar, qishloq xo‘jaligi mahsulotlari nobud bo‘ldi 66. Rossiya imperiyasining butun mustamlakachilik davomida Turkistondagi eng qudratli va uyushgan qo‘zg‘olon qachon bo‘lib o‘tgan? J: 1916-yil 67. Tarixda «Jizzax fojiasi» degan nom qoldirgan voqea qaysi? J: 1916-yilgi Jizzax qo‘zg‘oloni 68. «Jizzax qo‘zg‘oloni» nomli doston muallifi kim? J: Fozil Yo‘ldosh o‘g‘li 7-sinf uchun namunaviy savollar: 1. Qaysi voqeadan keyin Ilyosxo‘ja hech qanday qarshilikka uchramay, Xo‘jand va Jizzax shaharlarini egallaydi? J: Loy jangidagi g‘alabadan so‘ng 2. Ilyosxo‘ja Xo‘jand va Jizzax shaharlarini egallagach qayerga yurish qiladi? J: Samarqand ustiga yuradi. 3. Mirzo Ulug‘bek qayerda "zafarnoma" yozdirgan? J: Jizzax yaqinida Ilono‘tti darasi ichida 4. Mirzo Ulug‘bek nima sababdan Jizzax yaqinidagi Ilono‘tti darasi ichida o‘ziga xos “zafarnoma” yozdirgan? J: Mo‘g‘ulistonda bo‘lgan urushda Ulug‘bek qozongan g‘alabaning nishoni tarzida 5. Mirzo Ulug‘bek qachon Jizzax yaqinidagi Ilono‘tti darasi ichida o‘ziga xos “zafarnoma” yozdirgan? J: hijriy 828-yil (1425-yil) 6. 1451-yil Abulxayrxon katta qo‘shin bilan Abu Said yordami va ishtirokida qaysi hududlar orqali Samarqandga Mirzo Abdulloga qarshi yurish qiladi? J: Toshkent, Chinoz va Jizzax 7. 1451-yil Abulxayrxon va Abu Saidning birlashgan qo‘shini bilan Mirzo Abdulla qo‘shinlari o‘rtasidagi jang qayerda bo‘lib o‘tgan? J: Sheroz qishlog‘i yaqinidagi Bulung‘ur anhori yoqasida 8. IX asr oxirida Tohiriylar tomonidan Somonxudotning nabiralari bazi hududlarga noib etilb tayinlangan. Shosh va Ustrushonaga kim noib etil tayinlanganini toping? J: Yahyo 1. Ilk o‘rta asr voha hokimlari turli hududlarda turlicha aytilgan. Masalan Sug‘d va Farg‘onada oliy hukmdor – «ixshid», Toxaristonda – «malikshoh», Xorazmda – «xorazmshoh» va h.k. Aytingchi ilk o‘rta asrlarda Ustrushona hokimlari qanday nomlangan? J: Ustrushonada – «afshin» 2. Ilk o‘rta asrlarda Ustrushona deb nomlangan hudud hozirda qaysi hududga to‘g‘ri keladi? J: Jizzax va O‘ratepa 3. Ma‘lumki, VII asrning birinchi yarmida G‘arbiy Turk xoqonligi bilan Xitoy o‘rtasida, ayniqsa, iqtisodiy aloqalar faollashdi. Bir yilning o‘zida qaysi hududlardan birlashgan juda katta savdo karvoni Xitoyga yetib boradi? J: Buxoro, Samarqand, Ishtixon va Ustrushona 4. Qanday jarayon arab istilosiga qarshi Movarounnahr xalqlarining birlashishiga to‘siq edi? J: Vohadagi mulk hukmdorlari ichki mustaqil bo‘lgani bois, o‘zlarini ko‘p ham markazga tobe, deb hisoblamasligi 5. Arablar istilosi arafasida Balx, Xuttalon, Chag‘oniyon, Choch, Ustrushona va Sug‘d aholisining katta qismini kimlar tashkil etardi? J: jangovar turkiylar 6. O‘rta asrlarda oltin, neft, feruza, temir konlari qaysi hududlardan topilgan? J: Buxoro va Ustrushona 7. Qaysi sulola davrida Buxoro va Ustrushonada oltin, neft, feruza, temir konlari faoliyat ko‘rsatgan? J: Qoraxoniylar davrida 11-sinf uchun namunaviy savollar: 1. Samarqand, Jizzax, Sirdaryo viloyatlari O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlarining qaysi harbiy okrugini tashkil etadi? J: Markaziy harbiy okrug 2. Prezidentimizning “Xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi “Uzbekistan Pejo Sitroen Automotive” korxonasini tashkil etish to‘g‘risida”gi qarori qachon qabul qilingan? J: 2017-yilda 3. “Jizzax” erkin iqtisodiy zonasida “O‘zavtosanoat” aksiyadorlik kompaniyasi Fransiyaning “Pejo Sitroen” guruhi bilan hamkorlikda qaysi brendlari ostida yoʻlovchi va yuk tashishga moʻljallangan yengil tijorat avtomobillarini ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yildi? J: “Pejo” va “Sitroen” 4. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Jizzax” maxsus industrial zonasini barpo etish to‘g‘risida”gi farmoni qachon qabul qilindi? J: 2013-yilda 5. Iqtisodiy zonalar nima sababdan bojxona va soliq to‘lovlaridan ozod etiladi? J: kiritiladigan investitsiya miqdoridan kelib chiqqan holda 6. Iqtisodiy zonalar kiritiladigan investitsiya miqdoridan kelib chiqqan holda qancha muddatga bojxona va soliq to‘lovlaridan ozod etiladi? J: 3 yildan 7 yilgacha 7. Prezidentimizning “Erkin iqtisodiy zonalar faoliyatini faollashtirish va kengaytirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi farmoni qachon qabul qilingan? J: 2017-yilda 8. Mamlakatimizda 2018-yil hisobiga ko‘ra nechta erkin iqtisodiy zona faoliyat ko‘rsatmoqda? J: 14 ta 9. Mamlakatimizda 2018-yil hisobiga ko‘ra nechta hududda erkin iqtisodiy zona faoliyat ko‘rsatmoqda? J: 10 ta 10. 2018-yilda “Navoiy”, “Angren”, “Jizzax”, “Urgut”, “G‘ijduvon”, “Qo‘qon” va “Hazorasp” erkin iqtisodiy zonalarida nechta loyiha amalga oshirilgan? J: 62 ta loyiha 11. 2018-yilda “Navoiy”, “Angren”, “Jizzax”, “Urgut”, “G‘ijduvon”, “Qo‘qon” va “Hazorasp” erkin iqtisodiy zonalarida qancha ish o‘rni yaratilgan? J: 4 ming 600 dan ortiq 12. “Nukus-farm”, “Zomin-farm”, “Kosonsoy-farm”, “Sirdaryo-farm”, “Boysun-farm”, “Bo‘stonliq-farm”, “Parkent-farm” singari qurib foydalanishga topshirish ishlari izchil olib borilayotgan 7 ta yangi korxona qanday sohaga ixtisoslashgan? J: Farmasevtika sohasiga 13. Prezidentning 2016-yildagi farmoniga ko‘ra “Navoiy” erkin industrial-iqtisodiy zonasi, “Angren” va “Jizzax” maxsus industrial zonalari nomini birxillashtirish maqsadida ular bundan buyon qanday nomlar bilan yuritiladigan bo‘ldi? J: “Navoiy”, “Angren” va “Jizzax” erkin iqtisodiy zonalar 14. Mustaqillik yillarida mamlakatimizda jismoniy tarbiya va sportning moddiy-texnika bazasini rivojlantirish yuzasidan bir qator ishlar amalga oshirildi. Bir qator shaharlarda xalqaro standartlarga javob beradigan qator sport majmualari qurildi. Shunday sport majmualaridan Jizzax shahrida bunyod etilganini toping? J: