Mövzusunda magistr dissertasiyasi Ixtisasin şifri və adi: 060643 – “Çoxişlənən malların texnologiyası mühəndisliyi”

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT İQTİSAD UNİVERSİTETİ

əlyazması hüququnda

Kazımova Səidə Əhməd qızı

TİKİŞ MƏMULATLARININ LAYİHƏLƏNDİRİMƏSİNDƏ ƏMƏLƏ GƏLƏN NÖQSANLAR VƏ ONLARI TÖRƏDƏN AMİLLƏRİN ANALİZİ”

mövzusunda

MAGİSTR DİSSERTASİYASİ
Ixtisasin şifri və adi: 060643 – “Çoxişlənən malların

texnologiyası mühəndisliyi”

İxtisaslaşma: “Tikiş məmulatlarının texnologiyası”

Elmi rəhbər: prof. V.N. HÜSEYNOV
Kafedra müdiri: prof. M.H.Fərzəliyev

BAKI – 2016
MÜNDƏRİCAT

	Giriş……………………………………………………………………	3
	I FƏSİL Tikiş məmulatlarının layihələndiriməsi…………………..
1.1	Tikili məmulatlarin keyfiyyətinin formalaşmasinda layihənin əhəmiyyəti və rolu ............................................................................	5
1.2.	Konstruksiyalaşdirma prosesinin əhəmiyyəti………………………..	7
1.3	Tikili məmulatlarin layihələndisrilməsində keyfiyyətə təsir göstərən amillər……………………………………………………………….	8
	II FƏSİL Geyim detallarinin ölçü uyğunsuzluğu nəticəsində yaranan qüsurlar	12
2.1	Layihələndirmə zamani geyim hissələrinin ölçü çatişmamazliği nəticəsində yaranan qüsurlar................................................................	12
2.2	Geyim detallarinin həddən artiq ölçülərinin olmasi nəticəsində yaranan qüsurlar....................................................................................	26
2.3	Layihələndirmə zamani tipik olmayan bədən formalari üçün ölçülərin dəqiqləşməsi və nöqsanlara kompleks yanaşma..................................	64
	III FƏSİL Layihələndirimədə əmələ gələn nöqsanlar və onlari törədən amillərin analizi.............................................................	68
3.1	Tikiş məmulatlarinin keyfiyyət göstəriciləri ………………………...	79
3.2	Tikili məmulatlarin keyfiyyətinin yoxlanması………………………..	71
	Nəticə və təkliflər……………………………………………………..	75
	Istifadə edilmiş ədəbiyyat …………………………………………….

GİRİŞ
Hal hazırda geyim detallarının layihələndirilməsində istifadə olunan layihə hesabatları, hazırlanan geyim nümunələrinin xüsusiyyətlərinə və insanın quruluşu haqda məhdud informasıyaya əsaslanır.

Bu onunla bağlıdırki, insanın strukturu haqqında optimal nəticələr, hazırlanmış materiallarin xüsusiyytələri, layihələndirmə zamanı dəqiqlik çox mürəkkəbdir və böyük əmək sərf edir .

Hal-hazırda istehsal olunan məhsullar kəmiyyətinə görə yοx, οnun keyfiyyətinə görə seçilir. Burada keyfiyyət prοblemlərinin nə qədər ciddi olmasını bildirir.

Müasir şəraitdə tikili məmulatların layihələndirilməsi zamanı mövcud üsullara əlavə olaraq eksperimental yoxlanmalar da zəruri hesab edilir.

Layihələndirmə zamanı dəyişikliklərin keçirilməsi üçün qüsurların yaranma səbəbləri və onların aradan qaldırlması üçün təsirli tədbirlərin seçilməsi qabiliyyəti olmalıdır. Buna görədə layihəçi xarici amilləri öyrənməli,analiz etməli və hazır geyimlərdə onların aradan qaldırılması üçün düzgün səbəbləri tapmalıdır.

Tikiş sənayesində nöqsansız tikili məmulatların hazırlanması üçün peşəkarlar istehsalın müxtəlif mərhələlərində qüsurların yaranmaması üçün profilaktik tədbirlər aparmalıdırlar.

Geyimlərdəki qüsurlar 3 yerə bölünür modelləşdirmə,layihələndirmə və texniki.

Layihələndirmədəki qüsurlar ölçü və formaların insan bədəni ilə uyğunsuzlugundan irəli gəlir. Bu qüsurlar geyimdə şaquli, üfüqivə mailiqırışların yaranmasında və dinamiki uyğunsuzluqda, balans pozgunluğu ilə təzahür olunur.

Texnoloji qüsurlar layihələndirmə və biçilmə zamanı layihə montaş xətlərinin düzgün olmaması, əyri konfiqurasiyalar, quraşdırma zamanı kəsici xətlərin , quraşdırılmı tikişlərin ölçülərlə uyğun olmaması zamanı yaranır.

Modelləmədə qüsurlar layihələndirmə zamanı əsas layihədən kənara çıxaraq , yanlış üsullardan istifadə zamanı yaranır.

