Mövzu: 1 İnkişaf iqtisadiyyatı mahiyyəti İnkişaf iqtisafdiyyatı haqqında anlayış İnkişaf iqtisadiyyatınin məqsədi

Mövzu:1 İnkişaf iqtisadiyyatı mahiyyəti


1.İnkişaf iqtisafdiyyatı haqqında anlayış
2.İnkişaf iqtisadiyyatınin məqsədi
3.İnkişaf iqtisadiyyatının növləri


İnkişaf iqtisadiyyatı aşağı gəlirli ölkələrdə inkişaf prosesinin iqtisadi aspektlərini öyrənən iqtisadiyyatın alt sahəsidir. Bu sahə təkcə iqtisadi inkişaf, iqtisadi artım və struktur dəyişikliyinin metodları ilə maraqlanmır, həmçinin əhali artım potensialının inkişaf etdirilməsi üçün səhiyyə, təhsil və iş yeri şəraitinin özəl və ya dövlət kanalından istifadəni də araşdırır.
İnkişaf iqtisadiyyatı özündə siyasət və praktikaların təyinində və onların həm ölkənin daxili, həm də beynəlxalq səviyyədə tətbiq edilməsinə kömək edən nəzəriyyələrin və metodların yaradılmasını birləşdirir.^] Bu bazar təşviqlərinin yenidən qurulması və ya layihə təhlilləri üçün aralıq optimizasiyası kimi riyazi üsulların istifadəsini də əhatə edə bilir. İnkişaf iqtisadiyyatında keyfiyyət və kəmiyyət üsulları birlikdə istifadə oluna bilər.
İqtisadiyyatın digər sahələrindən fərqli olaraq, inkişaf iqtisadiyyatında yaxınlaşmalar xüsusi planları qurmaq üçün siyasi və sosial faktorlarla əməkdaşlıq edə bilər.^[4] Yenə, digər iqtisadiyyat sahələrindən fərqli olaraq tələbələrin bu sahəylə bağlı nəyi bilməli olduğuyla bağlı bir konsensus yoxdur.^[5] Müxtəlif nəzəriyyələr iqtisadi birləşmə və ya ayrılmaya ev camaatı, region və ölkələr üzərindən töhfə verən faktorlardan istifadə edə bilər.
İnkişaf iqtisadiyyatı səhiyyə, təhsil, iş şəraiti, daxili və beynəlxalq siyasətlər və bazar şərtləri kimi amilləri diqqət mərkəzində saxlayaraq dünyanın ən yoxsul ölkələrində şəraitin yaxşılaşdırılmasına diqqət yetirir.
Sahə həm də inkişaf etməkdə olan iqtisadiyyatların strukturu, yerli və beynəlxalq iqtisadi artımla bağlı həm makroiqtisadi, həm də mikroiqtisadi amilləri araşdırır.
İqtisadi inkişafın dəqiq tərifi mübahisəli olmuşdur: 20-ci əsrdə iqtisadçılar inkişafı ilk növbədə iqtisadi artım baxımından nəzərdən keçirdikləri halda, sosioloqlar bunun əvəzinə daha geniş dəyişiklik və modernləşmə proseslərini vurğulamışlar. İnkişaf və şəhərşünaslıq alimi Karl Seidman iqtisadi inkişafı "bir icma və ya bölgə üçün təkmilləşdirilmiş və geniş şəkildə paylaşılan iqtisadi rifah və həyat keyfiyyəti yaratmaq üçün fiziki, insan, maliyyə və sosial aktivlərin yaradılması və istifadəsi prosesi" kimi ümumiləşdirir.[ Daphne Greenwood və Richard Holt iqtisadi inkişafı iqtisadi artımdan ona görə fərqləndirir ki, iqtisadi inkişaf "bir icma daxilində fərdlər üçün ümumi həyat standartında geniş əsaslı və davamlı artımdır" və adambaşına düşən gəlir kimi artım ölçüləri mütləq deyil. həyat keyfiyyətinin yaxşılaşması ilə əlaqələndirilir.