Olimpiya zaxiralari kolleji 15. So‘nggi yillarda Jizzax shahrida kim(lar)ning xotirasiga bag‘ishlab barpo etilgan yodgorlik majmuasi ochildi? J: Hamid Olimjon va Zulfiya 16. O‘zbekiston Respublikasida Sh.Rashidov tavalludining necha yilligi nishonlangan? J: 75 va 100 yilligi 17. Prezidentimizning “Atoqli davlat arbobi va yozuvchi Sharof Rashidov tavalludining 100 yilligini nishonlash to‘g‘risida”gi qarori qachon qabul qilingan? J: 2017-yil 27-martda 18. Sharof Rashidov tavalludining 75 yilligi qachon nishonlangan? J: 1992-yil 19. Sharof Rashidov tavalludining 100 yilligi qachon nishonlangan? J: 2017-yil 6-noyabr 20. Sharof Rashidov qachon tug‘ilgan? J: 1917-yil 6-noyabr 21. Qaysi voqeadan so‘ng Sharof Rashidov shaxsiga nisbatan barcha tuhmat va ta’qiblar to‘xtadi? J: Respublika rahbarligiga Islom Karimov kelgach 22. Mustaqillik yillarida qaysi tumanga Sharof Rashidov nomi berildi? J: Jizzax tumaniga 23. Qachon Jizzax tumaniga Sharof Rashidov nomi berildi? J: 2016-yil 24. Kimning tashabbusi bilan Jizzax tumaniga Sharof Rashidov nomi berildi? J: Prezident Shavkat Mirziyoyev tashabbusi bilan Jizzax viloyatining maʼmuriy markazi Jizzax shah- ri utmishda savdo-sotik, madaniyat markazi sharoitida Markaziy Osiyoning mashhur Balh, Hirot, Marv (Mariy) Samarqand, Termiz, Nasaf (Qarshi), Shosh, (Toshkent) va Xorazm (Xiva) kabi qadimiy shaharlari qatoridan oʼrin olgan. Urta asrlarda Urta Sharq mamlakatlarini Hindis- ton va Xitoy bilan boglagan qadimiy savdo yoʼli - «Buyuk ipak yoʼli», Jizzax orqali oʼtgan. Shaharda buyuk bobokalonlarimiz Аmir Temur Ibn Taragay Bahodir, Muhammad Taragay Ulugbek, Zahiriddin Muhammad Bo- bur Mirzolar boʼlgan. Аmir Temur Sharqqa tomon yurish 74 kilgan davrlarda uni amiru ulamolar «Ilon utdi» da- rasiga qadar kuzatib, unga gʼalaba tilab «oq fotiha» berganlar, Sohibqiron bu yerda oʼz qoʼshinlarining mash- kini utkazib, tayyorgarligini koʼzdan kechirgan. Jizzax oʼz tarixi jarayonida Urta Osiyoda qad koʼtar- gan koʼpgina shaharlar singari Аleksandr Makedonskiy va Chingizxon qoʼshinlari zarbalariga koʼksini qalqon etgan.
Jizzax va uning atrofidagi qishloqlar bir necha bor vayron bulsada, oʼz joyidan bir qarich ham silji- may qayta-qayta tiklanib yana obod boʼla borgan. Jizzax viloyati va Jizzax shahrining oʼtmishi ta- rixiy vokealarga juda boy boʼlishiga qaramay, uning tarixiy zarvaraqlarining koʼpgina sahifalari bizgacha yetib kelmagan. Jizzax haqida qisqaroq boʼlsada Urta asr Xitoy manbaʼlarida bayon qilinadi. Аsrlar davomi- da Jizzax madaniyat va savdo-sotiq sohasida Urta Osiyo- ning eng muhim markazi sifatida tilga olinadi. Umuman Jizzax maʼnaviyatiga xolisona baho bera- digan boʼlsak, bu hududda ne-ne fozillar, shoirlar, adib- lar, okinlar va olimlar oʼtganidan guvoh boʼlamiz. Jiz- zaxda oʼzbek shoirlari va yozuvchilaridan Hamid Olimjon, Uzbekiston xalq yozuvchisi Nazir Safarov, Shukur Saʼ- dulla, Kodirjon Imomov, davlat va jamoat arbobi Sha- rof Rashidov, meditsina fanlari doktori, professor, Uzbekiston Fanlar akademiyasining akademigi Uktam Oripov, filologiya fanlari doktori, professor Orif Ikromov, Soli Soatov va boshqalar tavallud topganlar. Аmmo, Jizzax vohasi osmonida paydo boʼlgan bulut- lar kuyuklashib tarqamay turgan yillar ham koʼp boʼlgan. Аyniksa «Xalqlar otasi» Stalin shaxsiga siginish yil- larida xalqimiz nihoyatda mute boʼlib hayot kechirdi. Mashʼum yillarda Orif Olimjonov, Xaydarbek Аbdu- jabborov, Boyza Mirazimov singari yuzlab fidoiy oʼgʼ- lonlari shaxsga sigʼinishning qurboni boʼldilar. Аrab tilidagi koʼplab nodir kitoblar, qoʼlyozmalar yoqib yubo- rildi. 1984-1989 yillarda Oʼzbekistonda sodir boʼlgan «Paxta ishi boʼyicha markazdan yuborilgan Gdlyan va Ivanov boshliq bir guruh tergovchilar qonunbuzarlik ishlarini amalga oshirdilar. Bu tergovchilarga markaz- dan Uzbekistonda «tartib oʼrnatish uchun yuborilgan Аnishchev, Ogarev, Satin, Romanovskiy, Buturlin, Didarenko va boshka «desantchi»larning qoʼllab-quvvatlashi tufayli Jizzaxdan chiqqan tajribali kadrlar quvgʼin kilindi, qamoqlarga tashlandi. Jumhuriyatga uzok yil- lar rahbarlik qilib, uning gullab yashnashiga katta hissa qoʼshgan Sharof Rashidov nomiga tosh otildi. Shu yillari jumhuriyat, viloyat, shahar, tuman, dav- lat va jamoa xoʼjaliklarining boʼlim rahbarlari, bri- gada boshliqlarini Sh. Rashidovning sheriklari deb hibsga oldilar. II. Rashidovga Jizzax shahrida oʼrna- tilgan haykali olib tashlandi, qabri koʼchirildi. Bugungi kunda jumhuriyatimiz prezidenti I. А. Karimovning tashabbusi bilan «Paxta ishi» bilan nohaq javobgarlikka tortilgan kishilar oqlanib, el-yurtiga, bola-chakasining oldiga qaytdi. Davlat va jamoat arbobi, tanikli yozuvchi Sh. Rashidovning nomi poklanib, jiz- zax shahrida oʼrnatilgan haykali qaytadan tiklandi, endilikda kuchalar, maktablar, xoʼjaliklar va tuman- lar uning nomi bilan atalmoqda. Ustrushona Markaziy Osiyoning qadimgi va o`rta asr tarixida muhim o`rin tutgan bir qismi, ajralmas bo‘lagidir. Qadimgi Ustrushonaning tog` va tog` oldi mavzelari qadimdan aholi zich tashagan madaniy hududlar sirasiga kirgan. Ko`plab chashma, buloq, soy va daryolar havzasida hosil bo`lgan katta kichik bu vohalarda lalmikorlikdan tashqari sun‘iy sug`orish tizimlariga asoslangan dehqonchilik va o`troq hayot ancha qadimdan boshlangan. Bu esa Ustrushonaning mazkur hududlarida muqim istiqomat qiluvchi qadimgi aholining ilk tarqalish davri jarayonlari o`sish dinamikasi va xo`jalik faoliyatida muhim ahamiyat kasb etganhttps://www.google.com/url?sa=t&source=web&rct=j&url=http://hozir.org/pars_docs/refs/159/158967/158967.pdf&ved=2ahUKEwidgvm-2bn9AhUVHHcKHX1DDboQFnoECDUQAQ&usg=AOvVaw0cBR_Tn4EDewAKVX6wv6Y_
