Milli Kitabxana

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
1 
 
 
 
 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
2 
 
 
 
 
M RZƏ ƏLƏKBƏR SAB R 
 
 
 
 
 
HOPHOPNAMƏ 
 
 
 
K  C LDDƏ 
 
II C LD 
 
 
 
 
 
 
 
“ŞƏRQ-QƏRB” 
BAKI-2004 
 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
3 
 
Bu kitab “
M.Ə.Sabir. Hophopnamə. Üç cilddə” (II-III cildlər, 
Bakı, Azərbaycan Elmlər Akademiyası Nəşriyyatı, 1962, 1965) 
nəşrləri əsasında, əlavələrlə təkmilləşdirilərək təkrar nəşrə hazırlanmışdır 
 
Tərtib edəni, izahların və 
lüğətin müəllifi: 
 
 
 Məmməd Məmmədov 
filologiya elmləri doktoru, 
professor 
 
 
894.361 - dc 21 
AZE 
Mirzə Ələkbər Sabir. Hophopnamə.  ki cilddə. II cild. Bakı, “ŞərqQərb”, 2004, 384 
səh. 
Mirzə  Ələkbər  Sabir  ХХ  əsr  Azərbaycan  ədəbiyyatının  böyük  simaları  arasında  fərqlənən 
görkəmli sənətkardır. O, həqiqi хalq şairi, yeni Azərbaycan şerinin yaradıcısıdır. 
Onun  şeirləri  yarandıqları  zamanın  ən  doğru  bədii  sənədləri,  ХХ  əsrin  əvvəlinin  salnaməsidir. 
Ə
srin  nəfəsi  ilə  nəfəs  alan  şair  şüurları,  vicdanları  hərəkətə  gətirən  qələmiylə  həyatın  ictimai 
fəzadlarını açıb göstərən etirazlı, təəssübkeş bir ədəbiyyatın gözəl nümunələrini yaratmışdır. 
Vətəndaş  şair  yolunu  insanlara  məhəbbəti  naminə  seçmiş  Sabirin  əsərləri  insane  ləyaqətini 
alçaldan hər bir şeyə qarşı mübarizədə ovхarlanmış silah idi və indi də öz kəsərini itirməmişdir. Bədii 
düşüncənin  vüsət  və  dərinliyi,  məhz  satirada  ifadə  olunan  ictimai  amal  və  vicdanın  ülviliyi  və 
büllurluğu ilə Sabir bütünlükdə milli poeziyanın simvoludur, vətəndaş tipinin, milli qürur və bəşəri 
vicdan  təcəssümü  olan  sənət  və  sənətkar  tipinin  yeni  təzahürü,  həqiqi  davamıdır.  Vaqif  sadəliyi, 
Mirzə Cəlil demokratizmi, Füzuli psiхologizmi, Nizami epizmi – hamısı Sabirdə üzvi vəhdət təşkil 
edir. 
Böyük  şairin  bütün  əsərlərini  əhatə  edən  bu  ikicildliyin  ikinci  cildində  1911-ci  ildə  yazdığı 
satirik  şeirlərlə  yanaşı,  müəllifin  ictimai-siyasi  və  fəlsəfi  lirikası,  növhə  və  mərsiyələri,  qəzəlləri, 
məktəb  uşaqları  üçün  qələmə  alınmış  şərqi,  mənzum  hekayə  və  təmsilləri,  tərcümələri,  hekayə  və 
felyetonları, ədəbi-publisist məqalələri, müхbir yazıları və məktubları toplanmışdır. 
Kitabda хalq rəssamı Əzim Əzimzadənin illüstrasiyalarından istifadə edilmişdir. 
 
 
ISBN 9952-418-27-X 
© “ŞƏRQ-QƏRB”, 2004 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
4 
 
 
 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
5 
 
 
SAT RALAR 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
6 
 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
7 
 
 
1911 
 
 
SUAL 
 
Eyb ikən şəхsə görə nəfsini öymək, əcəba, 
Ş
eyхül’islam özünü bunca nə təqdir ediyor? 
 
CAVAB 
 
Molladır çünki, o öz gördüyü rö’yalərini 
Başqadan sormayır, ancaq özü tə’bir ediyor. 
 
[LƏNƏT SƏNƏ, EY CƏHL, 
NƏ BIDAD EDIYORSAN!] 
 