Tikili malların estetik xassələri yalnız modadan deyil, onların hazırlandığı materialın xassələrindən, konstruksiyasından, məmulatın texnoloji emalından və digər amillərdən aslıdır.

Məlum olduğu kimi geyim məmulatları insanı ətraf mühitin mənfi təsirlərindən qorumaqla yanaşı, onun xarici görünüşünü bəzəyir, gündəlik həyat fəaliyyətinə mühüm təsir göstərir.

Qeyd olunan xüsusiyyətlərlə yanaşı müasir geyimlərdə, xüsusilə qadın getimlərində təyinatından asılı olmayaraq zəriflik, incəlik, eleqantlıq, yüksək kompozisiya həlli, harmoniyalılıq və s. kimi estetik xassə göstəriciləri daha çox tələb olunur. Bu baxımdan da geyimlərinin keyfiyyətinə qoyulan tələblərin kompleksi daha geniş və mürəkkəbdir.

I FƏSİL .TİKİŞ MƏMULATLARININ LAYİHƏLƏNDİRİMƏSİ

1.1 Tikili məmulatlarin keyfiyyətinin formalaşmasinda layihənin əhəmiyyəti və rolu

Geyimlərin xarici görünüşünün formalaşmasına təsir edən bir sıra amillər vardır, ki, buraya layihələndirmə, konstrusiyalaşdirma, material, biçim və s. aid etmək olar.

Geyimlərin modelinin və yaxud ilkin nümunənin işlənib hazırlanması prossesi layihələndirilmə adlanır.

Materialların və bəzəndirmənin tətbiqi ilə hazırlanan, müəyyən bədii formaya malik olan konkret geyim nümunəsinə model kimi baxılır. Layihələndirmə zamanı bütün istehsal olunan məmulatlar bu modelə uyğun olmalıdır.

Hazırlanan model əsasında hazırlanan məmulat şəxsi istehlak malı kimi gözəl olmalı, müasir dəbə, təyinatına, istehlakçının xarici görünüşünə uyğun olmalı, gigyenik və rahat olmalı, forma və ölçülərini, vacib istehlak xassələrini bütün istismar dövründə qoruyub saxlaya bilməlidir. Digər tərəfdən isə model səmərəli və tikiş texnologiyasının müasir imkanlarına uyğun olmalıdır.

Gələcək modelin təyinatı istehlakçıdan və istismar şəraitindən asılıdır. Gələcək modelin konkret utilitar funksiyası onun istismar şəraiti ilə müəyyən edilir.

Modelin yaradılması zamanı onun xarici görünüşünün formalaşmasında materialın xassələri əsas rol oynayır. Material, onun plastik xassəsi məmulatın formasını diktə edir. Bundan başqa rəssam modelyer modeli işləyib hazırlayarkən mövcud materiallar haqqında təxmini təsəvvürlərə malik olmalıdır, əks halda model öz mənasını itirər.

Formanının yaradılması modelləşdirmə prossesinin ən vacib anıdır. Geyimin forması dedikdə bu strukturu ətraf mühitdən ayıran sərhəd başa düşülür. Formanın strukturu mezmun həlli, funksional və texniki həlli ilə şərtləşir.

Geyimlərin forması struktur elementlərinin və bədii -kompozisiya elementlərinin vahidliyi və həcm-məkan strukturu ilə xarakterizə olunur.

Modelyer modeli yaradan zaman bi sıra amilləri nəzərə almalıdır, geyimin insan bədəninin formasına uyğunluğu, yaşı, estetik tələbləri,hansı əmək fəaliyyəti ilə məşğul olması və s.

Geyimlərin formasının həcm-məkan strukturu aşağıdakı ilkin elementlərlə müəyyən olunur: ölçü, kütlə, material,həndəsi görünüş, formanın səthi və s.

Geyim formasının bu xassəsi insanın bədən fiqurasından asılıdır. Forma görünüşlərini həcmli və xətti kimi ayırmaq olar:

Müxtəlif toxunan xətlərdən ibarət olan geyim formasının müstəvi üzərində təsviri siluet adlanır.. Bu, geyimin fiqura oturma dərəcəsini, çiyinlərə, belə və s. oturma xətlərini ,yerləşməsini və enini göstərmək üçündür.

Geyim siluetləri bel xətti üzrə geyimlərin fiqura oturmasından asılı olaraq aşağıdakı kimi ola bilər: fiqura kip oturan, yarımoturan, düz, sərbəst və ya trapesiya formalı. Modelləri işləyib hazırlayarkən bir məmulatda müxtəlif siluetlər istifadə edilə bilər.

Siluetlər çiyinlərin enindən asılı olaraq fərqləndirilir: düz çiyinli, hündür və alçaq çiyinli, enli və dar çiyinli və s. Ətək xətləri də siluetlərdə müxtəlif səviyyələrdə yerləşə bilər: dizdən yuxarı , diz səviyyəsində, yaxud bir qədər aşağı və daha aşağı səviyyədə. Siluet formanın vacib elementlərindən biridir.

