Muhamad al-xorazmiy nomidgi toshkentaxborot texnalogiyalari universiteti nurafshon filiali

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT tEXNALOGIYALARI va KAMUNIKATSIYA RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI

MUHAMAD AL-XORAZMIY NOMIDGI TOSHKENTAXBOROT TEXNALOGIYALARI UNIVERSITETI NURAFSHON FILIALI

Malumotlar bazasi
fanidan.
Mustaqil ish

Bajardi : Shahboz G’ayratjonov

Qabul qildi : Umarov Muxriddin

1-topshiriq. 1-topshiriq. Dasturlash tillari va ma’lumotlar bazasi yordamida oddiy interfeys yaratish. Dasturlash tillarida ADO va ODBC dan foydalanish va SQL kodi integratsiyasi. Dasturlash tillarida Windows Form Data Controldan foydalanish, ma’lumot kiritish, o‘zgartirish va o‘chirish.
Agar siz MySQL uchun yaratilgan dasturni boshqa MBBT ga ko‘chirmoqchi bo‘lsangiz o‘z kodingizni shu yadro API sidan foydalanadigan qilib qayta yozishingiz kerak.
Lekin dasturchilar boshqa ma’lumotlar bazasiga ko‘chirish muammosidan asosan xalos bo‘lganlar. Ularda yagona API, Open DataBase Connectivity API (ODBC), xamma SQL-ma’lumotlar bazalariga unifikatsiya qilingan interfeys mavjud.
ODBC xamma ma’lumotlar bazalariga yagona interfeys bo‘lgani uchun, MySQL va boshqa MBBT lar bilan ishlovchi dasturlar yaratish uchun uni o‘rganib chiqish etarli. Agar siz kerakli tarzda ODBC dan foydalansangiz, siz yaratgan dasturlar ixtiyoriy MBBT bilan ishlay oladi.

ODBC xaqida tushuncha

Xamma API lar kabi ODBC birgalikda ma’lum funksiyalar to‘plamini ta’minlovchi sinflar va interfeyslar to‘plamidir. ODBC xolida bu funksiyalar ma’lumotlar bazasiga murojaatni ta’minlaydi. ODBC API ni tashkil qiluvchi sinflar va interfeyslar ixtiyoriy turdagi ma’lumotlar murojjat qilishdagi umumiy tushunchalar abstraksiyasidir.
Masalan, Connection ma’lumotlar bazasi Bilan bog‘lanishni tasvirlovchi interfeysdir. SHunga o‘xshab ResultSet SQL SELECT komandasi qaytaruvchi natijaviy to‘plamni tasvirlaydi. Tabiiyki ma’lumotlar bazasiga murojaat konkret detallari uning yaratuvchisiga bog‘liq. ODBC bu detallar Bilan ishlamaydi.
ODBC sinflarini ma’lumotlar bazasini dasturlashga ob’ektga-yo‘naltirilgan usullar nuqtai nazaridan ko‘rib chiqamiz.

MBBT Bilan ishlashni uchta asosiy tushuncha tasvirlaydi: ulanish, natijaviy to‘plam va natijaviy to‘plam satrlari. 1-rasm bu ob’ektlarni UML-diagrammada ko‘rsatadi.

UML - bu yangi Unifikatsiyalangan modellashtirish tili bo‘lib, sozdannыy Gradi Buch, Ayvar YAkobson va Djeyms Rambo (Grady Booch, Ivar Jacobson, James Rumbaugh) tomonidan ob’ektga-yo‘naltirilgan loyixalash va taxlilni xujjatlash YAngi standarti sifatida taklif qilingan.

Ma’lumotlar bazasiga ulanish

Ixtiyoriy muxitda ma’lumotlar bazasiga murojaat ulanishdan boshlanadi. Bizning ob’ektga-yo‘naltirilgan bibliotekamizni yaratish Connection ob’ektini yaratishdan boshlanadi. Ob’ekt Connection server Bilan bog‘lanishni o‘rnatish, zarur ma’lumotlar bazasini tanlash, so‘rovlarni uzatish va natija olishni bilishi kerak.
Connection sinfi usullari xamma MBBT lar uchun bir xildir. Lekin sinf ichida, kompilyasiya qilinayotgan biblioteka uchun xos bo‘lgan yopiq a’zolar berkitilgandir. Bog‘lanish o‘rnatishda ma’lumotlar Bilan bog‘lanishni ta’minlaydigan sinf a’zodlari farqli bo‘lib qoladi.

Ma’lumotlar bazasi bilan ulanishni o‘rnatish

Bu API yordamida yaratiladigan xamma amaliy dasturlarga ma’lumotlar bazasiga ulanish uchun Connection sinfi nusxasini uning konstruktorlaridan biri yordamida yaratish kerak bo‘ladi. U kabi uzilish uchun Amaliy dastur Connection nusxasini o‘chirishi kerak. U to‘g‘ridan to‘g‘ri Close() va Sonnect() usullariga murojaat qilib Connection nusxasini qaytadan ishlatishi mumkin.

Ma’lumotlar bazasidan uzilish

Connection yana bir mantiqiy funksiyasi ma’lumotlar bazasi bilan aloqani uzish va dasturdan berkitilgan resurslarni ozod qilishdir. Bu funksiyani Close () usuli amalga oshiradi.