İqtisadi inkişaf daha geniş anlayışdır və keyfiyyət ölçülərinə malikdir. İqtisadi inkişaf iqtisadi artımı və insanların rifahını müəyyən edən müəyyən mühüm dəyişənlərdə mütərəqqi dəyişiklikləri nəzərdə tutur, məsələn: səhiyyə, təhsil.
“İqtisadi inkişaf” 20-ci əsrdə praktiklərin, iqtisadçıların, siyasətçilərin və başqalarının tez-tez işlətdiyi termindir. Lakin bu konsepsiya Qərbdə əsrlər boyu mövcuddur. Modernləşmə, Qərbləşmə və xüsusilə də Sənayeləşmə insanların iqtisadi inkişafı müzakirə edərkən istifadə etdiyi digər terminlərdir. İqtisadi inkişafın ətraf mühitlə birbaşa əlaqəsi var.
Konsepsiyanın mənşəyi qeyri-müəyyən olsa da, bəzi alimlər inkişafın kapitalizmin təkamülü və feodalizmin süqutu ilə sıx bağlı olduğunu iddia edirlər.[5] Digərləri bunu postkolonial dövlətlə əlaqələndirirlər.[6]
Mansell və Wehn ​​həmçinin bildirirlər ki, iqtisadi inkişaf, İkinci Dünya Müharibəsindən bəri praktiki olmayanlar tərəfindən başa düşülür ki, iqtisadi artım, yəni adambaşına düşən gəlirin artımı və (hal-hazırda yoxdursa) yaşayış səviyyəsinə ekvivalentin əldə edilməsi daxildir. sənayeləşmiş ölkələr. İqtisadi inkişafa həm də iqtisadiyyatın müəyyən vaxtda vəziyyətini sənədləşdirən statik nəzəriyyə kimi də baxmaq olar. Schumpeter və Backhausa (2003) görə, iqtisadi nəzəriyyədə sənədləşdirilmiş bu tarazlıq vəziyyətindəki dəyişikliklər yalnız xaricdən gələn müdaxilə edən amillərlə baş verə bilər.
Yeni bir araşdırma göstərir ki, dünyəvi-rasionallıq və kosmopolitizm sosial-iqtisadi inkişafın yaranması üçün ilkin şərtlər arasındadır.
İqtisadi inkişaf ABŞ-da ikinci dünya müharibədən sonrakı yenidənqurma dövründə yaranmışdır. 1949-cu ildə prezident Harri Truman inauqurasiya nitqi zamanı inkişaf etməmiş ərazilərin inkişafını qərb üçün prioritet kimi müəyyən etdi:
"Dünya əhalisinin yarıdan çoxu səfalətə yaxınlaşan şəraitdə yaşayır. Onların qidası qeyri-kafidir, xəstəliyin qurbanıdır. İqtisadi həyatları ibtidai və durğundur. Onların yoxsulluğu həm özləri üçün, həm də daha çoxu üçün maneədir və təhlükədir. Tarixdə ilk dəfə olaraq bəşəriyyət bu insanların əzablarını yüngülləşdirmək üçün bilik və bacarıqlara malikdir... Hesab edirəm ki, biz sülhsevər insanlara öz texniki biliklərimizin faydalarını təqdim etməliyik. onlara daha yaxşı həyat arzularını həyata keçirməyə kömək edin... Bizim nəzərdə tutduğumuz şey demokratik ədalətli rəftar konsepsiyalarına əsaslanan inkişaf proqramıdır... Daha çox istehsal rifah və sülhün açarıdır.Daha çox istehsalın açarı isə daha geniş və daha çox müasir elmi və texniki biliklərin güclü tətbiqi”.
1945-ci ildən bəri inkişaf nəzəriyyəsinin bir neçə əsas mərhələsi olmuşdur. Aleksandr Gerşenkron iddia edirdi ki, ölkə iqtisadi inkişafın başlanğıcında nə qədər az inkişaf edirsə (digərləri ilə müqayisədə), müəyyən şərtlərin baş vermə ehtimalı bir o qədər yüksəkdir. Beləliklə, bütün ölkələr eyni tərəqqi etmir.1940-cı illərdən 1960-cı illərə qədər dövlət modernləşmə nəzəriyyəsi ideyasına əməl edərək inkişaf etməkdə olan ölkələrdə sənayeləşmənin təşviqində böyük rol oynamışdır. Bu dövrü 1970-ci illərdə insan kapitalının inkişafı və yenidən bölüşdürülməsinə diqqət yetirərək əsas ehtiyacların inkişafının qısa bir dövrü izlədi. Neoliberalizm 1980-ci illərdə azad ticarət və idxalı əvəz edən sənayeləşmə siyasətinin aradan qaldırılması gündəmini irəli sürərək ortaya çıxdı.