Geyimlərin tikiş formasının konturları bütövlükdə və ayrı-ayrı hissələrdə müxtəlif xətlərlə əhatə olunur ki, bunlar da dekorativ və konustruktiv xətlər adlanır. Geyim formasının bütövlükdə və ayrı-ayrı hissələrin konturu, həmçinin hissə və detalların birləşdirici xətləri konustruktiv xətlərə aid edilir.Tikiş, relyef, hörmə, kant, kəmər, manjet və s. dekorativ xətlərə aiddir və formaya orjinallıq verir.

Modelləşdirmə prossesi zamanı qadın geyimlərində bir sıra qüsurlar meydana çıxır ki, bunlar da əsas aşağıdakılardır:

modelin qeyri-düzgün kompozisiya həlli, pozulması, forma elementlərinin harmonikliyinin pozulması və s. nəticəsində yaranan qüsurlar; materialın rəng və tərtibatının geyimin formasına uyğun gəlməməsi nəticəsində yaranan qüsurlar.

1.2 Konstruksiyalaşdirma prosesinin əhəmiyyəti

Konstruksiyalaşdırma zamanı , model nümunəsi üzrə geyimin detallarının

layihəsinin işlənib hazırlanır və geyim detallarının şablonları sayılan lekalların kəsilməsi prossesi baş verir. Geyim materialları layihələndirilməsi üçün kəsilən lekallar metaldan kağızdan və kartondan, hazırlana bilər.

Konstruksiyalaşdırma zamanı məmulatın ayrı-ayrı detallarl vahid harmonik bütövlük halında qurulur.

Tikilən malların konstruksiyasına bir sıra vacib tələblər qoyulur: lekalların dəqiqliyindən asılı olaraq tikilən məmulatın nümunəyə uyğun dəqiqiliyini konstruksiya təmin etməlidir; konstruksiyanın düzgün həllindən, hesablamaların dəqiqiliyindən asılı olaraq, geyim bədənə yaxşı oturmalı , insan üçün rahat və komfort olmalıdır.

Həmçinin geyimin konustruksiyası məmulatın iqtisadi məqsədyönlüyünü təmin

etməlidir, istehsal zamanı geyimin iqtisadi və texnoloji cəhətdən səmərəli olmalıdır.

Məmulatın xarici görünüşündə və geyimin fiqura oturma keyfiyyətinin pozulmasında konstruksiyalaşdırma zamanı yaranan nöqsanlar özünü daha çox göstərir. Belə nöqsanları aradan qaldırmaq çox çətin olur.

Bir sıra hallarda isə оnu məmulatın ölçüsünü və növünü dəyişməklə ört-basdır edirlər. Konustruksiyalaşdırma zamanı yaranan nöqsanlarını aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq οlar: məmulatın təsdiq οlunmuş nümunəyə uyğunsuzluğu; məmulatın bədənə oturdulması zamanı yaranan nöqsanlar; texnoloji və istisadi cəhətdən səmərəsizliyi.

Məmulatın konustruksiyasının təsdiq olunmuş nümunəyə uyğunsuzluğu konustruktiv və dekоrоtiv xətlərdə özünü göstərir.

Məmulatın fiqura oturmasında yaranan nöqsanların səbəbi məmulatın formasının insan bədəninin formasına uyğun οlmamasıdır. Bu zaman məmulatlarda köndələn,əyri qırışlar və qatlar yaranır.

Geyimin fiqura oturmasındakı nöqsanlar məmulatda balansın pozulması zamanı yaranır. Balansın kiçilməsi və artması zamanı yaranan nöqsanlara ,məmulatın kürək hissəsinin qabağa doğru əyilməsini, yan tikişlərin yerini dəyişməsini, yan tikişlərin arxaya doğru əyilməsini, məmulatın qabaq hissəsinin dartılmasını və s. göstərmək olar.yaxalığın arxa hissəsinin boyuna oturmamasını göstərmək olar..

Konstruksiyanın iqtisadi və texnoloji cəhətdən səmərəsiz olması kütləvi istehsalda zamanı böyük itkilərə səbəb olur..

Belə ki, səmərəsiz konustruksiya məmulatın emalı zamanı daha çox əmək sərf olunmasina, material itkisinə, gətirib çıxarır ki, bunun nəticəsində də istehsal baha başa gəlir.

1.3 Tikili məmulatlarin layihələndisrilməsində keyfiyyətə təsir göstərən amillər

Layihələndirmə zamanı düzgün seçilməyən və keyfiyyətsiz material nöqsanların yaranmasına səbəb olur.

Modelyer yaratdığı modelin uğurlu olması üçün materiallar və onların xassələri haqqında geniş biliyə malik olmalıdır.

Geyimlərin həcimliliyi və kütləsi materialın fakturasından asılıdır. Saya fakturalı material görünüşcə geyim məmulata yüngüllük verir, onun kütləsini və həcmini azaldır. Relyefli fakturaya malik olan materiallar, məsələn, xovlu materiallar, tiftikili, geyimlərin kütləsini və həcimliyini artıraraq ağırlıq və sıx görüntü verir.