Ma’lumotlar bazasiga murojaatlarni bajarish

Bog‘lanishni ochish va yopish odatda ma’lumotlar bazasiga komandalar yuboriladi. Connection sinfi argument sifatida SQL komanda oluvchi Query() usuli yordamida bajaradi. Agar komanda so‘rov bo‘lsa 2-5. rasmda ko‘rsatilgan ob’ekt modelidan Result sinfi nusxasini qaytaradi. Agar komanda ma’lumotlarni yangilayotgan bo‘lsa, usul NULL qaytaradi va affected_rows qiymatini o‘zgartirilgan satrlar soniga teng qiladi.

Natijaviy to‘plamlar

Result sinfi natijaviy to‘plam ma’lumotlariga xamda shu natijaviy to‘plam bilan bog‘liq meta ma’lumotlarga murojaatni ta’minlashi kerak. 2-5 rasmda ko‘rsatilgan ob’ektli modelga asosan bizning Result sinfimiz natijaviy to‘plam satrlarinissikl bo‘yicha o‘qish va undagi satrlar sonini aniqlashni ta’minlaydi.

Natijalar bo‘yicha ko‘chish

Bizning Result sinfimiz natijaviy to‘plam Bilan qatorma qator ishlaydi. Result sinfi nusxasini Query() usuli yordamida olgandan so‘ng amaliy dastur to navbatdagi Next() usuli 0 qaytarmaguncha, ketma ket Next() va GetCurrentRow() usullarini chaqirishi lozim.

Satrlar
Natijaviy to‘plamning aloxida satri bizning ob’ektli modelimizda Row sinfi bilan tasvirlanadi.

Ma’lumotlarga murojaat massiv indeksi bo‘yicha so‘rov tomonidan berilgan tartibda amalga oshiriladi. Masalan, SELECT user_id , password FROM users so‘rov uchun indeks 0 foydalanuvchi nomini va indeks 1 – parolьni ko‘rsatadi. Bizning C++ API bu indeklashni foydalanuvchi uchun do‘stona qiladi. GetField(1) yoki fields[0] birinchi maydonni qaytaradi.
Ob’ektga yo‘naltirilgan dasturlash – bu dasturlashning shunday yangi yo‘nalishiki, dasturiy tizimda o‘zaro aloqada bo‘lgan ob’ektlar majmuasi sifatida qaraladi va xar bir ob’ektni ma’lum bir klassga mansub hamda xar bir klass qandaydir shajarani hosil qiladi deb hisoblanadi. Alohida olingan klass ma’lumotlar to‘plami va ular ustida bajariladigan amallarning to‘plami sifatida qaraladi. Bu klassning elementlariga faqat shu klassda aniqlangan amallar orqali murojaat qilish mumkin. Dasturdagi ma’lumotlar va ular ustida bajariladigan amallar o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik an’anaviy dasturlash tillariga nisbatan dasturiy tizimlarning ishonchliligini ta’minlaydi. Ob’ektga yo‘naltirilgan dasturlashning eng asosiy tushunchasi ob’ekt va klass hisoblanadi.

Ob’ekt. Oldimizda turgan olma mevasini dasturlash terminologiyasi orqali ko‘raylik. An’anaviy dasturlashda biz uni qismlarga bo‘lib o‘rganganmiz: S-olma po‘stining yuzi, J – olma mevasidagi sharbat hajmi, F – po‘st orasidagi meva og‘irligi, D-urug‘lar soni va x.k. Endi ana shu olmaga rassom ko‘zi bilan qaraylik. Olmaning rasmi bu meva emas, balki olma mevasining yassi tekisliklikdagi tasviridir. Uni har biri alohida va bir-biriga bog‘liq bo‘lmagan biror ma’lumotlar segmentida turgan bir nechta ma’lumotlardan iborat bo‘lgan ko‘rinishda abstraksiyalash mumkin emas. Olmaning komponentalari doimo birgalikda va bu komponentalar orasidagi o‘zaro aloqalarni saqlagan holda qaraladi.

Ob’ekt - biz yashayotgan olamdagi biror elementga hos bo‘lgan barcha ma’lumot va hulqlarni, ya’ni shu element ustida bajarish mumkin bo‘lgan xarakatlarni ifodalaydi hamda ma’lumotlarning tugal abstraksiyasidan iborat bo‘ladi. Bu ma’lumot va hulqlar ob’ektga yo‘naltirilgan dasturlash atamasida mos ravishda hususiyat va metod deb ataladi. Hususiyatni ob’ektning maydoni deb ham yuritiladi. Masalan, shashka ob’ekti rang, vertikal maydondagi o‘rni, gorizontal maydondagi o‘rni kabi maydonlarga, surish, urish, «damka» ga chiqish, shashka taxtasidan chetga olish kabi metodlarga ega bo‘ladi. Maydon va metodlar birgalikda ob’ektning a’zolari deyiladi. Ob’ektlarning strukturasi ularning o‘zaro aloqasini ifodalaydi. Ob’ektlar o‘zlarining barcha xarakteristika va hulqlarining o‘ziga hos tomonlarini birgalikda saqlaydi.