Oldingi pozitsiyadagi oziq-ovqat va otlarga yem-xashak yig‘uvchi makedon otryadini mahalliy aholi (ustrushonlar) butunlay qirib tashlaydi va ko‘tarilish juda qiyin bo‘lgan tik qoyali tog‘ ustiga chiqib ketishadi. Salavkiylar sarkardasi Demodam Miletskiy tomonidan shimoli-sharqiy chegaralarni mustahkamlash maqsadida Sirdaryodan o`tib, daryoning o`ng tomonida, Yaksart daryosining orqasidagi Antioxiya" deb nom olgan shaharni (hozirgi Toshkent (Choch) shahriga yaqin joyda bo`lsa kerak) kurdiradi. Chekka Iskan- Dariya bilan Antioxiya shaharlari o`rtasida yul kurilib, bu yul Midiyadagi Rey shahri bilan boglanadi. Bu yul Jizzax shaxri orkali o`tardi va shu boisdan Jizzaxda savdo-sotik. Hunarmandchilik ancha rivojlanadi. Shahar bir necha marta inqirozga uchrab, yana qayta tiklangan. XVI-XVII asrlarda aholi hozirgi eski bozordagi Oʻratepaga koʻchgan. XIX asr 60-yillarida u ham harobaga aylangan. Keyinchalik yana tiklangan. XIX asr 2-yarmidan Turkiston general gubernatorligi tarkibiga kiritilgan. Jizzaxda tegirmon, juvozxona, temirchilik ustaxonalari, kulolchilik korxonalari va boshqalar ishlab turgan. Shahar XVI-XIX asrlarda koʻpgina tarixiy voqealarning guvohi boʻlgan. 1571-yilda Abdullaxonning Dashti Qipchoq xoni Boboxon va Toshkent hokimi Darveshxon bilan Jizzaxdagi toʻqnashuvi shaharga koʻp talafot yetkazgan. 1866-yil 12-18-oktabrda Jizzax qalʼasi rus bosqinchilari tomonidan toʻpga tutilib, vayronaga aylantirilgan. 1916-yildagi Jizzax isyonida shahar rus mustamlakachilari tomonidan yana vayron qilinib, aholi beshafqat qirilgan. Rossiya imperiyasining mustamlakachilik siyosati va uning zulmidan sabr kosasi to’lgan Jizzax shahri aholisining 1916 yilda front orqasidagi mudofaa inshootlari va harbiy yo’llar qurish ishlariga safarbar etilishiga qarshi ko’tarilgan milliy-ozodlik qo’zg’oloni tarixida o’chmas iz qoldirgan. Bu qo’zg’olonga boshchilik qilgan Nazirxo’ja Abdusalomov, Ziyo Qori Abdullayev, Muhammadrahim Abdurahimov, Komil Qori Bobojonov, Abdurahmon jevachi Abdujabborov, Ismoil bobo Ro’zimuhammedov, Nuriddin hoji Ma’rufxo’jayev, Muhammadxo’ja Hamroyev singari yurtparvar insonlar Rossiya imperiyasi hukumati harbiy dala sudining hukmi bilan qatl etiladilar. Bugungi kunda shaharda Jizzax qo’zg’oloniga bag’ishlangan ko’chma ko’rgazma va O’rda tarixi muzeyi tashkil qilingan, qo’zg’olonchilar nomi abadiylashtirilmoqda. Shaharda o’tgan yillar mobaynida juda ko’plab taniqli kishilar – O’zbekiston xalq shoiri Hamid Olimjon, davlat va jamoat arbobi, taniqli yozuvchi Sharof Rashidov, O’zbekiston xalq yozuvchisi Nazir Safarov, yozuvchi, dramaturg va olim Safar Azimov, mashhur jarroh, akademik O’ktam Oripov kabi xorijiy mamlakatlarda ham e’tirof etilgan tibbiyot xodimlari, ko’plab taniqli kishilar yetishib chiqqan. Ikkinchi jahon urushi yillari davridagi shahar tarixi mamlakatimiz tarixining uzviy bir qismi bo’lib, bu davrni xalqimiz hech qachon unutmaydi. Shaharda urush faxriylariga, ularning oila a’zolariga moddiy-ma’naviy yordam ko’rsatilmoqda. Fashizm ustidan qozonilgan buyuk g’alaba – 9 may kuni shaharda har yili “Xotira va qadrlash kuni” sifatida keng nishonlanmoqda. Urush qurbonlarini xotirlash uchun “Xotira” majmuasi tashkil qilingan bo’lib, “Mangu olov” monumenti atrofi anvoyi gullardan iborat gulzorlar, ko’m-ko’k daraxtlar bilan o’rab olingan. Jizzax viloyati 1973 yil 29 dekabrda tashkil topgan. (https://milliycha.uz/jizzax-shahar-tarixi/) Jizzaxda 1920-yillardan boshlab yangi korxonalar qurilgan. 1930-yil mahalliy xom ashyo bilan ishlaydigan ohak zavodi, 1932-yil shahar elektr stansiyasi, 1942-yilda paxta zavodi, 1943-yilda qishloq xoʻjaligi mashinalarini taʼmirlaydigan zavod, 1949-yilda yogʻ-pishloq zavodi, 1960-yilda Oʻzbekistonda eng yirik binokorlik materiallari kombinati ishga tushdi. Mirzachoʻl va Qarshi choʻllarini sugʻorish uchun polietilen quvurlar va polixlorvinil mahsulotlari ishlab chiqariladigan kimyo kombinati (1969), elevator, un zavodi va aralash yem ishlab chiqariladigan sexdan iborat un kombinati qurildi (1970). 1971-yilda gʻisht zavodi va Toshkent trikotaj firmasi filialining birinchi bosqichi foydalanishga topshirildi. Shuningdek, non zavodi, tikuvchilik fabrikasi mahsulot bera boshladi. Oʻrda, Bobo Yak, Qaliyatepa, Nuriddin Hoji madrasasi kabi tarixiy va meʼmoriy yodgorliklar saqlanib qolgan. Maqola mualliflari "Viktorina" va "intellektual o'yinlar" tushunchalari o'rtasidagi o'xshashliklarni keltirib, ular ikkita qarama-qarshilikning mahsuli ekanligini aniqlaydilar: ommaviy, ko'ngilochar madaniyat va intellektual. aql-idrokli insonga xos bo'lgan, cheksiz rivojlanishga qodir bo'lgan madaniyat. Mualliflar Google Book Ngram Corpus ilmiy materiallari bazasida ishlash uchun zamonaviy vositani tasvirlab berishdi. Ushbu ma'lumotlar bazasida arxitektura, qurilish, mashinasozlik tadqiqot sohalariga oid materiallar ham mavjud. Uning yordami bilan intellektual o'yinlarning rivojlanish tarixidagi konnotatsiyalari ko'rib chiqildi. Biz siz uchun kattalar uchun alohida intellektual mantiqiy o'yinlarni va ko'plab qiziqarli jumboqlarni va hatto ma'lum ko'nikmalarni rivojlantirish kurslarini taklif qiladigan platformalarni to'pladik. So'zlardan so'zlar " eng oddiy intellektual va qiziqarli o'yinlardan biridir. U anagramma printsipiga asoslanadi - boshqa so'zni olish uchun harflarni qayta tartiblashdan iborat bo'lgan adabiy qurilma, masalan, "grotto - savdolashish". Bunday o'yin miyani va mavhum-mantiqiy fikrlashni yaxshi o'rgatadi, konsentratsiyani oshiradi, xotirani, mantiqni va olingan ma'lumotlarni qayta ishlash samaradorligini rivojlantiradi, so'z boyligini kengaytiradi. Bunday o'yin bilan miya tezda tahlil qilishni va to'g'ri echimlarni topishni