Tikili malların teyinatından asılı olaraq istehsal zamanı yun, ipək, pambıq, kətan, süni , sintetik parçaların geniş növlərindən istifadə olunur.

Tikili malların hazırlanmasında istifadə edilən bütün materialları məqsədli təyinatına görə altı qrupa bölürlər: furnituralar; bəzəndirici materiallar.,. əsas materiallar; aralıq materialları; istilik-saxlayan materiallar; detalların bərkidilməsi üçün olan materiallar;

Geyimlərin bütün üz və astar detallarının hazırlanması zamanı istifadə olunan materiallar əsas materiallar adlanır . Bunlar parçalar, trikotaj polotnosu, toxunmamış materiallar, kompleks materiallar, gön və xəz.

Geyimlər hazırlanan zaman materialları yaş xüsusiyəti, mövsüm, təyinatını nəzərə alaraq seçmək lazımdır. Həmçinin materialın qalınlığını, yumşaqlığını, elastikliyini ,formanı qoruyub-saxlama xüsusiyyətini nəzərə almaq lazımdır.

Üst geyimləri hazırlayarkən onlara davamlı həcmi forma vermək, məmulatın ayrı-ayrı hissələrini dartılmadan qorumaq məqsədilə aralıq materiallardan istifadə olunur.

Üst geyimlər hazırlanan zaman məmulatın yaxalıq, ətək və digər detallarında ust materialı ilə astar arasında xüsusi aralıq materialı yerləşdirilir ki, bu da bərkliyi, həmin detalların kifayət qədər formasının saxlamasına xidmət edir. Aralıq materialı kimi yarımyun, pambıq, kətan, toxunmamış materiallardan istifadə edilir.

Qış təyinatlı geyimlərin hazırlanmasında istiliksaxlayan materiallardan (pambıq, satin, prolon və s.) istifadə olunur. İstilikverici aralıq materialı kimi təbii və süni xəzlər az hallarda istifadə edilir.

Pambıq ipək və kimyəvi saplardan geyim detallarının bərkidilməsi üçün istifadə edilir.

Geyim məmulatlarının keyfiyyətinin formalaşmasında biçilmə əsas rol oynayır. Geyim məmulatlarının bütün biçim əməliyyatlarını iki yerə bölürlər: hazırlıq əməliyyatları və əsas əməliyyatlar.

Materialların keyfiyyətcə qəbulu, konfeksiyalaşdırma, parçaların nastildə sortlaşdırılması, parça kəsiklərinin hesablanması, trafaretlərin hazırlanması biçilmə prossesində aparılan hazırlıq əməliyyatlarına aiddir.

Parça hissələrinin hesablanması geyimlərin material tutumunun azaldılmasında mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

Biçilmə zamanı geyim məmulatında bir sıra nöqsanlar yaranır, ki,bu nöqsanlara polotnonun nastildə qeyri-düzgün yerləşməsi, , nastilin detalların konturuna uyğun olmayaraq kəsilməsi, lekalların qısalması aiddir.

Biçilmiş detalların emal olunması, məmulata həcmi formanın verilməsi, ayrı- ayrı detallardan məmulatin yığılması və.s əməliyyatalr geyimlərin hazırlanması prossesinə daxildir:

Tikiş məmulatlarının keyfiyyətli olması aşağıdakı tələblərin təmin edilməsini göstərir: isti nəm emalı zamanı yüksək dəqiqilik və keyfiyyətli yerinə yetirilməlidir, birləşdirici tikişlər dəqiq yerinə yetirilməlidir,istismara davamlı olmalıdır ,məmulatalrın cüt detalları simmetrik yerlədirilməlidir və s.

Geyimlərinin detal və hissələrinin birləşdirilməsi əməliyyatları məmulatların istehlak xassələrinin – xarici görünüşünün, fiqura oturma keyfiyyətinin, möhkəmliyinin, istismara davamlılığının və s. formalaşmasında böyük rol oynayır.

Geyimlərin detal və hissələri sap, yapışqan və termoplastik materialların qaynaq edilməsi üsulu ilə birləşdirilir. Qadın geyimlərinin detallarının sapla bərkidilməsi daha geniş yayılmışdır. Detalların bərkidilmə yeri tikiş adlanır. Bərkidilmə üsulundan asılı olaraq sap, yapışqan və qaynaq tikişləri fərqləndirilir. Sapla birləşdirmə zamanı detallar bir və ya bir-neçə tikişlə bərkidilir.