İqtisadiyyatda iqtisadi inkişafın tədqiqi tamamilə milli məhsula və ya əmtəə və xidmətlərin məcmu istehsalına yönəlmiş ənənəvi iqtisadiyyatın genişlənməsi nəticəsində yaranmışdır. İqtisadi inkişaf insanların hüquq və onlara uyğun imkanlarının, məsələn, xəstələnmə, qidalanma, savad, təhsil və digər sosial-iqtisadi göstəricilərin genişləndirilməsi ilə bağlı idi. Yüksək inkişaf edən ölkələrin (Sinqapur, Cənubi Koreya, Honq Konq) və planlaşdırılan hökumətlərin (Argentina, Çili, Sudan, Uqanda), iqtisadi inkişaf və daha ümumi olaraq inkişaf iqtisadiyyatı 20-ci əsrin ortalarında iqtisadiyyatların necə çiçəkləndiyinə dair nəzəri şərhlər arasında ortaya çıxdı. Həmçinin, inkişaf iqtisadiyyatına böyük töhfə verən iqtisadçı Albert O. Hirschman iddia etdi ki, iqtisadi inkişaf böyüyərək dünyanın yoxsul bölgələrində, ilk növbədə Afrika, Asiya və Latın Amerikasında, lakin fundamental ideyaların və modellərin yayılması üzərində cəmləşdi.
İnfrastruktur əsaslı inkişafın xüsusilə Asiya və Avropa tərəfdarları tərəfindən də irəli sürülür ki, inkişaf etməkdə olan ölkələrdə davamlı iqtisadi artımı təmin etmək üçün nəqliyyat, mənzil, təhsil və səhiyyə sahələrində sistematik, uzunmüddətli dövlət investisiyaları zəruridir.
Robert MakNamaranın Dünya Bankında işlədiyi 13 il ərzində o, əsas dəyişiklikləri, xüsusilə də Bankın iqtisadi inkişaf siyasətini yoxsulluğun hədəflənmiş azaldılmasına yönəltməsini həyata keçirdi. Onun Dünya Bankında işləməsindən əvvəl yoxsulluğa beynəlxalq və milli iqtisadi inkişafın bir hissəsi kimi ciddi diqqət yetirilmirdi; inkişafın diqqəti sənayeləşmə və infrastruktura yönəldilib. Yoxsulluq həm də ölkələrin deyil, insanların üzləşdiyi bir vəziyyət kimi yenidən təyin olundu.Martha Finnemorun sözlərinə görə, Dünya Bankı MakNamaranın dövründə yoxsulluğun azaldılmasını “inandırma və məcburiyyətin qarışığı ilə” “satdığını” bildirir.
Ölkənin inkişafı müxtəlif konsepsiyalarla əlaqələndirilmişdir, lakin ümumilikdə daha yüksək məhsuldarlıq, vətəndaşlarının üstünlüklərini mümkün qədər dəqiq ifadə edən siyasi sistemlər, bütün sosial sahələrə hüquqların genişləndirilməsi vasitəsilə iqtisadi artımı əhatə edir. qruplar və onları əldə etmək imkanları və daha texniki və maddi-texniki cəhətdən mürəkkəb vəzifələrdə (yəni vergiləri artırmaq və dövlət xidmətləri göstərmək) iştirak edə bilən qurum və təşkilatların düzgün funksionallığı.Bu proseslər dövlətin öz iqtisadiyyatını, siyasətini, cəmiyyəti və dövlət idarəçiliyini idarə etmək imkanlarını təsvir edir. Ümumiyyətlə, iqtisadi inkişaf siyasətləri bu mövzulardakı problemləri həll etməyə çalışır.