o'rganadi. Schulte stoli diqqatni, diqqatni jamlashni va vizual qidiruvni tezda o'rgatish uchun eng yaxshi va eng oddiy aql o'yinlaridan biri hisoblanadi. Bundan tashqari, o'yin tez o'qish qobiliyatini rivojlantirish uchun juda yaxshi, bu talabalar, o'qituvchilar, olimlar uchun juda foydali, chunki ular muntazam ravishda tobora ko'proq yangi kitoblarni o'zlashtiradilar. Schulte jadvali tasodifiy joylashtirilgan belgilar (harflar yoki raqamlar) dan tashkil topgan 5 × 5 stoldir. O'yinning mohiyati shundan iboratki, diqqatni stolning o'rtasiga qaratib, periferik ko'rish bilan barcha raqamlarni o'sish tartibida yoki ma'lum bir ketma-ketlikda topishdir. Intellektual qobiliyatlarni rivojlantiradigan yana bir foydali o'yin - bu aql xaritasi. Uning yordami bilan siz turli xil ob'ektlar yoki hodisalar o'rtasida aloqa o'rnatishingiz, javonlarda mavhum ma'lumotlarni saralashingiz mumkin. Aql xaritasidan nafaqat chalg'itish va fikrlashni rivojlantirish uchun o'yin sifatida, balki haqiqiy muammolarni hal qilish uchun ham foydalanish mumkin. Siz bir varaq qog'oz olishingiz kerak, markazda siz o'ylayotgan fikr, so'z yoki muammoni yozing, masalan, " Ilmiy maqola uchun mavzuni qanday tanlash kerak ". Markazdan assotsiatsiya chiziqlari chiziladi va ulardan boshqa assotsiatsiyalar chiziladi va hokazo, savol eng kichik elementlarga parchalanmaguncha. Siz nafaqat qog'ozdan, balki raqamli xizmatlardan ham foydalanishingiz mumkin, bu erda aqliy xaritalarni yaratish uchun tayyor shablonlar mavjud: MindMeister , Miro , XMind va boshqalar Ular tezda o'zgartirishlar kiritish, eslatmalar, tasvirlar va boshqa ko'p narsalarni biriktirish qobiliyatiga ega. Bu ma'lumot to'plash va tartibga solishda, masalan, hisobotlarni tayyorlashda, tezislar va ilmiy maqolalar yozishda foydalidir. Festival 1991-yilda mutaxassislarning „Nima? Qayerda? Qachon?“ qaysi jamoa kuchliroq ekanligini aniqlash maqsadida tashkil etilgan. Televizion oʻyin bunga yoʻl qoʻymadi, chunki unda bu savolga aniq javob berishga imkon bermaydigan shou elementlari mavjud [Лолита Крылова. „Сергей Виватенко: турнир "Белые ночи" стал Гамбургским счетом для "Что? Где? Когда?"“. Петербургский дневник (2-iyul 2015-yil). Qaraldi: 26-iyul 2016-yil]. XIX asr faylasuflari "fuqarolarning boʻsh vaqtlarida oʻz-oʻzini rivojlantirishi butun jamiyatning boyligi boʻladi" (K.Marks, "Kapital") va «har bir shaxsning erkin rivojlanishi, barcha odamlarning erkin rivojlanishining shartidir» (K.Marks, «Kommunistik partiyaning manifesti»). Maqola mualliflari "Viktorina" va "intellektual o'yinlar" tushunchalari o'rtasidagi o'xshashliklarni keltirib, ular ikki qarama-qarshilikning mahsuli ekanligini aniqlaydilar: ommaviy, ko'ngilochar madaniyat va aqlli odamga xos bo'lgan, cheksiz rivojlanishga qodir bo'lgan intellektual madaniyat. Mualliflar Google Book Ngram Corpus ilmiy materiallari bazasida ishlash uchun zamonaviy vositani tasvirlab berishdi. Ushbu ma'lumotlar bazasida arxitektura, qurilish, mashinasozlik tadqiqot sohalariga oid materiallar ham mavjud. Uning yordami bilan intellektual o'yinlarning rivojlanish tarixidagi konnotatsiyalari ko'rib chiqildi. KVN tipidagi teleko'rsatuvlar ko'p millionli tomoshabinlar tomonidan to'planadi, shuningdek, "Nima?" Qayerda? Qachon?” o‘yini (“WWW”) nafaqat shou, balki ko‘rinishda ham o‘tkaziladi xalqaro sport intellektual marafonlarning bir turi sifatida. Bunday mashhurlikka va bunday o'yin shakllariga bo'lgan talabga nima sabab bo'ldi? Bu savolga javobni olimlarning bolalar, yoshlar va kattalardagi ijodiy [1,2] va intellektual [3-6] tanazzul jarayonlari, shuningdek, "funktsional savodsizlik" kabi hodisaning tarqalishi to'g'risidagi bayonoti orqali tasvirlash mumkin. 7, 8]. “Funktsional savodsizlik” hodisasi nafaqat yozish va o‘qishni biladiganlar, balki oliy ma’lumotli va hatto ilmiy darajaga ega bo‘lganlar orasida ham ko‘proq kuzatilmoqda. Shu bilan birga, 20-asrda har bir yangi avlod uchun umumiy intellektning (konvergent fikrlashni baholash) qiymati avvalgisiga qaraganda bitta ko'proq statistik "me'yor" bo'lganligi qayd etilgan [9]. Vladimir Mixaylovich Bexterev odamlarning atigi 1/5 qismiga "hayot yo'llarida aqlni saqlab, o'lishning katta baxti" berilganligi haqidagi bayonotning muallifi hisoblanadi. "Baxt" kabi hodisaning taniqli tadqiqotchisi Mixay Chiksentmixayli shuni ko'rsatadiki, qoida tariqasida, insonning bo'sh vaqtidagi faoliyati aql va ijodning rivojlanishi ("oqim" holatiga ega bo'lishi) uchun muhimroqdir. ish vaqtidagi faoliyat [10]. Ushbu tezis turli vaqtlarda boshqa mualliflar tomonidan qo'llab-quvvatlangan. Masalan, 19-asr faylasuflari fuqarolarning boʻsh vaqtlarida oʻz-oʻzini rivojlantirishi butun jamiyatning boyligi boʻladi (K.Marks, Kapital) va “har bir shaxsning erkin rivojlanishi, erkin rivojlanishining shartidir. barcha odamlarning rivojlanishi» (K. Marks, «Kommunistik partiyaning manifesti»). Zamonaviy tadqiqotchilarning fikriga ko'ra, insonning bo'sh vaqtlaridagi faoliyati tabiati miya yarim korteksining assotsiativ sohalari, miya degradatsiyasi yoki uning rivojlanishi bilan nima sodir bo'lishini belgilaydi [11]. "WWW" o'yini ishtirokchilaridan biri B. R. Mandel K. E. Tsiolkovskiyning kundaligidan shaxs qobiliyatlarining rivojlanishi haqida shunday iqtibos keltiradi: "... birinchi navbatda u ko'pchilikka ma'lum bo'lgan haqiqatlarni kashf etdi, keyin u ba'zilarga ma'lum bo'lgan haqiqatlarni kashf qila boshladi. , va nihoyat, hali hech kimga ma'lum bo'lmagan haqiqatlarni kashf qila boshladi "[12]. Ushbu muallif turli yillar va mamlakatlarda (Yaponiya, AQSh, Isroil) olib borgan bir qator tadqiqotlarni jamlagan bo'lib, ular aqliy mehnat bilan shug'ullanadigan sub'ektlar (muallif intellektual o'yinlar bilan bog'liq) hatto keksalikda ham shunday tiniq fikrga ega bo'lishga imkon berishini ko'rsatadi. , ular yoshliklarida bo'lgani kabi [12]. Shunday qilib, bo'sh vaqtdagi intellektual o'quv yuki (masalan, intellektual o'yinlar jarayonida, ilmiy faoliyatda yoki chet tillarini o'rganishda) odamlarga umrining oxirigacha aqliy faollikni yuqori darajada ushlab turishga imkon beradi, shuningdek miya degradatsiyasining oldini olishga yordam beradi. . Bunday aqliy izlanishlar bilan inson M. Chiksentmihayi ta'riflagan va "baxt" tuyg'ulari bilan taqqoslangan "oqim" holatiga kirishi mumkin. Bularning barchasi bizga zamonaviy jamiyatda intellektual o'yinlarga bo'lgan talabni tushuntirishi mumkin. 