Qeyim detallarının sapla birləşdirilməsinin maşın və əl üsulları fərqləndirilir. Geyim istehsalında keyfiyyət və sürət baxımından daha səmərəli olduğuna görə maşın üsulundan daha şox istifadə olunur.Maşin tikişləri sapların toxunması üsuluna görə məkik və zəncirvari tikişlərə, sapların sayına görə bir, iki və üçsaplı tikişlərə bölünür.Geyim detalları yapışqan üsulunda yapışqan maddələrinin köməyi ilə bərkidilir. Sopoliamidlər, polietilenlər, poliuretanlar, poliefirlər, polivinilxlorid və s. geyim istehsalında yapışqan maddəsi kimi tətbiq edilir.Plyonka materialından və termoplastik liflərdən hazırlanmasında qaynaq üsulundan istifadə edilir. Yapışqan birləşməsi hermetiklik, kifayət qədər möhkəmlik, elastiklik, gözəl xarici görünüş və s. kimi tələblərə cavab verməlidir.İlgəklərin, bərkidicilərin hazırlanması, düymələrin, qarmaqların, ilmələrin, iplərin tikilməsi, təmizləmə, son rütubətli-isti emal və buxarlandırma əməliyyatları yekun tərtibat əməliyyatlarına daxildir.Tikili malların hazırlanması prosesində bir çox nöqsanlar yarana bilər. Bu nöqsanlar məmulatın xarici görünüşünün, formasının, ölçülərinin, bədənə oturma keyfiyyətinin pozulmasına, xidmət müddətinin azalmasına səbəb olur. Normativ texniki sənədlərə qoyulan tələblərə riayət olunmadıqda bir çox nöqsanlar yaranır.Ayrı-ayrı hissələrinin xətti ölçülərinin pozulması, bəzi üst detallarının olmaması, məmulatın emalına qoyulan texniki tələblərin pozulması ümumi nöqsanlara aiddir və s.Tikişlərin əyriliyi, qeyri simmetrikliyi, tikiş sapı ilə materialın rənginin uyğun olmaması, bəzəndirici tikişlərin olmaması və s. kimi nöqsanlar birləşdirmə nöqsanlarına daxildir.

Materialın rənginin dəyişməsi, deşik, yanıq, qırışların yaranması, məmulatın və ayrı-ayrı detalların kənarlarının əyilməsi, və s. nöqsanlar tikili malların estetik xassələrini pisləşdirərək məmulatın keyfiyyətinə mənfi təsir edir.

II FƏSİL .GEYIM DETALLARININ ÖLÇÜ UYĞUNSUZLUĞU NƏTICƏSINDƏ YARANAN QÜSURLAR

2.1 Layihələndirmə zamani geyim hissələrinin ölçü çatişmamazliği nəticəsində yaranan qüsurlar
Dizaynerlərin dəbdə olan geyimi qrafik layihələndirmə mərhələsi eskizləndirmə adlanır. Eskizlərin hər birinin öz vəzifəsi olmaqla bir neçə növü var .

İşçi eskizlər geyimlərin, tikili məmulatların, layihələndirilməsi zamanı istifadə olunur və formanın siluetini, proporsiyalarını və detallarını, həmçinin onun konstruktiv əsasını dəqiq verir.

Həmçinin , işçi eskiz formanın biçimi, konstruktiv xüsusiyyətləri, onun bədən ölçüləri , detalları haqqında lazım olan məlumatı verir və məmulatın kompozisiya quruluşunu müəyyən edən dekorativ işləmənin yeri və xarakteri haqqında tam təsəvvür verir.

Eskizin yaradılması yeni model üzərində işin qrafik mərhələdir. Ancaq dizayner, modelyerlərin işini qrafik təsvirlə bitmiş hesab edilə bilməz, çünki ideyanı həyata keçirmək üçün dərzilərin, texnoloqların və digərlərinin əməyi vacibdir.

Layihələndirmə qüsurları geyimin detallarının ölçülərə uyğun gəlməməsi nəticəsində boşlulqların əmələ gəlməsi nəticəsində yaranır.Bunun nəticəsində materialın tarazlığının pozulmasına səbəb olan təzyiq və güc gərginliyi yaranır. Nöqsanların yaranması deformasiya uğramış parçanın qırışlarin istiqamətində müəyyən olunur. Ölçü uyğunsuzluğu nəticəsində payça deformasiyaya uğrayır,gərginliyə məruz qalır.Artıq boşluqlar nəticəsində sıxılmaya səbəb olur və büzülür. Örtülmüş hissələr ilə hazır hissələrin konturları arasındakı uyğunsuzluq əyrilər yaradır. Əks istiqamətli qüvvələrə məruz qalan zaman toplu şəklində formalaşır.(şəkil 2.1a,2.1b,2.1v,2.1q,2.1d). Hər bir halda, xarici görünüşdə qüsurlar parçanı deformasiya istiqaməti və onun paylanma sahəsi fəaliyyət göstərən qüvvələrin tətbiqi və istiqaməti baxımından hansı qüsur yaranmasını müəyyən etmək üçün imkan verir.Belə təhlillər qüsurların aradan qaldırılması üçün etibarlı ilkin şərtdir. Belə hallarda mütəxəssisiz qüsurların aradan qaldırılması üçün daha tez qabaqlayıcı tədbirlər görə bilir. Görünüş qüsurlarının asan tapılması və baş vermə səbəblərinin aradan qaldırılmasını müəyyən etmək üçün təsnifat layihəsi hazırlanıb, tövsiyə olunur .Kompleks nöqsanlar altı qrupa bölünür:

1.Detalların şaquli və üfüqi istiqamətdə kifayət qədər ölçü çatışmamazlığı

2. Detalların şaquli və üfüqi istiqamətdə həddindən artıq ölçüləri

3.Detalın konturları ilə örtülmüş səthin konturları arasındakı uyğunsuzluq nəticəsində yaranan əyrilər

4.İnsanın və geyim detallarının səthi ölçülərinin uyğunsuzluğu

5.Məmulatın tarazlıq vəziyyətinin pozulması

6. Geyim ölçülərinin dinamiki uyğunsuzluq qüsurları

Ölçü təyinində baş verən xətalar materialdan hazırlanmış hissələrin insanın bədən formasını örtməsinə imkan vermir.Qonşu detalların bir biri ilə birləşməməsi nəticəsində məsafələr əmələ gəlir. Ölçünün düzgün seçilməməsi nəticəsində parçada gərginlik yaranır ki, bu da parçanın strukturunun dəyişməsinə,sapların çatışmayan yerlərdə əyilməsinə,qırışların,qatlanmaların əmələ gəlməsinə səbəb olur. Belə qüsurlar qol,yaxalıq, bel, çiyin nahiyələrdə qırışlar şəklində özünü göstərir. Əsasən parçada yaranan gərginliklər, sapların çatışmamazlıq nəticəsində əyilməsi, daha çox üfüqi qırışlara səbəb olur.

Qüsurların formalaşmasında ən böyük rol parcanın struktur xüsusiyyətləridir. Cox ağır və qalın parcalarda qatlanmalar və qırışlar zamanı yaranan cəp künclərdəki qusurlar daha tez gözə çarpır, əksinə yumşaq və zərif parçalarda məmulatın böyük deformasiyalara uğraması zamanı yaranan qüsurlar daha az nəzərə çarpır.

Bu qırışlar arxanin yuxarı hissəsində yaxalıgın altından baslayaraq digər detallara tərəf istiqamətlənir və kəskin şəkildə nəzərə carpır.Yaxalıgın sərtliyi bu qusuru daha qabarıq uzə cixarır.Qusurun yaranma səbəbi kürək hissəsinin detallarıının və kürəyin orta künc dilimindən qol dibinə qədər olan detalın kifayət qədər enli olmamasıdır. Hündür ciyinə malik bədən quruluşlu insanin əynində bu qüsur nəzərə carpmır.

Şəkil 2.1.Ölçü və detalların formaya görə ölçülərinin uyğunsuzluğu nəticəsində yaranan deformasiyalar: a- üfüqi və şaquli istiqamətlərdə detalalırn ölçülərinin qənaətbəxş olmaması b- detalların ölçülərinin artıq olması v- diaqonal istiqamətdə detalların ölçülərinin kifayət qədər olmaması q,d -detalın formasının iş sahəsinin səthin sahəsi ilə uyğunsuzluğu
Qusurun daha qabarıq olmasının səbəbi qalın ciyin altlıqlarının olması,dik buyunluq,ciyin tikişləri hissəsində boyun altlıgının uzunlugunun az olmasıdır.(şəkil 2.2)

Kürəyin yuxarı hissəsindəki üfüqi gərgin qırışlar istənilən hissədə yarana bilər.məsələn, kürəyin orta tikişində, ciyin tkişlərinin yanında, qol yerındə və s. Bu qusurun uc forması ola bılər. Hazır məmulatlarda bu qusurlardan ucucnun də olma ehtimalı azdır. Bu qusurlar kürək sahəsində geyimin bədənə sıx oturması və qollarin yuxarı hissəsində sıxlıq olə müşayət olunur.Bu qusurlar arıq bədən quruluşuna və çiyin hissədə yetərlı qədər yumşaq toxuması olmayan insanlarda daha cox nəzərə carpır. Nöqsanın ardan qaldırılma üsulları kürək hissəsində qüsurun yarandıgı səviyyədə detalların genışləndirilməsi ,xüsusi altlıqların yerləşdirilməsi ilə baglıdır.(şəkil 2.3)

Belə qusurun aradan qaldırılması ücün qoldibinin genışləndırılməsi ,kürək hissəsinin genışləndirilməsindən daha qənaətbəxşdır.Qoldibinin dərinliyi az olarsa bu qusuru dahada qabarıq şəkildə göstərir.Kürəyin orta hissəsində geyim bədənə sıx oturdugu ücün bu qusur o qədər də nəzərə carpmır.Ciyinləri sıxılmış və qozbel bədən formasına malik insanlarda daha cox nəzərə carpır.Bu qusur kişi pencəklərində rast gəlinən və aradan qaldırılması cətın olan qusur tiplərinə aiddir(şəkil2. 4)