Klass. Har bir ob’ekt qandaydir bitta klassga taaluqli bo‘ladi. Klass – bu murakkab struktura bo‘lib, o‘z ichiga ma’lumotlarni, protsedura va funksiyalarni ifodalashdan tashqari, klasslarning vakili bo‘lmish ob’ektlar ustida bajarilishi mumkin bo‘lgan amallarni ham oladi. Klassdagi ma’lumotlar maydonlar, protsedura va funksiyalar esa metodlar deb ataladi. Klassning strukturasi tushunchasi ham muhim hisoblanadi. U tizim ichidagi vositalar boyligini namoyon qiladi. Ma’lumki, biror yaproqdagi fotosintez jarayonini o‘rganish uchun shu yaproqdagi bitta xujayrani ko‘rish yetarli, chunki, qolgan xujayralar ham o‘zini ana shu o‘rganilgan xujayra kabi tutadi. Biz xam biror klass, tip yoki bo‘limga mansub bo‘lgan ob’ektni ko‘rar ekanmiz, faraz qilishimiz mumkinki, uning hulqi ham shu tipdagi boshqa ob’ektlarniki kabi bo‘ladi.

Ob’ektga yo‘naltirilgan dasturlash bizning hulqimizga o‘xshab ketadigan dasturlash usulini ifodalaydi. U dasturlash tillarini ishlab chiqishdagi yangiliklarning tabiiy evolyusiyasi hisoblanadi. U barcha avvalgi dasturlash tillariga qaraganda strukturaliroq, ma’lumotlarni abstraktlashga urinishda abstraktliroq va modulliroqdir.
Ob’ektga yo‘naltirilgan dasturlash o‘zining uchta asosiy hususiyatlari bilan xarakterlanadi:
1. Inkapsulyasiya – yozuvlarni shu yozuvlarning maydonlari ustida amallar bajarish uchun mo‘ljallangan funksiyalar va protseduralar bilan birgalikda olib boradi. Inkapsulyasiya yashirish prinsipiga ham ega bo‘ladi. Buning ma’nosi shuki, ob’ekt ustida bajarish mumkin bo‘lgan xarakatlarni amalga oshirish vositalari shu ob’ektdan foydalanayotgan dasturchilar ko‘zidan yashirib qo‘yiladi. Dasturchi faqat shu ob’ektning ayrim metod va maydonlari bilangina ishlay oladi. Boshqacha aytganda, barcha maydon va metodlar ichki va tashqi guruhlarga bo‘linadi. Ob’ektning ichki a’zolari dasturchiga «ko‘rinmaydi» va ob’ektning hulqi va imkoniyatlarini aniqlaydi, tashqi a’zolari esa dasturchiga «ko‘rinib turadi» hamda ob’ektni boshqarish imkonini beradi. Ob’ektning dasturchiga ko‘rinib, ob’ektni boshqarishga yordam beradigan metod va maydonlari (hususiyatlari) ob’ektning interfeysi deb ataladi. Dasturchi ob’ekt bilan ishlash uchun uning interfeysini bilishi kifoya.

Masalan, yengil avtomobilni boshqarishni o‘rganish uchun uning matorining ishlash prinsipi, g‘ildiraklarning burilishini, tormoz mexanizmini o‘rganishning hojati yo‘q, rulni burash, pedal yoki uzatmalar qutisi richagini bosishni bilish yetarli.

2. Vorislik – yangi ob’ektni aniqlashga ehtiyoj paydo bo‘lganda oldindan ma’lum bo‘lgan ob’ektlardan foydalanish. Ob’ektlar o‘zlarini yaratishda ishtirok etgan ota ob’ektlarning xarakteristika va hulqlarini meros qilib olishlari mumkin. OYD konsepsiyasi yangi klasslarni mavjud klasslarga yangi maydonlar, hususiyatlar va metodlarni qo‘shish orqali yaratish imkonini ham beradi. Yangi klasslarni tashkil qilishning bunday usuli yuzaga keltirish deb ataladi. Bu holda yuzaga kelgan yangi klass o‘zining bazaviy ota klassiga hos bo‘lgan hususiyat va metodlarini meros oladi.

Masalan hayotdan misol qilib, hasharotlar klassini olish mumkin. U ikki guruhga bo‘linadi: qanotlilar va qanotsizlar. Qanotli hasharotlarga kapalaklar, pashshalari, parvonalar va x.k. lar kiradi. Shuning uchun, pashshalarni qaytadan qanotli deb ta’riflashning hojati yo‘q, u bu hususiyatni ota klassi bo‘lgan qanotli hasharotlar klassidan meros qilib oladi.

3. Polimorfizm – xarakatga biror nom berish hamda undan birgalikda ob’ektlar shajarasining quyi va yuqori qismlarida foydalanish. Bunda shajaraning har bir ob’ekti bu xarakatni o‘zi uchun hos bo‘lgan usul bilan bajaradi. Polimorfizm — bu turli klasslarga kirgan metodlar uchun bir hil nomlardan foydalanish imkoniyatidir. Polimorfizm konsepsiyasida ob’ektga nisbatan metod qo‘llanganida aynan ob’ektning klassiga mos keluvchi metoddan foydalanishni ta’minlaydi.

Object Pascal dasturlash tili ob’ektga yo‘naltirilgan dasturlashga hos bo‘lgan barcha vositalarni bera oladi: strukturalilik, modullik, katta abstraktlilik. Bu xarakteristikalarning hammasi xizmat ko‘rsatish uchun juda ham sodda, osongina boshqa vaziyatlarga moslashtirila oladigan, kuchliroq strukturaga ega bo‘lgan kodlarda o‘z aksini topadi.
Ob’ektga yo‘naltirilgan dasturlash uzoq yillar davomida an’anaviy, ya’ni standart hisoblangan dasturlashga nisbatan hos bo‘lgan tasavvurlarni bir chetga qo‘yishni talab qiladi. Natijada ob’ektga yo‘naltirilgan dasturlash juda ham sodda, ko‘rgazmaliligi yuqori bo‘lib, dasturiy ta’minot yaratishdagi ko‘plab muammolarni hal qilishning juda ajoyib vositasiga aylanadi.