2 Munozaralar. Ilmiy elektron kutubxonaning [elibrary.ru] qidiruv satrida "intellektual o'yinlar nimani anglatadi?" degan savolga javob berish uchun nomlar, izohlar, kalit so'zlar yoki matndagi asarlarga so'rovni shakllantirish kerak. qaysi "intellektual o'yinlar" atamasi paydo bo'ladi (morfologiyani hisobga olgan holda).Bir qator tashkiliy sabablarga ko'ra, biz faqat 2009 yildan keyingi davrni ko'proq yoki kamroq "to'liq" yillar deb hisoblaymiz, bu umuman ilmiy faoliyat haqida adekvat tasavvur beradi. Shunday qilib, so‘nggi 10 yil ichida (2009-yildan boshlab) apellyatsiya vaqtida (27.11.2019) 947 ta ilmiy maqola olindi (tadqiqotlar sonining yillik dinamikasi uchun 2.1-bo‘limdagi 2-jadvalga qarang), Ushbu mavzuga taalluqli ishlarda barqaror yuksalish tendentsiyasini ko'rsatmoqda.Ushbu namunadagi asarlarni ravon guruhlashga urinib ko'rish mumkinki, ilmiy jamoatchilikda (mualliflarning fikricha) intellektual sohaga oid masalalar muhokama qilinayotgani (o'rganilayotgan) tasodifiy tartibda berilgan o'yinlar a: o'yinlar (maktab va universitetlarda) imtihonlarga tayyorgarlik ko'rish (Davlat akademik imtihonlarining barcha turlari), adabiyot, fizika, kimyo, geografiya, astronomiya, matematika, biologiya, iqtisod, rus va chet tillari, menejment, marketing, musiqa, huquq, ekologiya va boshqalar (jumladan, turli darajadagi olimpiadalar); - maktabgacha yoshdagi bolalar uchun o'yin mashg'ulotlari va hayotning birinchi yillaridagi bolalar uchun o'yinlar; - shaxmat, bilyard va shunga o'xshash o'yinlarning odamlarning turli yoshdagi toifalariga ta'siri (shu jumladan, ular turli xil sport mahoratiga ega bo'lganda); - kasbiy ko'nikmalarni shakllantirish va rivojlantirish uchun maxsus intellektual o'yinlar ta'lim, davlat xizmati, transport, menejment va sanoat sohalari mutaxassislari; - kommunikativ ko'nikmalarni rivojlantirish uchun o'yinlar, shu jumladan turli sabablarga ko'ra zaif ijtimoiylashuv darajasi bo'lgan kontingent; - intellektual va ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish va fikrlash nuqtai nazaridan intellektual o'yinlar: - intellektual-ko'ngilochar va tashkiliy-faol o'yinlar; - intellektual o'yinlar shakllari (multimedia, teatr va boshqalar); -intellektual o‘yinlarning psixofiziologik, psixologik, fiziologik, falsafiy, pedagogik, ijtimoiy, uslubiy jihatlari; - rivojlanishi bilan bog'liq bo'lgan intellektual mulk to'g'risidagi patent qonuni; intellektual o'yinlarni tayyorlash va tijoratlashtirish; - universitetlar yoki "WWW"-o'yin ishtirokchilari o'rtasidagi jamoaviy intellektual musobaqalarni ishlab chiqish, tashkil etish, o'tkazish tajribasi, natijalari nuqtai nazaridan - tashkilotchilar pozitsiyasidan ham, ishtirokchilar pozitsiyasidan ham muhokama qilish; - va boshqa bir qator. 3 Materiallar va usullar. “Elektron kutubxona”da, shuningdek, boshqa mahalliy va xorijiy bibliometrik ma’lumotlar bazalarida matnlarni (ayniqsa, agar asarlar turli tillarda yozilgan bo‘lsa) ko‘p bosqichli konnotatsion tahlilini o‘tkazish imkoniyati yo‘q, bu esa boshqa vositalardan foydalanishga olib keladi. . Bundan tashqari, yuqorida aytib o'tilgan 947 ta asardan bitta xorijiy asar yo'q: rus mualliflari "Munozara" o'yinini muhokama qiladigan ingliz tilida faqat bitta asar mavjud. Adekvat so'z shakllarini tanlash, ayniqsa chet tilida, hammaga ma'lum muammodir. Shuning uchun, "ma'lum" "intellektual o'yinlar" atamasining og'zaki ta'rifi talab qilinadi, bunga misollar "Nima?" Qayerda? Qachon?" ("WWW"), KVN va boshqalar. Bundan tashqari, shuni ta'kidlaymizki, Anton Semenovich Makarenko yoki Georgiy Petrovich Shchedrovitskiy tomonidan o'tkazilgan o'yinlarni ko'rib chiqish alohida ko'rib chiqishni talab qiladi va bunday ko'rib chiqish ushbu ishning maqsadlariga kiritilmagan. "WWW" o'yin veb-saytida inglizcha versiyasi "intellektual o'yin" sifatida ko'rsatilganiga qaramay, bu ingliz manbalarida ushbu bigrammaning haqiqiy qo'llanilishiga to'g'ri kelmaydi (n asosi bilan birinchi mos kelgan yil). -gramm 1807). Google Books Ngram Viewer-dagi qidiruv so'rovlari natijalari bilan bog'liq bo'lgan Google Books havolalaridan foydalanib, biz faqat "go", shaxmat va shunga o'xshash o'yinlar yoki shtatlarning siyosiy "o'yinlari" haqida gapiramiz. Xuddi shu tarzda, biz ba'zan mahalliy mualliflar tomonidan "intellektual o'yinlar" tushunchasiga mos keladigan boshqa bir qator bigrammalarni ko'rib chiqamiz. "Aql o'yini": bigram 1885 yildan beri mavjud bo'lib, u golf bilan bog'liq. sport psixologiyasi va (keyinroq) siyosiy jarayonlar. "Aqliy o'yin": 1820-yilda paydo bo'lgan bigramma, u poker, basketbol, tennis va (keyinchalik) psixoterapiya bilan bog'liq. "Bosh o'yini": bigram 1816 yildan beri mavjud, u beysbol bilan bog'liq,futbol, boshqaruv va sud ishlari. "Mahorat o'yini": bigramma 1759 yildan beri tanish bo'lib, u mahorat o'yinlari bilan bog'liq - masalan, sport anjomlarini (nishonga) uloqtirish, keyinchalik o'yin nazariyasi bilan bog'liq. "Intellektual olimpiada": bigramma paydo bo'lmaydi; Olimpiada monogrammasi 1638 yildan beri mavjud. Bu Olimpiya o'yinlari o'rtasidagi sport o'yinlari, shuningdek, tor fanlar (fizika, matematika va boshqalar) bo'yicha ilmiy / talaba / maktab olimpiadalari bilan bog'liq. Olimpiada monogrammasidan foydalanish 19-asrning oxiriga kelib deyarli yo'qoladi (esda tutingki, biz bu yil uchun barcha ilmiy adabiyotlar bazasi bilan yiliga n-grammning mos kelishi ulushini hisoblaymiz). "Intellektual o'yin"; bigramma 1812-yildan toʻgʻri keladi, u 1920-yildan boshlab choʻqqiga chiqadi. 