Bu qüsürlar gərgin olmayan yumşaq qırışlar şəklində olur. .Bu qusurlar parca strukturunda hec bir dəyişikliklə və geyimdə əyriliklə müşayət olunmur. Qüsürun yaranma səbəbi detalların bel xəttinə qədər uzunlugunun artıq olması deyil,bud xəttində enin az olmasıdır.(şəkil 2.5)

Üfüqi qırışlar qollarda müxtəlif səbəblərdən yaranır. Dirsək hissəsinin lokal darılması qolunümumi darlması ilə müşayiət olunmur.Qusurun yaranma sahəsini i qol yeri və ya kürək hissəsi ilə məhdudlaşa bilər.Birinci halda qüsur qoldibinin arxa hissəsinə dözgün köcürülməməsi ilə baglıdır. Əlləri kök olan insanlar bu cür qusurlu geyimi geyindikdə qusur daha qabarıq nəzərə carpır. Onun yayılma sahələrindən asılı olaraq nöqsanın aradan qaldırılmasının konstruktiv üsullarını seçirlər.(şəkil 2.6)

Belə qatların meydana gəlməsinə səbəb , ön hissəsinin ümumi eninin kifayət qədər düzgün müəyyənləşdirilməməsi və qollarda önə meyilli lokal daralma ola bilər. Bu qüsurlar pencəklərin və paltoların qollarında yaranır .Yan hissələr bort astarı ilə birləşdirildiyi ücün bu qusur həmin hissələrdə olmur.Bu qusur qolun ön kəsiyi ilə qol yerini zirvəsi arasındakı sahənnın kifayət qədər enli olmaması zamanı yaranır.Bu qüsur geyim bədənə geyildikdə, xüsusı ılə də əlləri kök olan insanlarda qabarıq şəkildə üzə cıxır.. Zəif ifadə olunmuş qüsur texnoloji üsulla məsələn , qoldibinin ütülənməsi və qol enməsinin ,oturmasının bərabər paylanması aradan qaldırıla bilər.(şəkil 2.7)

Kəskin gərgin qatların yaranması bütün qolyerinin eni boyu onun kifayət qədər enli olmaçası ilə bağlıdır. Qolyerinin hündürlüyünün artması qüsuru dərinləşdirir.Qol yerinin yenidən bicilməsi ancaq aşagıdakı halda mümkündür.Ya qolun uzunlugu qısaldılmalıdır və ya qolun aşagıdan ehtiyat hissənin acılmalıdır. Texnoloji üsulların tətbiqi qusurun aradan qaldırılmasında müsbət nəticə vermir.(şəkil 2.8)

Dirsəkdən aşırma gərgin qırışların üfüqi gərgin qırışlara cevrılməsinin səbəbi qolun ensiz olmasıdır.Əllərin irəli hərəkəti cətinləşir. Nəzərə almaq lazımdır ki, kişi geyimləri qolunun qadın geyimləri qolları ilə müqayisədə böyük boşluq sərbəstlik olmalıdır.Qüsurun konstruktiv şəkildə aradan qaldırılması zamanı qolun ümümi eninə və bu enin dirsəyin arxa və ön hissələrində bərabər paylanmasına diqqət yetirmək lazımdır.(şəkil 2. 9)

Şəkil 2.2.  Yaxalıq altı gərgin üfüqi qatlar


Şəkil 2.3. Kürəyin üst hissəsindəki gərgin üfüqi qatlar


Şəkil 2.4. Kürəyin düz xətti üzrə gərgin üfüqi qatlar

Şəkil 2.5. Belden yuxarı xətlərdəki gərgin üfüqi  qırışlar (qatlanmalar)

Şəkil. 2.6. Dirsək hissəsindəki xətlərdəki gərgin üfüqi  qırışlar (qatlanmalar)


Şəkil. 2.7. Qol- çiyin ön hissəsinin xətlərdəki gərgin üfüqi  qırışlar (qatlanmalar)


Şəkil 2.8. Qolun yuxarı hissəsindəki gərgin üfüqi  qırışlar (qatlanmalar)



Şəkil 2.9. Qolun dirsək-oynaq hissəsindəki üfüqi  qırışlar (qatlanmalar)
Bu qusurlar qol hərəkətinin əksinə yönəlmış qüvvələrin yaranması ilə baglıdır. Bu qüvvələr nə zaman yaranır?Qoldibinin eni boyunca , ön hissədə qol yerinin arxa gissədəki qol yerinə nəzərən ensız olması səbəbi ilə arxa hissədəki artıq qalan parcanın yerləşdirilməsı zamanı yaranır. Nöqsanı aradan qaldırmaq üçün qol yeri kəsik xəttinin vəziyyətini dəqiqləşdirməyi tövsiyə edirik.(şəkil 2.10)

Qoldibinin düzgün bicilməməsi qolda şaquli gərgin qırışların yaranmasına səbəb olur. Bu qirişlar geyimin qoldibində gözəl formasını korlayır.Qol yeri qoldibi nöqtələri arasında sıx əlaqə mövcuddur.Qol yerinin hər bir nöqrəsinə qol dibinin cox ciddi səkildə müəyyən hündürlükdə yerləşən yalniz bir nöqtəsi uygun gəlir. Qol yeri qoldibindən ayri layihələndirildikdə bu tələbi nəzərə almaq mümkün deyil. Bu zaman qol yeri və qoldibinin şaquli və üfüqi nöqtələri arasında uygunsuzluq yaranır.