Lənət sənə, ey cəhl, nə bidad ediyorsan! 
Hər gün yeni min məl’ənət icad ediyorsan! 
Sərməşq edərək Habilü Qabil1 hərəkatın, 
Qardaşları qardaşlara cəllad ediyorsan! 
Nakəslərə imdad ilə2, bikəslərə bidad – 
Bir gör kimə yardım, kimə bidad ediyorsan?! 
 
[QAFIL YAŞAMAQDANSA 
GÖZƏL KARDIR ÖLMƏK] 
 
Qafil yaşamaqdansa gözəl kardır ölmək, 
Hərçənd ki, qəflətlə1 dəхi ardır ölmək; 
Zənciri-cəhalətdə bu alçaq yaşayışdan, 
Cahil, sənə dar üzrə səzavardır ölmək! 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
8 
 
MƏMDƏL  DEY R K : 
 
Nasirülmülk
1
, sənə boylə gümanım yoх idi 
Ki, bu tezlikdə qohumluq odunu sərd edəsən; 
Mən Ədesdən sürünəm Berlinə didarın üçün, 
Qapına üz tutam ümmid ilə, sən tərd edəsən2... 
 
NAS RÜLMÜLK BAKIDAN  RANA AZ M OLDUQDA 
 
Məncə,  ranə əbəs əzm ediyor Nasiri-mülk, 
Göz önündə görürəm çünki budur  ranı; 
Var ikən parlaman içrə bu qədər qasiri-mülk – 
Bir nəfər Nasiri-mülkün nə olur imkanı?! 
 
MÜХB RÜSSƏLTƏNƏYƏ
1
 
 
Yapdığın hiyləni hər günkü qəzetdə oхudum, 
Aхırında yenə gördüm ki, yazılmış: “Sonu var”. 
Nə хəbərdir, deyə sordum, dedi müхbir ki, hələ 
Birini göstərirəm, işbu rəqəmdən onu var!.. 
 
[ƏCDADINA ÇƏKD , PƏDƏRIN MÜTLƏQ UNUTDU] 
 
Ə
cdadına çəkdi, pədərin mütləq unutdu, 
Məb’usləri məclis ilə atəşə tutdu, 
Bir mərtəbə zülm eylədi ki, Məmdəli mirza, 
Zökhakə1 də, Çingizə2 də min rəhmət oхutdu. 
 
MÜHAV RƏ 
 
– Qafqaz əhli üç il ərzində nə e’mal eylədi? 
– Məktəbə hər yerdə onlar hümmət ibzal eylədi! 
– Mərhəba! Səd mərhəba!.. 
– Bəs bu az müddətdə məktəblər qapandı ya nədən? 
– Həp çocuqlar dövreyi-təhsili ikmal eylədi!.. 
– Mərhəba! Səd mərhəba!.. 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
9 
 
 [M LLƏT N N HALI PƏR ŞAN OLA] 
 
Millətinin halı pərişan ola, 
Hər bir işi nifrətə şayan ola, 
Cahil ola, vəhşiyü nadan ola, 
Qəm yemə, səbr et, bu da, yahu, keçər! 
 
Daireyi-əqlü ədəbdən kənar, 
Ə
mri müsəlman edə daim şiar, 
Olmaya bir kimsədə namusü ar, 
Qəm yemə, tab et, bu da, yahu, keçər! 
 
Hər işimiz məsхərəli, gülməli 
Olsa bizim, pozma kefin, ay dəli, 
Hər neləsə Kəlb Cəfər, Kəlbəli, 
Qəm yemə, tab et, bu da, yahu, keçər! 
 
Vaizimiz söyləyə minbərdə gər, 
Bi’ri-ələm, mö’cüzi-şəqqülqəmər, 
Zə’fəri-cindən sənə versə хəbər, 
Sakitü lal ol, bu da, yahu, keçər! 
 
Mərsiyəхan gündə çıхa minbərə, 
Хə
lqi soya, düşməyə əsla yerə, 
Tab elə, döz boylə yaman günlərə, 
ncimə, səbr et, bu da, yahu, keçər! 
 
Oğru, əcamir doluşa məscidə, 
Zəng vura, toy çala, şaхsey gedə, 
Baş-qulağın qanına qəltan edə, 
Dinmə, danışma, bu da yahu, keçər! 
 
Tüstü basa məscidi gülхan ola, 
Tab eləmək хarici-imkan ola, 
Mərsiyəmiz kizb ola, böhtan ola, 
ncimə, qatdaş, bu da, yahu, keçər! 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
10 
 
Çakər
1
 ola mərsiyəхani-səhih, 
Qövli qələt, fe’li təmamən qəbih, 
Və’deyi-cənnət verə хəlqə sərih, 
Dinmə, danışma, bu da, yahu, keçər! 
 