1940 yil, yosh bolalar uchun rivojlanish o'yinlari bilan bog'liq (1 yoshdan boshlab) va pedagogik amaliyotda o'quv / amaliy o'yinlar (maktab o'quvchilari, talabalar). "Intellektual marafon": birinchi marta bigramma 1931 yilda sodir bo'ladi (bu bigramma tarixidagi eng yuqori daraja huquq va qurilish, arxitektura, siyosat, pedagogik va psixologik tajribalarni o'z ichiga oladi). Keyin bigrammadan foydalanish 1957 yilgacha to'xtaydi. 1958 yildan boshlab bigramma muntazam ravishda uchrab kelinmoqda (tilshunoslik, bolalar iqtidorini o'rganish, sanoat dizayni, iqtisod, falsafa; shuningdek, ilmiy faoliyat bo'yicha tavsiyalarda, jumladan, fan nomzodi), 1964 yildan tashqari. -67 va 1979-82. "Intellektual sport": bigram 1832 yildan beri mavjud; u notiqlik san'ati bilan ham (ko'p sohalarda, jumladan, ilohiyot va siyosatda) va kroket kabi o'yinlar bilan bog'liq. U 1900 va 1971 yillar oralig'ida o'zining eng yuqori cho'qqisiga etadi. "Brain ring" (bizning breyn-ringdan teskari iz qog'ozi - "brain-racing"): bigramma bor 1850 yildan beri tanishgan va faqat anatomiya bilan bog'liq edi. "Taxmin qilish o'yini": bigram 1858 yildan beri paydo bo'lgan va u charades va topishmoqlar bilan bog'liq. Zamonaviy diapazon kengroq: bolalar psixoterapiyasi bilan bog'liq vaziyatlar. o'yin dasturlari va veb vositalarini yaratish uchun dasturlash bo'yicha ko'rsatmalar. Ushbu ro'yxatni davom ettirish mumkin, ammo bu kerakli n-grammga olib kelmaydi. Shu maqsadda so'rovnoma ishidan foydalanishga harakat qilaylik. "Intellektual o'yin: harakatdagi ijtimoiy-madaniy hodisa (tarix va ta'rif masalalari bo'yicha)" [2] taqrizida muallif 40 dan ortiq manbalardan foydalanib, "o'yin" tushunchasini barcha mumkin bo'lgan nuqtai nazardan ko'rib chiqadi. Muallif dramatik, harbiy uchun umumiy qabul qilingan funktsiyalar va maqsadlarni ko'rsatdi. bayram, sport, biznes, rolli va didaktik o'yinlar, intellektual o'yinlarga nisbatan shunga o'xshash aniqlik yo'qligini ta'kidladi. Bundan tashqari, muallif (va biz uning fikriga qo'shilamiz) nuqtai nazarga amal qiladi: "Intellektual o'yinlarning ixtirosi, shuningdek, ularni shunday deb atash qobiliyati nafaqat inson aql-zakovati va ongini o'rganishdagi eng muhim daqiqadir. rivojlanishning yangi, nostandart, noan'anaviy vositalarini olish ehtimoli bilan bir qatorda insonning aqliy, kognitiv qobiliyatlari va imkoniyatlarini o'rganishda bir qator kashfiyotlar, shuningdek, yangi yo'nalishlarning paydo bo'lishiga olib keladi. pedagogika, psixologiya, madaniyatshunoslik, ijtimoiy pedagogika va boshqalar». [12]. Tadqiqot muallifi shashka, shaxmat va boshqalarga qarama-qarshi qo'ygan intellektual o'yinlarning tabiatini tushunishga jiddiy turtki sifatida muallif "WWW" o'yinining paydo bo'lishini ko'rib chiqadi va shu nuqtai nazardan muallif ingliz tilidagi analogini ko'rib chiqadi. Viktorina" va muallif bunday voqealarni "Xavf" atamasi bilan "Breyn ring" va "O'z o'yini" bilan bog'laydi. "Viktorina" va "intellektual o'yinlar" tushunchalari o'rtasidagi o'xshashliklarni keltirib, muallif bu "ikki qarama-qarshilikning mahsuli ekanligini ko'rsatadi: ommaviy, ko'ngilochar madaniyat va bilimga intilish, bu aqlli shaxsning tinimsiz tabiatiga xosdir. , kim cheksiz rivojlanishni xohlaydi" [12]. Muallif yana bir muhim elementni ta'kidlaydi: yoshlarda intellektual o'yinlarga bo'lgan keng qiziqish, keyinchalik yosh ishtirokchilar orasida saqlanib qoladi. Muallif intellektual o'yinlarni "nafaqat intellektual rivojlanishni shakllantiradigan va takomillashtiradigan kuchli vosita" deb hisoblaydi. 4kommunikativ qobiliyatlar, shaxsning ijtimoiy, ijtimoiy-psixologik, shaxsiy va kasbiy fazilatlari" [12]. ham shu tarzda hal qilinadi. Kollektiv fikrlashni jamlash qobiliyati zaruriy omildir har qanday jamoaning biznes va norasmiy muloqotdagi muvaffaqiyati uchun. O'z-o'zini anglash, a mumkin bo'lgan javoblarni birgalikda izlash, ishtiyoq muhiti, vazifalarning amalga oshirilishini his qilish haqiqatan ham barcha yoshdagi odamlarga psixologik to'siqni engib o'tishga, bir-birlarini yaxshiroq bilishga, o'rtoqlariga yangi ko'zlar bilan qarashga yordam beradi. Intellektual o'yin, shuningdek, odamlarga ba'zi intellektual o'yinlarda ssenariyda ko'zda tutilgan "miya bo'roni" rejimida ishlashga tayyorlanish imkonini beradi. Intellektual o'yinning yakuniy "mahsuloti" quyidagi asosiy navlarda taqdim etilishi mumkin: -obʼyekt birliklari (yoʻqolgan harf va soʻzlarni toping); - ob'ektlar sinflari (ob'ektlarni saralash, tasniflash); - munosabatlar (ob'ektlar o'rtasidagi aloqalarni o'rnatish); -tizimlar (bir nechta, bir nechta ob'ektlarni tashkil qilish qoidalarini aniqlash); - transformatsiya (berilgan materialni o'zgartirish va o'zgartirish); - implikatsiya (noaniq vaziyatda natijalarni bashorat qilish)" [12].keyinchalik yosh ishtirokchilar orasida saqlanib qolgan. Muallif intellektual o'yinlarni ko'rib chiqadi. "Kuchli vosita nafaqat intellektual rivojlanishni, balki uni takomillashtirishni ham shakllantiradi a.ning kommunikativ qobiliyatlari, ijtimoiy, ijtimoiy-psixologik, shaxsiy va kasbiy fazilatlari shaxs" [12]. Xulosa