Bunu nəzərə alaraq, iqtisadi inkişaf adətən müxtəlif sahələrdə və ya göstəricilərdə (məsələn, savadlılıq səviyyəsi, gözlənilən ömür uzunluğu və yoxsulluq dərəcələri) təkmilləşdirmələrlə əlaqələndirilir ki, bu da konkret iqtisadi inkişaf proqramlarının nəticələrindən daha çox iqtisadi inkişafın səbəbləri ola bilər. Məsələn, səhiyyə və təhsilin təkmilləşdirilməsi iqtisadi artımla sıx bağlı olub, lakin iqtisadi inkişafla səbəb-nəticə açıq-aşkar olmaya bilər. İstənilən halda, konkret iqtisadi inkişaf proqramlarının birdən çox problemi həll edə biləcəyini gözləmək olmaz, çünki bu, onlar üçün nail ola bilməyəcəkləri qeyri-mümkün məqsədlər qoyur. İstənilən inkişaf siyasəti Prittchet, Woolcock və Andrews-un “vaxtından əvvəl yük daşıma” adlandırdıqları bir şeyin qurbanı olmamaq üçün məhdud məqsədlər və mərhələli yanaşma təyin etməlidir.

Çox vaxt konkret ölkələrin iqtisadi inkişaf məqsədlərinə çatmaq mümkün olmur, çünki onlar dövlətin bunu etmək üçün imkanları yoxdur. Məsələn, əgər bir ölkənin təhlükəsizlik və polislik və ya əsas xidmətlərin göstərilməsi kimi əsas funksiyaları yerinə yetirmək üçün imkanları azdırsa, o zaman azad ticarət zonasını (xüsusi iqtisadi zonalar) inkişaf etdirmək və ya həssas əhaliyə peyvənd paylamaq istəyən bir proqramın həyata keçirə bilməsi ehtimalı azdır. onların məqsədləri. Bu, bir çox beynəlxalq təşkilatlar, yardım proqramları və hətta az müvəffəqiyyətlə karbon surəti ilə başqa yerlərdən “ən yaxşı təcrübələri” həyata keçirməyə çalışan iştirakçı hökumətlər tərəfindən diqqətdən kənarda qalmış bir şeydir. Bu izomorfik mimika – başqa yerlərdə uğurlu olmuş, lakin onu öz ölkəsində həll etmədən yalnız institusional disfunksiyanı gizlədən təşkilati formaların mənimsənilməsi – ölkənin inkişaf məqsədlərində irəliləmədiyi ölkələri “bacarıq tələlərinə” salmağa kömək edə bilər. Buna misal olaraq, xarici yardımın bəzi tənqidləri və onun ölkələrə inkişafa kömək etməkdə müvəffəqiyyət dərəcəsini göstərmək olar.[sitat lazımdır].
Xarici yardım ianələrində baş verə biləcək həvəsləndirici uyğunluq problemlərindən başqa – xarici yardım verən ölkələr onu iqtisadi artımın cüzi nəticələri olan, lakin yardım edən ölkələrin geosiyasi maraqları və gündəliyinə uyğun gələn korrupsiyalaşmış liderlərlə verməyə davam edir.
– xarici yardım vasitəsilə dövlət gəlirlərinin əhəmiyyətli bir hissəsini almaqla bağlı fiskal kövrəklik problemləri mövcuddur. Bu mənbədən əhəmiyyətli miqdarda gəlir əldə edə bilən hökumətlər bu resurslardan qanuni şəkildə istifadə etmək üçün daha az təzyiqə malik olduqları üçün öz vətəndaşları qarşısında daha az cavabdehdirlər (onlar daha avtonomdurlar). Neft kimi zəngin təbii sərvətlərə malik ölkələr üçün sənədləşdirildiyi kimi, hökumət büdcəsi əsasən xarici yardım ianələrindən ibarət olan və müntəzəm vergilərdən ibarət olan ölkələrin effektiv dövlət institutlarını inkişaf etdirmək üçün daha az həvəsləndiricilər var. Bu da öz növbəsində ölkənin inkişaf səylərini sarsıda bilər.