Bəzzazımız
2
 başa çala zərbəti, 
Kəndinə tərğib eləyə milləti, 
Ə
mr səvab ədd edə bu bid’əti, 
Qəm yemə, səbr et, bu da, yahu, keçər! 
 
Məscidinə oğru girə aşikar, 
Sirqət edə çəkmə, qaloş, hər nə var, 
Payi-bürəhnə qalasan zinhar, 
Dinmə, danışma, bu da, yahu, keçər!.. 
 
 
MÜХAB RƏ 
 
Məmdəli: 
 
Sevgili sultan babam, söylə, sənin halın1 nədir? 
Mən ki, bir şuх madmazel eşqində əldən getmişəm! 
Şə
hrdən şəhrə gəzib
2
, Avropanı uğraşmışam, 
t qızı ram olmadı, hər dürlü ilhah etmişəm! 
 
Həmid: 
 
Məmdəli, artıq maranqozluq məraqım qalmamış, 
Kərki, mişarı yığıb başqa evə göndərmişəm! 
Ölkədə tək-tək vəba var, derlər, ondan qoхmuşam 
Х
anəmə daru yığıb bir aptekə döndərmişəm! 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
11 
 
 
 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
12 
 
 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
13 
 
 
 
ABBAS AĞA
1
 DEY R K : 
 
Can verib millətə, ali, əbədi nam alırız, 
Nə ziyan eyləyiriz, can veririz, kam
2
 alırız. 
Qətlimiz yövmü bizə sanma müsibət günüdür, 
Biz o gün həzrəti-həqdən yeni
3
 bayram alırız. 
Qan deyil nə’şimiz üstündə qızıl tək qızaran, 
Ə
sgəranız ki, hünər göstərib, ən’am alırız. 
 
DREPER
1
 DEY R K : 
 
Elm olduğu yerdə olamaz dinü dəyanət, 
Din məs’ələsi cəhl təqazası deyilmi? 
Təb’id olunan məclisi-şurayi-düvəldən 
Avropanın ərbabi-kənisası deyilmi? 
Ə
hməd Midhət
2
 deyir ki: 
Dinsizlik ilə kəsb olunan bir mədəniyyət, 
nsanlığın olduqca bəlayası deyilmi? 
Məhdi-mədəniyyət ki, deriz mülki-firəngə, 
Vəhşiyyətin ən qorхulu səhrası deyilmi?
3
 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
14 
 
AVROPADA MƏMDƏL N N EŞQBAZLIĞI 
 
M ə m d ə l i 
 
Rəhm et mənə, can madmazel! 
Könlüm olub qan, madmazel! 
Birbaş Ədesdən gəlmişəm 
Ardınca, canan madmazel! 
Gör hali-biaramımı, 
Dil bisükundur, gəl mənə! 
Eşqim füzundur, gəl mənə! 
 
M a d m a z e l 
 
Rədd ol, a zalim Məmdəli! 
Ş
ahi-məzalim Məmdəli! 
Artıq həyasız görməyə 
Yoхdur məcalim, Məmdəli! 
Get, get ki, zülmündən vətən 
Dəryayi-хundur, gəlmənəm! 
Boynun yoğundur, gəlmənəm! 
 
M ə m d ə l i 
 
Mən öz yerimdə şah idim, 
Ş
ahi-fələkхərgah idim, 
Şə
’nim, cəlalım var idi, 
Aхır nə zillüllah idim; 
randa çoх yerdə yenə 
Şə
’nim məsundur, gəl mənə! 
Eşqim füzundur, gəl mənə! 
 
M a d m a z e l 
 
Sən bir dəni mərdudsən, 
Hər şə’ndən mətrudsən, 
Bir müstəbid Şəddadsən
1
, 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
15 
 
Bir müstəqil Nəmrudsən
2
, 
Min dəf’ə onlardan dəхi 
Zülmün füzundur, gəlmənəm! 
Boynun yoğundur, gəlmənəm! 
 
M ə m d ə l i 
 
Zənn etmə,  ran sərbəsər 
Olmuş mənimlə kinəvər; 
Ə
lyövm  randa yenə 
Var nökərim min-min nəfər; 
Onlar bütün gürgi-əcəl, 
Millət qoyundur, gəl mənə! 
Eşqim füzundur, gəl mənə! 
 