qilib aytganda, muallif intellektual o‘yinlarning o‘ziga xos ta’rifi, mazmuni va natijasini taqdim etadi: Yuqoridagi barcha ekspert fikrlari ko'rsatganidek, ziyolining umumiy tuzilishi O'yin to'rtta asosiy komponentni o'z ichiga oladi (1-rasm): Maxsus tarkib Xulq-atvor mazmuni Ramziy.tarkib Semantik tarkib 1-rasm. Intellektual o'yinning asosiy tarkibiy qismlari. Demak, intellektual o`yinning mazmuni: -o`ziga xos (real ob`ektlar yoki ularning tasviri); - ramziy (harflar, belgilar, raqamlar); - semantik (so'zlarning ma'nosi); - xulq-atvor (boshqa shaxsning va o'zining harakatlari). Intellektual o'yinning ajralib turadigan tarkibiy qismlari uning moslashish, tushunish, o'rganish va hatto terapiya uchun ishlatilishini baholashga imkon beradi. Olimlar intellektual o'yinning sakkizta funktsiyasini aniqladilar: taqlid qilish; real hayotdagi rollarni o'ynash; shaxsiy tajribani aks ettirish; bostirilgan ehtiyojlarni ifodalash; "taqiqlangan impulslar" ning chiqishi; shaxsiyatni kengaytirishga yordam beradigan rollarga murojaat qilish; o'sish, rivojlanish va kamolotni aks ettirish, shuningdek, turli muammolarni hal qilish. Intellektual o‘yin, bir tomondan, bir lahzalik quvonch baxsh etadi, ehtiyojlarni qondirishga xizmat qiladi. Boshqa tomondan, intellektual o'yin har doim kelajakka qaratilgan, chunki u har qanday hayotiy muammolarni hal qiladi, qobiliyatlarni, ko'nikmalarni tuzatadi, shuningdek, ijtimoiy va kasbiy funktsiyalarni bajara oladi. Bunday holda, biz tolerant kommunikativ xatti-harakatni shakllantirish haqida gapirishimiz mumkin. muhim professional sifat, intellektual o'yin orqali. Demak, intellektual o'yin imkoniyatlarining universalligi dunyoga aqliy, ma'naviy va amaliyotga yo'naltirilgan munosabatning birligida namoyon bo'ladi. Boshqacha qilib aytadigan bo'lsak, intellektual o'yinning tarkibiy qismlarini amalga oshirish dunyo, atrof-muhit, shaxs tomonidan ishlab chiqilgan e'tiqod va tamoyillar to'g'risidagi ongli bilim va g'oyalarni hayot haqiqatiga faol kiritish va ijodiy o'zini o'zi qo'llash qobiliyatida amalga oshiriladi. tasdiqlash, shuningdek, shaxslararo munosabatlarda. Mashg‘ulotning alohida shakli sifatida intellektual o‘yinning samaradorligi haqida gapirganda shuni ta’kidlash kerakki, intellektual o‘yinda yana bir muhim vazifa – hamfikrlarni jamoa shakllantirish amalga oshiriladi. Shaxsni ijtimoiylashtirish vazifasi ham ma'lum darajada shu tarzda hal etiladi. Kollektiv fikrlashni jamlash qobiliyati har qanday jamoaning biznes va norasmiy muloqotdagi muvaffaqiyati uchun zaruriy omildir. O'z-o'zini anglash, a 5mumkin bo'lgan javoblarni birgalikda izlash, ishtiyoq muhiti, vazifalarning amalga oshirilishini his qilish haqiqatan ham barcha yoshdagi odamlarga psixologik to'siqni engib o'tishga, bir-birlarini yaxshiroq bilishga, o'rtoqlariga yangi ko'zlar bilan qarashga yordam beradi. Intellektual o'yin, shuningdek, odamlarga ba'zi intellektual o'yinlarda ssenariyda ko'zda tutilgan "miya bo'roni" rejimida ishlashga tayyorlanish imkonini beradi. Shunday qilib, adekvat izlanish uchun muhim qo'shimcha qilish kerak: biz o'rganayotgan intellektual o'yinlar ularni o'tkazish shakli bilan uzviy bog'liqdir. Darhaqiqat, "WWW"-o'yinining tashkilotchilari va ishtirokchilari bu jarayonni boshqa ta'riflar qatorida "o'yin dasturi", "TV-dastur", "TV-o'yin" ("intellektual harakat" kontekstida) deb ta'riflaydilar. Shuningdek, biz KVN qisqartmasi rus tilidagi "qiziqarli va topqirlar klubi" degan ma'noni anglatishini ta'kidlaymiz, bunda "qiziqarli" sifatdoshi birinchi o'rinda, "toprakli" sifatdoshi esa faqat ikkinchi o'rinda turadi. Ya'ni, topshiriqga nafaqat original javob berish kerak (bu muhim), balki, xuddi shunday muhimi, buni qiziqarli taqdimot shaklida taqdim eta olish kerak. Aniqroq aytganda, bu intellektual marafonni tashkil etish va o‘tkazish bo‘yicha uslubiy qo‘llanmada [13] ifodalangan: “intellektual marafonda breyn-ring o‘yinlari konglomerati bo‘lgan birlashtirilgan stsenariy mavjud, “Nima? Qayerda? Qachon?" - o'yin, KVN o'yinining elementlari, bu turli darajadagi intellektual salohiyatga ega bo'lgan talabalar uchun iloji boricha jozibali va ochiq ijodiy o'yin namoyishini yaratishga imkon beradi." Shu bilan birga, yangi intellektual o'yinlarni ishlab chiquvchilarga o'yinning kommunikativ va mazmunli jihatlarini hisobga olish tavsiya etiladi [14] va bu bunday o'yinlarning ta'lim va tarbiyaviy imkoniyatlariga tayanadi [15]. Ushbu yo'nalishning bir qator bigrammalarini ko'rib chiqishimiz mumkin. "Play shou" bigram 1838 yildan beri mavjud bo'lib, u teatr yoki teatr bilan bog'liq. she'riy asarlar. Zamonaviy davrda u dasturiy ta'minot bilan bog'liq matnlarda qo'shimcha ravishda topiladi (tugmacha yoki "Play-shou" rejimi). "O'yin shousi" bigrammasi 1858 yildan beri topilgan (o'yin shousi, musiqiy shou), yilda zamonaviy paytlarda g'oliblar uchun sovg'alar bilan har qanday (nafaqat intellektual) televizion o'yin. "Viktorina-shou" bigrami zamonaviy zamonda viktorina-shou (quyida muhokama qilinadi). Ingliz tilida monogramma "viktorina", "Olimpiada" monogrammasidan farqli o'laroq, jismoniy mashqlar bilan bog'liq emas. Shunday qilib, "intellektual o'yin" atamasi, bizning fikrimizcha va bir qator mualliflarning tushunchasi bo'yicha, inglizcha "viktorina" atamasiga eng yaqin bo'lib, tashkilotchilarning vazifalariga eng mos keladigan vositalar yordamida amalga oshiriladi. shou sifatida taqdim etishning mumkin bo'lgan shakli (ishtirokchilar va tomoshabinlar uchun ko'ngilochar dastur). Shu bilan birga, masalan, boshqa mualliflar [12] intellektual o'yin "aqliy hujum" elementlari bilan bo'lishi mumkinligini ta'kidlaydilar ("aqliy hujum" monogrammasi, bu