Ma`lumotlar bazasi dasturi Ma`lumotlar bazasi dasturi Reja: Reja: Malumotlar bazasi bilan ishlash. Uskunalar paneli. Malumotlar bazasini yaratish. Malumotlar bazasini yopish.

Ma`lumotlar bazasi bilan ishlash Ma`lumotlar bazasi bilan ishlash Ma`lumotlar bazasini boshqarish tizimi (MBBT) - bu dasturiy va apparat vositalarining murakkab majmuasi bo`lib, ular yordamida foydalanuvchi ma`lumotlar bazasini yaratish va shu bazadagi ma`lumotlar ustida ish yuritish mumkin. Ma`lumotlar bazasi obyekt yoki obyektlar to`plami holatini ularning xossalari va o`zaro munosabatlarini aks ettiruvchi nomlangan ma`lumotlar to`plamini ifodalaydi. Juda ko`p turdagi MBBT mavjud. Ular o`z maxsus dasturlash tillariga ham ega bo`lib, bu tillarga SUBD buyruqli dasturlash tillari deyiladi. MBBTga Oracle, Clipper, Paradox, Vizual FoxPro, Access va boshqalarni misol keltirish mumkin. Microsoft Access dasturi ma`lumotlar bazasini boshqarish tizimi hisoblanadi. Ushbu dastur ma`lumotlar bazasi, jadvallar, so`rovlar, formalar va hisobotlar bilan ishlash imkoniyatini taqdim etuvchi tizimdir. Xar qanday axborot tizimini ma`lumotlar bazasini yaratish mumkin. Shu bilan bir qatorda MS Access dasturi faydalanuvchi oldiga qo`shimcha talablarni qo`ymaydi. Foydalanuvchi kompyuterida MS Office dasturi o`rnatilgan bo`lsa bas shuning o`zi kifoya.

3 Dasturni ishga tushirish Dasturni ishga tushirish Dasturni ishga tushirish Dasturni ishga tushirish Dasturni ishga tushirish Dasturni ishga tushirish Microsoft Access dasturi ma`lumotlar bazasini boshqarish tizimi hisoblanadi. Ushbu dastur ma`lumotlar bazasi, jadvallar, so`rovlar, interfeyslar va hisobotlar bilan ishlash imkoniyatini taqdim etuvchi tizimdir. Ushbu darsda Microsoft Access dasturini ishga tushirish usullarini ko`rib chiqamiz. Access dasturini ishga tushirish uchun quyidagi usullarning biridan foydalaning: Microsoft Access dasturi ma`lumotlar bazasini boshqarish tizimi hisoblanadi. Ushbu dastur ma`lumotlar bazasi, jadvallar, so`rovlar, interfeyslar va hisobotlar bilan ishlash imkoniyatini taqdim etuvchi tizimdir. Ushbu darsda Microsoft Access dasturini ishga tushirish usullarini ko`rib chiqamiz. Access dasturini ishga tushirish uchun quyidagi usullarning biridan foydalaning: Birinchi usul: Birinchi usul: Пуск tugmasini bosing va Программыmenyusiga outing; Пуск tugmasini bosing va Программыmenyusiga outing; Paydo bo`lgan menyudan Microsoft Office bo`limini tanlang; Paydo bo`lgan menyudan Microsoft Office bo`limini tanlang; Dastur yorliqlari ro`yhatidan Microsoft Office Access 2003 yorlig`ini bosing. Dastur yorliqlari ro`yhatidan Microsoft Office Access 2003 yorlig`ini bosing. Ikkinchi usul: Ikkinchi usul: Пуск tugmasini bosing va Выполнить amalini tanlang; Пуск tugmasini bosing va Выполнить amalini tanlang; Paydo bo`lgan Запуск программы oynasining Открыть maydoniga MSACCESS so`zini kiriting; Paydo bo`lgan Запуск программы oynasining Открыть maydoniga MSACCESS so`zini kiriting; OK tugmasini bosing. OK tugmasini bosing. Uchinchi usul: Uchinchi usul: Мой компьютер yorlig`iga sichqoncha o`ng tugmasini bosing va Проводник dasturini ishga tushiring; Мой компьютер yorlig`iga sichqoncha o`ng tugmasini bosing va Проводник dasturini ishga tushiring; Paydo bo`lgan oynaning Папки bo`limidan C:\Program Files\Microsoft Office\OFFICE11 papkasini oching; Paydo bo`lgan oynaning Папки bo`limidan C:\Program Files\Microsoft Office\OFFICE11 papkasini oching; Fayllar ro`yhatidan MSACCESS faylini toping va unga sichqoncha chap tugmasini ikki marta bosing; Fayllar ro`yhatidan MSACCESS faylini toping va unga sichqoncha chap tugmasini ikki marta bosing; Shu tariqa uch usul natijasida ham ushbu ko`rinishdagi Microsoft Access dasturi interfeysi ekranda paydo bo`ladi. Shu tariqa uch usul natijasida ham ushbu ko`rinishdagi Microsoft Access dasturi interfeysi ekranda paydo bo`ladi.
asturning ekran interfeysi Dasturning ekran interfeysi Access dasturi interfeysi menyu satri, uskunalar paneli, topshiriqlar maydoni va holatlar satridan iborat. Ushbu darsimizda Access dasturi interfeysning asosiy elementlarini korib chiqamiz. Oynaning eng yuqori qismida dastur nomidan iborat sarlavha satri joylashgan bolib uning ong tomonida oynaning boshqarish tugmalari joylashgan, bular: Access dasturi interfeysi menyu satri, uskunalar paneli, topshiriqlar maydoni va holatlar satridan iborat. Ushbu darsimizda Access dasturi interfeysning asosiy elementlarini korib chiqamiz. Oynaning eng yuqori qismida dastur nomidan iborat sarlavha satri joylashgan bolib uning ong tomonida oynaning boshqarish tugmalari joylashgan, bular: ­Свернуть tugmasi, oynani topshiriqlar paneliga tushirish; [ ] ­Свернуть tugmasi, oynani topshiriqlar paneliga tushirish; [ ] ­Развернуть tugmasi, oynani ekranga qayta tiklash; [ ] ­Развернуть tugmasi, oynani ekranga qayta tiklash; [ ] ­Закрыть tugmasi, oynani yoki dasturni yopish. [ ] ­Закрыть tugmasi, oynani yoki dasturni yopish. [ ] Sarlavha satridan keyin menyu satri joylashgan bolib, dasturning menyu bolimlari nomiga mos malum vazifalarini bajaradi. Menyu satrining tagida База данных deb nomlanuvchi bir qator tugmalardan iborat uskunalar paneli joylashgan. Ushbu uskunalar panelida joylashgan tugmalar, sichqoncha tugmasini bir marta bosish orqali, dasturning malum amallarini tezkor bajarish imkonini beradi. Dastur interfeysining ong qismida topshiriqlar maydoni joylashgan bolib, unda malumotlar bazasini yaratish, dastur malumotnomasi bilan ishlash va malumotlarni qidirish bilan bogliq amallarni bajarish mumkin. Dastur oynasining quyi qismida holatlar satri joylashgan, unda dasturning statistik va xabar malumotlari aks ettiriladi Sarlavha satridan keyin menyu satri joylashgan bolib, dasturning menyu bolimlari nomiga mos malum vazifalarini bajaradi. Menyu satrining tagida База данных deb nomlanuvchi bir qator tugmalardan iborat uskunalar paneli joylashgan. Ushbu uskunalar panelida joylashgan tugmalar, sichqoncha tugmasini bir marta bosish orqali, dasturning malum amallarini tezkor bajarish imkonini beradi. Dastur interfeysining ong qismida topshiriqlar maydoni joylashgan bolib, unda malumotlar bazasini yaratish, dastur malumotnomasi bilan ishlash va malumotlarni qidirish bilan bogliq amallarni bajarish mumkin. Dastur oynasining quyi qismida holatlar satri joylashgan, unda dasturning statistik va xabar malumotlari aks ettiriladi