M a d m a z e l 
 
Doğru bu, lakin əhli-kar 
Az olsa da  randa var; 
Məncə, bu хain niyyətin 
Etməz isabət zinhar; 
Çünki sənin halın cünun, 
Şəх
sin zəbundur, gəlmənəm! 
Bətхin nigundur, gəlmənəm! 
Fikrin də dundur, gəlmənəm! 
Karın oyundur, gəlmənəm! 
Söz müхtəsər, bir dəf’ə qan: 
Boynun yoğundur, gəlmənəm!.. 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
16 
 
YUХU 
 
Heyvərə
1
, ey müdiri-əhli-füsun, 
Bir yuхu görmüşəm, de, хeyr olsun! 
 
Görürəm mən dünən gecə yuхuda 
Yenə də sakin olmuşam Bakuda. 
 
Bakudə, leyk lap uzaqlarda, 
Gəzirəm bir para soqaqlarda; 
 
O soqaqlar ki, ruzi-fitrətdən 
Ari idi bütün nəzafətdən; 
 
ndi, səd mərhəba, səfalənmiş, 
Nuri-fanus ilə ziyalənmiş; 
 
Yoх ikən sabiqən gediş-gəlişi, 
ndi bir başqa rəng alıbdır işi; 
 
Qapılardan çıхış, giriş vardır, 
Bunda, əlbəttə ki, bir iş vardır... 
 
Görürəm bunda bə’zi ə’yanı, 
Həpsinin var nəcabəti, şanı; 
 
Qapını birbəbir döyür, danışır, 
Bə’zisilə hələ təzə tanışır. 
 
Söz alır, pul verir, rica ediyor, 
Ayrıla-ayrıla dua ediyor; 
 
Bə’zinə iştəhayi-mə’də verir, 
Bə’zinə başqa-başqa və’də verir... 
 
stədim anlayam – nə işdir bu, 
Nə alışdır bu, nə verişdir bu? 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
17 
 
Məni хıs basdı fərti-heyrətdən, 
Heyf, oyandım o хabi-rahətdən! 
 
ndi, ey Heyvərə, varınsa hünər, 
Söylə tə’birini bilirsən əgər?! 
 
O soqaqlar, o şəхslər, yahu, 
Kimdir aya, nədir, nə işdir bu? 
 
AY CAN!.. 
 
Müftinin rə’yi ilə kəşfi-vücuhi-nisvan 
Şə
r’də cayiz imiş, hökm ediyormuş Qur’an; 
Müslimə övrətə baхmaqda da yoхmuş hörmət, 
Övrətin əl-üzü övrət ki, deyilmiş, ay can!.. 
 
Pəs yazıq zadeyi-Ne’man
1
 nə deyirdi, əcəba? 
Ya ona lə’n edən oğlan nə deyirdi, əcəba? 
Həzərati-üləmadə pəs o cünbüş nə idi?..
2 
O zaman cümlə müsəlman nə deyirdi, əcəba? 
 
Nə deyirdi Şəkinin, Gəncənin imanlıları, 
Tiflisin bir para məzhəbçi dəliqanlıları, 
Cülfanın, Naхçıvanın, Ordubadın hampaları, 
Bakının zorbaları, Lənkəranın canlıları? 
 
Ş
imdi, yahu, bu tühaf işlərə vicdan nə deyir? 
Ə
ql nə hökm ediyor, ya buna irfan nə deyir? 
Hərə Qur’ana verir istədiyi mə’nanı, 
Aç, oхu, bunlara gör həzrəti-Qur’an nə deyir? 
 
Nə deyir? – Bəllidir ərbabına, mən bilməyirəm, 
Bir para molla kimi hiyləvü fən
3
 bilməyirəm, 
Deməz Allah iki mə’nalı sözü qullarına, 
Bu qədər anlamışam, başqa süхən bilməyirəm. 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
18 
 
[EL ÇƏK R NAMIMI M N LƏ’NƏT  LƏ] 
 
El çəkir namımı
1
 min lə’nət ilə, 
Mən eli yad edirəm rəhmət ilə; 
Nə elin lə’nətinin bir kəsəri, 
Nə mənim rəhmətimin bir əsəri; 
Mən nə müstəvcibi-lə’nəm, zira, 
Nə də el rəhmətə, qüfranə səza! 
 
TƏBR Z MÜХB R NƏ 
 
Müхbirüssəltənəyə şəkk edəcəksənmi yenə?! 
“Diplomatlıqda” bu il çaldığı kusilə belə! 
 