nevrologiya/psixiatriya sohasidagi "aqliy hujum" emas) yangi yechim talab qilinadi (divergent fikrlash), KVN- o'yini intellektual o'yinga ("Viktorina shou") qaraganda musiqiy shouga ("O'yin shou") yaqinroqdir. Spektaklning o‘zi audiovizual (video, tomoshabinlar oldidagi sahnadagi harakat, teleko‘rsatuv), vizual (masalan, pantomima) yoki audio (radio yoki audioyozuv) ko‘rinishida bo‘lishi mumkin. Tasdiqlash testi kabi "o'yin" ham "viktorina" qiymatlari qatoriga kiradi (maktabda, universitetda: yozma yoki Internet orqali; biz odatda turli xil ko'rinishda o'tkazamiz. diktantlar). Rasmiy ravishda, ushbu ro'yxat Rossiyada Yagona davlat imtihonini va Davlat yakuniy attestatsiyasini o'z ichiga olishi kerak; AQShda SSAT, SAT va ACT, Buyuk Britaniyada A-level va boshqalar. Ushbu fikrni tasdiqlash uchun "WWW" o'yinining "faxriysi" A. A. Vassermanning ushbu mavzu bo'yicha bir nechta bayonotlarini keltirish mumkin (90-yillarga qadar "WWW" o'yinida asosiy sovrinlar kitoblar edi, keyin esa o'yin bo'lib qoldi. butunlay monetizatsiya qilingan, 2002 yildan beri jamoalar o'rtasidagi jahon chempionati SSSR aholisi yashaydigan mamlakatlar tomonidan o'tkaziladi). Masalan, A. A. Vassermanga bergan intervyusida "WWW" o'yini kabi intellektual o'yinlar amalda sport turi bo'lib, teleko'rsatuvlardan tashqari musobaqalarning jiddiyroq turlari ham mavjud [16]: "..."Nima, qayerda, qachon?" loyihasi bo'yicha jahon chempionati - o'yin 13 yildan ortiq vaqtdan beri mavjud. Ushbu sport turida biz ishtirokchilarning rivojlanish darajasini qanday tekshirishni allaqachon aniqlab olganmiz. Bu kompilyatsiya qilish orqali amalga oshiriladi. savollar bilimga emas, balki sodir bo'layotgan jarayonlarni tushunishga qaratilgan.Bu savollarning barchasi, qoida tariqasida, umumta'lim maktabining o'quv dasturi darajasiga to'g'ri keladi.Masala bunday tadbirlarda va savolga ruxsatsiz kirish bilan uzoq vaqtdan beri hal qilingan. Shuning uchun men yagona davlat imtihonining tarafdorlari va muxoliflariga intellektual o'yinlarga e'tibor berishni tavsiya qilaman, bu erda ular muhokama qiladigan barcha muammolar allaqachon hal qilingan. Keyinchalik A. A. Vasserman o'z intervyusida shunday ta'kidlaydi: "O'quvchining ijodiy moyilligini faqat ijodiy sinovlar orqali ochish mumkin. Masalan, insho" [16]. Bu erda biz ta'kidlaymiz: taniqli ekspert imtihonni intellektual o'yinlar variantlari bilan bog'lash mumkin, deb hisoblaydi, garchi bunday vositalar ijodiy jarayonlarni baholash uchun mo'ljallanmagan bo'lsa ham. A. A. Vassermanning intellektual o'yinlardan turli xil foydalanish haqida gapirishi ham muhimdir: faqat faktlar haqidagi bilimlarni sinab ko'rish va individual faktlar o'rtasidagi mavjud munosabatlarni tushunishni tekshirish uchun. 4 Natijalar Shunday qilib, biz xulosa qilishimiz mumkin: intellektual o'yinning shakli "Viktorina shou" (tomoshabinlarning bevosita ishtirokidagi televiktorina yoki viktorina) yoki "Viktorina dasturi" (radio viktorina) bo'lishi mumkin. Shuni ta'kidlash kerakki, "Viktorina o'yini" o'yin-shou ko'rinishidagi viktorina, "Viktorina o'yini" esa ish stoli viktorinasi shaklida bo'lishi mumkin bo'lgan tor belgilangan mavzu(lar) bo'yicha kichik formatdagi o'yin. Masalan, Walt Disney Quiz Game oilaviy o'yini (Disney studiyasi tarixi va uning faoliyati asosida) yoki "Biology Challenge: A Classroom Quiz Game" - biologiya bo'yicha bilimlarni sinab ko'rish uchun sinf uchun o'yin. Barcha "Viktorina" bigrammalarini lingvistik taqqoslash bizga haqiqiy vazifalar (intellektual o'yinning mohiyati) "Viktorina", qolgan hamma narsa o'tkazish shakli (har bir alohida holatda tashkilotchilarning maqsadlariga mos keladi) degan xulosaga kelishimizga imkon beradi. ). Kompyuter texnologiyalari va Internetning jadal rivojlanishi, masalan, televizion dastur shaklida amalga oshirilishi mumkin bo'lgan "katta o'yin" kabi asbobni sifat jihatidan o'zgartirmadi. Ammo bu innovatsiyalar "kichik o'yinlar" ga ta'sir qilishi kerak edi, masalan, onlayn viktorina (interaktiv o'yin), viktorina o'yini (taxta va kompyuter o'yinlarining variantlarini o'z ichiga olgan kichik formatdagi o'yin), intellektual kvest (intellektual kvest). 5 Xulosa Adabiy manbalar tahlili asosida intellektual o‘yinlar jarayonida bo‘sh vaqtlardagi intellektual yuklamalar umrining oxirigacha aqliy faoliyatni yuqori darajada ushlab turish va miya degradatsiyasining oldini olishga imkon berishini aniqladik. Bunday aqliy izlanishlar bilan odam "oqim" holatini boshdan kechirishi mumkin, bu M. Chiksentmihaii "baxt" tuyg'usi bilan bog'liq. Biz Google Book Ngram Corpus ilmiy materiallari bazasi bilan ishlash uchun zamonaviy vositani tasvirlab berdik. Uning yordami bilan intellektual o'yinlarning rivojlanish tarixidagi konnotatsiyalari ko'rib chiqildi. Intellektual o‘yinlar inglizcha “viktorina” tushunchasiga to‘g‘ri kelishi ko‘rsatib o‘tildi, bu esa tashkilotchilarning vazifalariga eng mos bo‘lgan vositalar yordamida hamda shou sifatida taqdim etishning mumkin bo‘lgan shakli (ishtirokchilar uchun ko‘ngilochar dastur va tomoshabinlar). "Viktorina" -bigramsning lingvistik tahlili ingliz tili formatidagi intellektual o'yinning mohiyati Quiz (viktorina) ekanligi haqidagi xulosani tasdiqladi, qolgan hamma narsa esa bunday o'yinlarning bir ko'rinishidir.Shu bilan birga, o'yinda vazifalar bo'lishi mumkin. konvergent fikrlash (bitta to‘g‘ri yechim izlash) yoki divergent fikrlash uchun (barcha qarorlar yangi bo‘lsa, to‘g‘ri bo‘ladi) Bularning barchasi “katta o‘yinlar” bilan bog‘liq, biroq biz “kichik o‘yinlar” bilan bog‘liq tushunchalarni ham muhokama qildik: interaktiv, kichik -format va kvestlar.- Yüklə 37,76 Kb. Dostları ilə paylaş:
|