Uskunalar paneli Uskunalar paneli Microsoft Access dasturining База данных uskunalar paneli dastur asosiy oynasining yuqori qismida joylashgan bolib, navbatdagi muayyan vazifalarni tezkor bajarishga moljallangan bir qator tugmalarni oz ichiga olgan: Microsoft Access dasturining База данных uskunalar paneli dastur asosiy oynasining yuqori qismida joylashgan bolib, navbatdagi muayyan vazifalarni tezkor bajarishga moljallangan bir qator tugmalarni oz ichiga olgan: Создать – yangi malumotlar bazasini yaratish; [ ]Создать – yangi malumotlar bazasini yaratish; [ ] Открыть – malum turdagi fayllarni ochish; [ ]Открыть – malum turdagi fayllarni ochish; [ ] Сохранить – faol obektlarni saqlash; [ ]Сохранить – faol obektlarni saqlash; [ ] Поиск файлов – malum parametrlar asosida fayllarni qidirish; [ ]Поиск файлов – malum parametrlar asosida fayllarni qidirish; [ ] Печать – faol obektlarni yoki malumotlarni chop etish; [ ] Печать – faol obektlarni yoki malumotlarni chop etish; [ ] Предварительный просмотр – chop etiladigan malumotlarni oldindan korish; Предварительный просмотр – chop etiladigan malumotlarni oldindan korish; Орфография – malumotlardagi imlo xatolarini tekshirish; [ ]Орфография – malumotlardagi imlo xatolarini tekshirish; [ ] Вырезать – faol obektlarni yoki malumotlarni xotiraga kesib olish; [ ]Вырезать – faol obektlarni yoki malumotlarni xotiraga kesib olish; [ ] Копировать – faol obektlardan yoki malumotlardan xotiraga nusxa olish; [ ]Копировать – faol obektlardan yoki malumotlardan xotiraga nusxa olish; [ ]

