Nurmatov Otabekning Kiberxavfsizlik asoslari fanidan mustaqil ishi Mavzu
Yüklə 375,23 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kiberjinoyatchilik
|
Toshkent Axborot Texnologiyalari Universiteti 021-21 guruh (sirtqi) o`quvchisi Nurmatov Otabekning Kiberxavfsizlik asoslari fanidan mustaqil ishi Mavzu: Kiberjinoyatchilik va uni keng tarqalishining sabablari. Variant: 19 Toshkent 2022 Reja: 1. Kiberjinoyat nima? 2. Kiberqinunlar. Kiberjinoyatlarni tartibga soluvchi ayrim huquqiy normalar. 3. Kiberjinoyatlar keng tarqalishi Kiberjinoyatchilik – g‘arazli yoki xuliganlik maqsadlarida himoyalashning kompyuter tizimlarini buzib ochishga, axborotni o‘g‘irlashga yoki buzishga yo‘naltirilgan alohida shaxslarning yoki guruhlarning harakatlari. Kiberjinoyatchilik - xudbin yoki ishonuvchan maqsadlar uchunhimoya kompyuter tizimlari xakerlik, axborot to'g'irlash yoki buzishga yo'naltirilgan alohida shaxslarning yoki guruhlarning harakatlari. Ichki kiberjinoyatlar: tarmoqqa yoki kompyuter tizimiga, ular bilan tanish va ulardan qonuniy foydalanish huquqiga ega bo‘lgan shaxs tomonidan, amalga oshiriladi. Mazkur turdagi kiberjinoyatlar odatda tashkilotning xafa bo‘lgan va norozi xodimlari tomonidan amalga oshiriladi. Ushbu xodimlarning maqsadi esa tashkilot yoki uning rahbaridan o‘ch olish yoki ochko‘zlik bo‘lishi mumkin. Xafa bo‘lgan xodim, AT infrastrukturasi, xavfsizlik arxitekturasi va tizimi bilan yaqindan tanish bo‘lgani bois, mazkur turdagi jinoyatchilik tashkilotga jiddiy ziyon yetkazishi mumkin. Bundan tashqari, kiberjinoyatchi tashkilot tarmog‘idan foydalanish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Shuning uchun, ichki kiberjinoyatchilik natijasida maxfiy axborotning sirqib chiqish imkoniyati yuqori bo‘ladi. Tashqi kiberjinoyatlar: odatda tashqaridan yoki tashkilot ichkarisidan yollangan hujumchi tomonidan amalga oshiriladi. Mazkur kiberjinoyatchilik tashkilotning nafaqat moliyaviy yo‘qotishlariga, balki obro‘sining yo‘qolishiga ham sababchi bo‘ladi. Hujum tashqaridan amalga oshirilgani bois, hujumchi harakatni tashkilot AT infrastrukturasini skaner qilish va unga aloqador ma’lumotlarni to‘plashdan boshlaydi. Xususan, malakali buzg‘unchi dastlab tashkilotda foydalanilgan tarmoqlararo ekran vositasining log faylini tahlil qilishdan boshlaydi. Shu bois, tarmoq ma’muri mazkur imkoniyatni buzg‘unchiga taqdim etmasligi shart. Kiberjinoyat amalga oshirilganida quyidagilar asosiy maqsad sifatida qaraladi: − mablag‘, qimmatli qog‘ozlar, kredit, moddiy boyliklar, tovarlar, xizmatlar, imtiyozlar, ko‘chmas mulk, yoqilg‘i xomashyosi, energiya manbalari va strategik xomashyolarni noqonuniy o‘zlashtirish; − soliq va boshqa yig‘imlarni to‘lashdan bosh tortish; − jinoiy daromadlarni qonunlashtirish; − qalbaki hujjatlar, shtamplar, muhrlar, blankalar, shaxsiy yutuq chiptalarini qalbakilashtirish; − shaxsiy yoki siyosiy maqsadlarda maxfiy ma’lumotlarni olish; − ma’muriyatning yoki ishdagi hamkasblarning g‘arazli munosabatlari uchun qasos olish; − shaxsiy yoki siyosiy maqsadlar uchun mamlakat pul tizimini buzish; − mamlakatdagi vaziyatni, hududiy ma’muriy tuzilishni beqarorlashtirish; − talonchilik, raqibni yo‘q qilish yoki siyosiy maqsadlar uchun muassasa, korxona yoki tizim ish tartibini buzish; − shaxsiy intelektual qobiliyatini yoki ustunligini namoyish qilish. Kiberjinoyat turlarini qat’iy tasniflashning imkoni yo‘q. Quyida kriminologiya sohasiga nisbatan kiberjinoyatlarning turlari keltirilgan: − iqtisodiy kompyuter jinoyatchiligi; − inson va fuqarolarning konstitutsiyaviy huquqlari va erkinliklariga qarshi qaratilgan kompyuter jinoyatchiligi; − jamoat va davlat xavfsizligiga qarshi kompyuter jinoyatchiligi. − 2020-yil 1-sentyabrga qadar kiberxavfsizlikning huquqiy asoslarini shakllantirish bo‘yicha choralar ko‘riladi, shu jumladan 2020–2023- yillarga mo‘ljallangan kiberxavfsizlikka doir milliy strategiya va “Kiberxavfsizlik to‘g‘risida”gi qonun loyihasi ishlab chiqiladi; Loyihada: − axborot kommunikatsiya texnologiyalari tizimini zamonaviy kibertahdidlardan himoya qilish, turli darajadagi tizimlar uchun kiberxavfsizlik bo‘yicha zamonaviy mexanizmlarni joriy etish; − kiberxavfsizlikni ta’minlash sohasida davlat organlari, korxona va tashkilotlarning huquqlari va majburiyatlarini belgilash, ularning faoliyatini muvofiqlashtirish; − ushbu sohadagi normativ-huquqiy hujjatlarni unifikatsiyalash nazarda tutiladi. Kiberqonunlar har bir davlatning milliy qonun me’yorlari asosida shakllantiriladi yoki ularning bir qismini tashkil qiladi. Quyida Respublikamizdagi qonun hujjatlarida kiberjinoyatni oldini olish va tartibga solishga aloqador bo‘lgan bandlar keltirilgan. Milliy qonunlar. 2002-yil 12-dekabrda O‘zbekiston Respublikasining 439-II – sonli “Axborot erkinligi tamoyillari va kafolatlari to‘g‘risida”gi qonuni qabul qilindi. Ushbu qonun 16 moddadan iborat bo‘lib, unda xususan, quyidagilar belgilangan: Yüklə 375,23 Kb. Dostları ilə paylaş:
|