Üfüqi gərgin qatları yaranması şalvarının bud xətti ilə daralması ,şalvarın qabaq kəsiminin düzgün olmayan , çox əyilmiş tərtibat xətti ilə bağlıdır. Hər iki halda daralma geyimin bədənin səthi ilə sıx təmas olmadıgı yerlərdə , məsələn ön kəsim xətti hissəsində yaranır. Parça ayağının bud hissəsinin yaxşı oturdugu ücün daraltmaya ehtiyac olmur.Bu qüsur məmulatın istismar prosesində dərinləşir.(şəkil 2.11)

Üfüqi gərgin qatların yerləşdirilməsi zamanı şalvarın yuxarı ön hissəsində tikişi qusurları , həm də şalvarının arxa yarı hissəsində də aşkar oluna bilər. Qusuru , yaradan qüvvələr tikişi içəri tərəfə cəkir,addim tikişinə dogru məmulatın aşağı hissəsi yuxarı dayaq hissəsi ilə təmas etmir.Qusuru yaradan səbəbkar qüvvələrin daha yaxsı nəzərə carpması damalı və ya milə- mil parcalarda olur.(şəkil 2.12)

Şalvarının yan səthi bədənə sıx oturdugu ücün ayağının bud hissəsi tərəfindən ona təzyiq edilir. Ona görə də üfüqi gərgin qatların yaranmasına səbəb , yalnız ön və arxanın yan kəsikləridə qabarıqlığın düzgün biciminin müəyyən edilməməsı , şalvarın üst kəsik hissəsində gərginliyin olmaması və texnoloji səhvlərdır.Şalvarın yan kəsiklərində qabarıq formanın müəyyən edilməsı , sərbəst quruluşlu şalvarlarda kiçik əlavələrin olunması mühüm əhəmiyyət kəsb edir.(şəkil 2.13)

Bu qırışlar yalnız kobud konstruktiv nöqsanların nəticəsində yarana bilər, çünki bu sahədə məmulat bədən səthi ilə sıx təmasda olur və kiçik konstruktiv xətanı parça strukturunun dəyişməsi kompensasiya edir. Əgər arxa yarım hissənin kəsikləri həcmli bədən formalarına uygun gəlmirsə bu zaman qrışlar orta və yan tikişlərdə yarana bilər.Parcanın yan kəsimi düzgün aparılmayıbsa onda bud xəttində kifayər qədər gərgin qirişlar meydana gəlir.Həmin qırışların istiqaməti parcanın deformasiya istiqaməti ilə eyni olur. (şəkil 2.14)

Şalvarın yuxarı hissəsinin orta tikişində gərgin üfüqi qırışlarin yaranma səbəbi məmulatın arxa yarım hissəsində addım tikişlərinin yuxarı hissəsində enin az olmasıdır. Bu halda şalvarın alt hissəsi dayaq səthinə nisbətən orta tikişidən kənara çıxır. Şalvarının eni kifayət qədərdir, lakin sərbəst oturmaya olunan əlavə təkcə yan hissəsində toplaşır. Arxadakı yarımın yuxarı addim kəsiyi içəri dartılır. Əgər üst hissəsinin orta tikişində şaquli qatlanma qoyularsa deformasiya nın həcmı bir qədər azalır.(şəkil 2.15)

Əgər detalların kəsimlərı kifayət qədər qabarıq formada deyilsə bu zaman cox kəskin səkildə qeydə alınan şaquli gərgin qırışlar yalnız ayagın və yan bud hissələrinin qabarıq sərhlərində yarana bilər,.Qüsurun əhəmiyyətlilik dərəcəsini dama dama parcalarda daha aydın qiymətləndirmək olar. Şaquli ölcülü detallarda qusurların dolayı üsullarla müəyyən edilməsı , tikişlərın cüzi şəkildə dartılması, düzləşdirilməsı detalların itirilmiş müvazinətını müvəqqəti bərpa etməyə imkan verir.(şəkil 2.16)

Şəkil 2.11 Şalvarın ön tikişinin üfüqi  qırışları (qatlanmalar)

 

Şəkil 2.12 Şalvarın ön tikişinin altının üfüqi qatlanmalar

 

Şəkil 2.13 Şalvarın yan tikişlərinin üfüqi  qırışları (qatlanmalar)

 

Şəkil 2.14 Şalvarın orta tikişlərinin üst hissəsində yaranan üfüqi  qırışlar (qatlanmalar)

 

Şəkil 2.15 Şalvarın orta tikişlərinin alt hissəsində yaranan üfüqi  qırışlar(qatlanmalar)



Şəkil 2.16 Şalvarın hissələrində yaranan gərgin şaquli qırışlar (qatlanmalar)