Вставить – xotiradagi obektlar yoki malumotlarni ish maydoniga qoyish; [ ] Вставить – xotiradagi obektlar yoki malumotlarni ish maydoniga qoyish; [ ] Отметить – songgi bajarilgan amallarni ketma – ket bekor qilish; [ ]Отметить – songgi bajarilgan amallarni ketma – ket bekor qilish; [ ] Связ с Office – malumotlarni Microsoft Office paketi tarkibidagi boshqa dasturlariga otkazish;Связ с Office – malumotlarni Microsoft Office paketi tarkibidagi boshqa dasturlariga otkazish; Анализ –kelishini tahlil qilish; [ ]Анализ –kelishini tahlil qilish; [ ] Программа – Visual Basic dasturini ishga tushirish; [ ]Программа – Visual Basic dasturini ishga tushirish; [ ] Редактор сценариев – foydalanuvchi tomonidan yaratilgan amallar ketma - ketligini taxrirlash;Редактор сценариев – foydalanuvchi tomonidan yaratilgan amallar ketma - ketligini taxrirlash; Свойства – obektlar parametrlarini va xususiyatlarini aks ettirish; [ ]Свойства – obektlar parametrlarini va xususiyatlarini aks ettirish; [ ] Схема данных – malumotlar bazasi jadvallari va ular orasidagi boglanishlarni grafik korinishda tasvirlash;Схема данных – malumotlar bazasi jadvallari va ular orasidagi boglanishlarni grafik korinishda tasvirlash; Новый объект – yangi obekt yaratish; [ ]Новый объект – yangi obekt yaratish; [ ] Справка – Microsoft Access malumotnomasini chaqirish; [ ]Справка – Microsoft Access malumotnomasini chaqirish; [ ]

Oynalarning turlari Oynalarning turlari Access dasturida oynalar turlari juda kop bolib, ushbu darsimizda ularning ozimiz foydalanadigan turlari bilan tanishib chiqamiz: Access dasturida oynalar turlari juda kop bolib, ushbu darsimizda ularning ozimiz foydalanadigan turlari bilan tanishib chiqamiz: - Malumotlar bazasi oynasi. Bu oyna uchta maydondan iborat bolib, uning chap qismida Объектыpaneli mavjud, unda malumotlar bazasining jadvallar, sorovlar, formalar, hisobotlar, Veb sahifalar, makroslar va modullar kabi obektlar tugmalari joylashgan. - Malumotlar bazasi oynasi. Bu oyna uchta maydondan iborat bolib, uning chap qismida Объектыpaneli mavjud, unda malumotlar bazasining jadvallar, sorovlar, formalar, hisobotlar, Veb sahifalar, makroslar va modullar kabi obektlar tugmalari joylashgan. - Obektlar royhati maydoni, bu maydonda muayyan obektlarning royhati aks ettiriladi; - Uskunalar paneli maydoni, bu maydon quyidagi tugmalarni oz ichiga oladi: - Obektlar royhati maydoni, bu maydonda muayyan obektlarning royhati aks ettiriladi; - Uskunalar paneli maydoni, bu maydon quyidagi tugmalarni oz ichiga oladi: Открыть - tanlangan obektni ochish yoki ishga tushirish uchun xizmat qiladi; Открыть - tanlangan obektni ochish yoki ishga tushirish uchun xizmat qiladi; Конструктор - tanlangan obektni konstruktor rejimida ozgartirish imkonini beradi; Конструктор - tanlangan obektni konstruktor rejimida ozgartirish imkonini beradi; Создать - tanlangan turdagi yangi obektni yaratish uchun xizmat qiladi; Создать - tanlangan turdagi yangi obektni yaratish uchun xizmat qiladi; Удалить - tanlangan obektni ochirishni amalga oshiradi; Удалить - tanlangan obektni ochirishni amalga oshiradi; - Jadvallar oynasi. Ushbu oynada jadvallarni yaratish, ozgartirish va ochirish bilan bogliq barcha amallarni bajarish mumkin, bundan tashqari mavjud jadvallar royhati keltiriladi. - Sorovlar oynasi. Bunda har xil turdagi, yani jadvallarni yaratish, ozgartirish va ochirish, hamda malumotlarni kiritish va saralash kabi amallarni bajaruvchi sorovlar bilan ishlash mumkin. - Formalar oynasi. Ushbu oyna yangi formalarni yaratish, mavjud formalarni ozgartirish va ochirish imkonini beradi. Formalarning asosiy vazifasi, jadvalga malumotlarni kiritish yoki jadval malumotlarini aks ettirishdan iboratdir. - Hisobotlar oynasi. Ushbu oynada jadval malumotlarini malum korinishida ekranga yoki bosmaga chiqarish uchun xizmat qiluvchi hisobotlarni yaratish va boshqarish mumkin. - Veb sahifalar oynasi. Bunda jadval malumotlarini veb sahifa korinishida taqdim etuvchi obektlarni yaratish va boshqarish mumkin. - Makroslar oynasi. Jadvallarni, sorovlarni, formalarni va hisobotlarni boshqarish bilan bogliq barcha amallarni oz ichiga olgan obektlar bilan ishlashga moljallangan. - Modullar oynasi. Dastur kodi va dasturlash modullarini oz ichiga oladi. - Jadvallar oynasi. Ushbu oynada jadvallarni yaratish, ozgartirish va ochirish bilan bogliq barcha amallarni bajarish mumkin, bundan tashqari mavjud jadvallar royhati keltiriladi. - Sorovlar oynasi. Bunda har xil turdagi, yani jadvallarni yaratish, ozgartirish va ochirish, hamda malumotlarni kiritish va saralash kabi amallarni bajaruvchi sorovlar bilan ishlash mumkin. - Formalar oynasi. Ushbu oyna yangi formalarni yaratish, mavjud formalarni ozgartirish va ochirish imkonini beradi. Formalarning asosiy vazifasi, jadvalga malumotlarni kiritish yoki jadval malumotlarini aks ettirishdan iboratdir. - Hisobotlar oynasi. Ushbu oynada jadval malumotlarini malum korinishida ekranga yoki bosmaga chiqarish uchun xizmat qiluvchi hisobotlarni yaratish va boshqarish mumkin. - Veb sahifalar oynasi. Bunda jadval malumotlarini veb sahifa korinishida taqdim etuvchi obektlarni yaratish va boshqarish mumkin. - Makroslar oynasi. Jadvallarni, sorovlarni, formalarni va hisobotlarni boshqarish bilan bogliq barcha amallarni oz ichiga olgan obektlar bilan ishlashga moljallangan. - Modullar oynasi. Dastur kodi va dasturlash modullarini oz ichiga oladi.