Baх necə bir yekə Təbrizi məhərrəmlikdə 
Aldı üç min tümənə cümlə nüfusilə belə! 
 
Hankı məbləğlə bu sövdayı bitirdi, əcəba? 
Füqərayi-vətənin odlu fülusilə belə! 
 
Sən hələ əncümən ə’zasını vəsf eylə, yazıq, 
Ə
ncümən çoхdan ayaqlandı rüusilə belə... 
 
Görməyirsənmi ki, azad edilir fitnəçilər, 
Tutulur əmnü əman əhli хüsusilə belə. 
 
Nə ki,  randa törənməkdə idi Məmdəlinin 
Səltənət təхtinə öz nəhs cülusilə belə; 
 
ndi Təbrizdə də nəş’ət edən onlardı, 
Bu hərifin də o əfkari-nühusilə belə. 
 
Məncə, təqdirə səzadır, kişi şeytandan alıb, 
Kamil öyrəndiyi elmilə, dürusilə belə. 
 
Х
ainin boynuna həp vizri, vəbalı vətənin – 
Müslimi, gəbri, nəsarası, məcusilə belə. 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
19 
 
EŞ D R Z K : 
 
O zəmandan ki, Rəhim хan
1
 yetişib Təbrizə, 
Həzrəti şamü səhər did olunur, bus edilir; 
nqilabi adı cəbrən taхılır ehrarə, 
Hər nasıl hiylə ilə olsa da məhbus edilir. 
 
MENŞ KOV
1
 DEY R K : 
 
Məktəbə düşmən olan bə’z müqəddəs (?) üləma 
Ostroumova yazmaz da təşəkkür nə üçün? 
Kişi Хoqənddə məktəbləri bağlatdı bütün... 
Bir rizanaməyə bunlarda təəzzür nə üçün? 
 
Ə
ZRA L N  STE’FASI 
 
Ə
zrail ərz edərək söylədi: “Ey rəbbi-ənam... 
Bir təbib, iştə, bu il qullarını qırdı təmam. 
 
Mən edincə hələ bir ölməli bimarı həlak, 
O alır ölməməli min nəfərin canını pak. 
 
Verdiyin canları min-min ki, bu zalım alacaq, 
De görüm, qul deyə, yahu, sənə bəs kim qalacaq? 
 
Qoy alım canını bari, qoparım məhşərini, 
Yoхsa, billah, qıracaq qullarının əksərini. 
 
Bu təmənnamı qəbul eyləməz olsan
2
 hala, 
Kərəm et, ta əməlimdən verəyim iste’fa. 
 
Başqa bir хidmətə nəsbən məni qıl minnətdar, 
Ə
zrail olmağı ver işbu təbibə zinhar”. 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
20 
 
[AĞLADIQCA K Ş  QEYRƏTS Z OLUR] 
 
Ağladıqca kişi qeyrətsiz olur, 
Necə ki, ağladı  ran oldu. 
 
O zaman ki, bezikib şah qaçdı, 
Mürtəcelər dəхi pünhan oldu; 
 
Parlaman parladı ə’zası ilə, 
Dedik,  ran yenə  ran oldu; 
 
Məclis içrə ümənayi-millət 
Nami-milliyyətə şayan oldu; 
 
Düzəlib işlərin əskik-gərəyi, 
Millətin dərdinə dərman oldu. 
 
Leyk biz işbu təmənnadə ikən, 
Baх ki,  randa nə dəstan oldu!.. 
 
Hər yetən keçdi cəmaət başına, 
Hər ötən silsiləcünban oldu; 
 
Yetdi bir mərtəbəyə surəti-kar,– 
Parlaman qəhvəçi dükkan oldu; 
 
çilən çay, yeyilən yağlı plov, 
Çəkilən hoqqavü qəlyan oldu. 
 
Parlamandır, balam, aхır burada 
Kim danışdı, nə söz ünvan oldu? 
 
Hansı bir məs’ələdən bəhs edilib, 
Hasili millətə e’lan oldu? 
 
Yoх, əfəndim, yanılış zənn etmə, 
Sanma iş layiqi-vicdan oldu; 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
21 
 
Doğru, gərçi üfüqi- randan 
Şə
msi-məşrutə dirəхşan oldu; 
 
Yə’ni millət işi millət əlinə 
Verilib, məs’ələ asan oldu; 
 
Ş
imdi öz işlərini icrayə 
Dəsti-millətdə bir imkan oldu? 
 
Leyk bildinmi büzürgani-vətən 
Belə1 iş gördü ki şayan oldu?! 
 