Ma`lumotlar bazasini yaratish Ma`lumotlar bazasini yaratish Access dasturida malumotlar bazasini yaratishning bir nechta usullari mavjud. Malumotlar bazasini yaratish uchun quyidagi amallarni bajaring: Access dasturida malumotlar bazasini yaratishning bir nechta usullari mavjud. Malumotlar bazasini yaratish uchun quyidagi amallarni bajaring: Файл menyusini bosing va Создать bolimini tanlang; Файл menyusini bosing va Создать bolimini tanlang; Yoki: Yoki: Dastur uskunalar panelidan Создать tugmasini bosing; Dastur uskunalar panelidan Создать tugmasini bosing; Создание topshiriqlar maydonidan Новая база данных yorligini bosing; Создание topshiriqlar maydonidan Новая база данных yorligini bosing; Paydo bolgan muloqot oynasidan malumotlar bazasini saqlash papkasini korsating; Paydo bolgan muloqot oynasidan malumotlar bazasini saqlash papkasini korsating; Имя файла maydoniga malumotlar bazasi nomini kiriting; Имя файла maydoniga malumotlar bazasi nomini kiriting; Создать tugmasini bosing. Создать tugmasini bosing. Shundan song yaratilgan malumotlar bazasining oynasi ekranda paydo boladi Shundan song yaratilgan malumotlar bazasining oynasi ekranda paydo boladi

Master yordamida ma`lumotlar bazasi yaratish Master yordamida ma`lumotlar bazasi yaratish Tanlangan turdagi malumotlar bazasini, hamda undagi barcha zaruriy jadval, forma va hisobotlarni yaratish uchun malumotlar bazasi masteridan foydalanish mumkin. Bu usul malumotlar bazasini yaratishning eng sodda korinishi hisoblanadi. Master malumotlar bazasini sozlash uchun parametrlarning cheklangan toplamini taklif etadi: Tanlangan turdagi malumotlar bazasini, hamda undagi barcha zaruriy jadval, forma va hisobotlarni yaratish uchun malumotlar bazasi masteridan foydalanish mumkin. Bu usul malumotlar bazasini yaratishning eng sodda korinishi hisoblanadi. Master malumotlar bazasini sozlash uchun parametrlarning cheklangan toplamini taklif etadi: Uskunalar panelidan Создать tugmasini bosing; Uskunalar panelidan Создать tugmasini bosing; Создание файла topshiriqlar maydonining Шаблоны guruhidan На моем компьютере yorligini bosing. Создание файла topshiriqlar maydonining Шаблоны guruhidan На моем компьютере yorligini bosing. Базы данных qoshimcha oynasidan mos shablona yorligini tanlang; Базы данных qoshimcha oynasidan mos shablona yorligini tanlang; OK tugmasini bosing; OK tugmasini bosing; Paydo bolgan muloqot oynasida malumotlar bazasini nomini va uning saqlanish joyini korsating; Paydo bolgan muloqot oynasida malumotlar bazasini nomini va uning saqlanish joyini korsating; Songra Создать tugmasini bosing; Songra Создать tugmasini bosing; Paydo bolgan oynadan Далее tugmasini bosing; Paydo bolgan oynadan Далее tugmasini bosing; Yaratiladigan jadvallar maydonlarini kozdan kechiring, songra Далее tugmasini bosing; Yaratiladigan jadvallar maydonlarini kozdan kechiring, songra Далее tugmasini bosing; Berilgan royhatdan formalarning mos dizaynini tanlang va Далее tugmasini bosing; Berilgan royhatdan formalarning mos dizaynini tanlang va Далее tugmasini bosing; Keltirilgan royhatdan hisobotlar dizaynini tanlang va Далее tugmasini bosing; Keltirilgan royhatdan hisobotlar dizaynini tanlang va Далее tugmasini bosing; Korsatilgan maydonga malumotlar bazasi nomini kiriting; Korsatilgan maydonga malumotlar bazasi nomini kiriting; Далее tugmasini bosing; Далее tugmasini bosing; Malumotlar bazasini ishga tushirish uchun Готово tugmasini bosing. Natijada, malumotlar bazasi, undagi jadvallar, formalar va hisobotlar yaratiladi, hamda asosiy oyna ochiladi. Malumotlar bazasini ishga tushirish uchun Готово tugmasini bosing. Natijada, malumotlar bazasi, undagi jadvallar, formalar va hisobotlar yaratiladi, hamda asosiy oyna ochiladi. Shuni aytib otish kerakki, malumotlar bazasi master yordamida mavjud malumotlar bazasiga yangi jadvallar, formalar va hisobotlar qoshish mumkin emas. Shuni aytib otish kerakki, malumotlar bazasi master yordamida mavjud malumotlar bazasiga yangi jadvallar, formalar va hisobotlar qoshish mumkin emas.

Shablon yordamida ma`lumotlar bazasini yaratish Shablon yordamida ma`lumotlar bazasini yaratish Bu malumotlar bazasini eng tez yaratish usuli hisoblanadi. Agar talab qilinayotgan korinishdagi malumotlar bazasiga mos keluvchi shablonni topish va undan foydalanish imkoni bolsa, bu usul qolganlariga nisbatan juda yaxshi samara beradi. Bu malumotlar bazasini eng tez yaratish usuli hisoblanadi. Agar talab qilinayotgan korinishdagi malumotlar bazasiga mos keluvchi shablonni topish va undan foydalanish imkoni bolsa, bu usul qolganlariga nisbatan juda yaxshi samara beradi. Uskunalar panelidan Создать tugmasini bosing; Uskunalar panelidan Создать tugmasini bosing; Создание файла topshiriqlar maydonining Шаблоны royhatidan mos shablonni toping, yoki barcha shablonlar royhatini korish uchun Домашняя страница шаблонов bolimini tanlang ; Создание файла topshiriqlar maydonining Шаблоны royhatidan mos shablonni toping, yoki barcha shablonlar royhatini korish uchun Домашняя страница шаблонов bolimini tanlang ; Talab qilinayotgan shablonni tanlang; Talab qilinayotgan shablonni tanlang; Загрузить tugmasini bosing. Загрузить tugmasini bosing.

Ma`lumotlar bazasini ochish Ma`lumotlar bazasini ochish Malumotlar bazasi bilan ishlash, foydalanish, hamda ularda saqlanayotgan malumotlarni qayta ishlash uchun malumotlar bazasini Access dasturiga yuklash yani ularni ochish kerak. Malumotlar bazasi bilan ishlash, foydalanish, hamda ularda saqlanayotgan malumotlarni qayta ishlash uchun malumotlar bazasini Access dasturiga yuklash yani ularni ochish kerak. - Файл menyusini bosing; - Paydo bolgan menyu bolimlaridan Открыть amalini tanlang; - Файл menyusini bosing; - Paydo bolgan menyu bolimlaridan Открыть amalini tanlang; Yoki: Yoki: - Uskunalar panelidan Открыть tugmasini bosing; - Paydo bolgan muloqot oynasidan talab qilinayotgan malumotlar bazasini tanlang; - Открыть tugmasini bosing; - Uskunalar panelidan Открыть tugmasini bosing; - Paydo bolgan muloqot oynasidan talab qilinayotgan malumotlar bazasini tanlang; - Открыть tugmasini bosing; Xuddi shu tariqa malumotlar bazasini klaviaturadan Ctrl+O tugmalar birikmasidan foydalanib ham ochish mumkin; Bundan tashqari malumotlar bazalarini Windows operatsion tizimining Проводник dasturi yordamida ham ochish mumkin. Buning uchun: Xuddi shu tariqa malumotlar bazasini klaviaturadan Ctrl+O tugmalar birikmasidan foydalanib ham ochish mumkin; Bundan tashqari malumotlar bazalarini Windows operatsion tizimining Проводник dasturi yordamida ham ochish mumkin. Buning uchun: - Проводник dasturini ishga tushiring; - Malumotlar bazasi joylashgan papkani oching; - Malumotlar bazasi fayliga sichqoncha chap tugmasi bilan ikki marta bosing; - Проводник dasturini ishga tushiring; - Malumotlar bazasi joylashgan papkani oching; - Malumotlar bazasi fayliga sichqoncha chap tugmasi bilan ikki marta bosing; Shunda song Access dasturi avtomatik tarzda ishga tushiriladi va tanlangan malumotlar bazasi yuklanadi. Shunda song Access dasturi avtomatik tarzda ishga tushiriladi va tanlangan malumotlar bazasi yuklanadi.

Ma`lumotlar bazasini yopish Ma`lumotlar bazasini yopish Access dasturida yaratilgan yoki ochilgan malumotlar bazasini yopishning bir nechta usullari mavjuddir. Malumotlar bazasi bilan ishlashni tamomlaganingizdan song uni yopish uchun quyidagi amallarni bajaring: Access dasturida yaratilgan yoki ochilgan malumotlar bazasini yopishning bir nechta usullari mavjuddir. Malumotlar bazasi bilan ishlashni tamomlaganingizdan song uni yopish uchun quyidagi amallarni bajaring: - Файл menyusini oching va Закрыть amalini tanlang; - Файл menyusini oching va Закрыть amalini tanlang; Malumotlar bazasini Alt+F4 tugmalar birikmasi yordamida ham yopish mumkin. Bundan tashqari malumotlar bazasini tezkor yopish uchun malumotlar bazasi oynasining yuqori ong burchagida joylashgan x yopish tugmasidan ham foydalanish mumkin. Malumotlar bazasini Alt+F4 tugmalar birikmasi yordamida ham yopish mumkin. Bundan tashqari malumotlar bazasini tezkor yopish uchun malumotlar bazasi oynasining yuqori ong burchagida joylashgan x yopish tugmasidan ham foydalanish mumkin.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati:

1. 
   Guardian gazetasida Andersonning qoidasi ishlab chiqilgan xavfsizlikni buzish to'g'risida maqola
   
2.