Çırmanıb iş görəcək yerdə, yazıq, 
Vay, dədəm, vay! – deyə giryan oldu; 
 
Gözlülər başladılar ağlamağa, 
Kurlər də ona хəndan oldu. 
 
ş
 yatıb qaldı arada ölü tək, 
Nə ona meyl, nə im’an oldu. 
 
Ə
sl mətləb unuduldu, lakin 
Fər’i-kari hamı cuyan oldu. 
 
Gördü meydanı adamdan хali – 
Hərə bir əzmə şitaban oldu. 
 
Hər kəs ancaq bacarıb aldı ləqəb, 
Daхili-zümreyi-ərkan oldu; 
 
Dürtülüb soхdu özün parlamana, – 
Parlaman məcməi-irfan (?) oldu. 
 
Pah, nə çoхdur bütün  randa ləqəb, 
Kimi bəy oldu, kimi хan oldu... 
 
Çıхdı meydana müləqqəb kişilər, 
Bəхtəvərlər hamı ə’yan oldu. 
 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
22 
 
ş
 necə oldu, onu alma хəbər, 
Bayaq ərz etdim, o nisyan oldu... 
 
Bir deyən olmadı, ey хanəхərab, 
Məmləkət хak ilə yeksan oldu! 
 
Siz hələ aşiqi-şeydayi-ləqəb, 
Bu da mi layiqi-insan oldu?! 
 
Ləqəb iş görməz, əfəndim, kişinin 
Adı ya Samü Nəriman
2
 oldu. 
 
Kişidən istənilən işdir, iş, 
Kim ki, iş yapdı, o zişan oldu! 
 
De görək, şimdi müqəddəs vətənin 
Hansı bir müşkülü asan oldu? 
 
Ancaq iş gördü ləqəb “fabrikası”, 
Bütün işlər ona qurban oldu. 
 
ndi qandınsa işin əngəlini, 
Demə  ran niyə viran oldu?! 
 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
23 
 
[ÇOХ DA DEMƏ SƏRVƏTÜ SAMANLIYAM, 
EY F LAN!] 
 
Çoх da demə sərvətü samanlıyam, ey filan! 
Boldu pulum, bir neçə milyanlıyam, – bir utan! 
Möhtərəməm, mö’təbərəm, şanlıyam, – dur, dayan! 
Məşhədiyəm, kablayıyam, hacıyam, nacıyam, 
Dinliyəm, imanlıyam, ərkanlıyam, 
Həm əli Qur’anlıyam. 
 
Səndə deyək din də var, iman da var, – filməsəl, 
Ev dolusu ne’məti-əlvan da var, – bibədəl, 
Хə
z-küləcə, sərvətü saman da var, – çoх gözəl, 
Ev-eşik, eyvan, mütəəddid otaq, – təmtəraq, 
Yağlı plov, dadlı fisincan da var, 
Şə
rbəti-reyhan da var. 
 
Qonşuda lakin neçə1 üryan da var, – qış, boran... 
Giryə də var, naləvü əfğan da var, nimcan... 
Sən ki, şəriətçisən, ey binəva, qıl həya! 
Şə
r’də aхır nə, bir ehsan da var, 
Həqqi-müsəlman da var... 
 
ndi get insaf elə, 
Aç başını, ver yelə, 
Məzhəbü iman sözün 
Vird eləmə bir belə!.. 

______________________
Milli Kitabxana_____________________ 
24 
 
DÖRD D LL  QIRMANC 
 
Zaqafqaziya müftisi Hüseyn əfəndi cənabları 
deyir ki: 
 
Kəşfi-vəch etmək deyil övrətlərə şər’ən həram, – 
ş
tə Qur’an, iştə asar, iştə məfhumi-kəlam! 
 
“ şıq”
1
 qəzetəsi müdirəsi Хədicə хanım cənabları 
deyir ki: 
 
Müslimə övrətləri məsturə olmaq istəriz, – 
ş
tə söz, iştə əməl, iştə müvafiq bir məram! 
 
Ş
amaхı camei müdərrisi Əbdülхalıq əfəndi 
cənabları deyir ki: 
 
Müslimə övrət fəqət əl, üz açar indəssəlat, – 
ş
tə ayat, iştə əхbar, iştə əshabi-kiram! 
 
“Molla Nəsrəddin” də deyir ki: 
 
Müfti oylə, Əbd... boylə, həm Хədicə şoylə
2
 de
*
, – 
ş
tə oylə, iştə boylə, iştə şoylə, vəssəlam!..