Nutqiy xatolar va ularni bartaraf etish yo’llari muhayyo Zaripovna Abdiyazova Bahorgul Yusupovna Mametova

---

SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 2 ǀ ISSUE 8 ǀ 2021 
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan
 
www.scientificprogress.uz
 
Page 769
NUTQIY XATOLAR VA ULARNI BARTARAF ETISH YO’LLARI 
 
Muhayyo Zaripovna Abdiyazova 
Bahorgul Yusupovna Mametova 
Xorazm viloyati Qo'shko'pir tuman 27-umumiy o'rta ta'lim maktabi ona tili va adabiyot 
fani o'qituvchilari 
 
ANNOTATSIYA 
Bugungi kunda chet tillarini o’rganish zamon talabiga aylanayotgani ona tilini 
mukammal o’rganish va bilishni taqozo etadi. O’z ona tilisini mukammal bilgan, hech 
qanday xatolarsiz yoza va gapira oladigan odam, shak-shubhasiz hamma yerda 
qadrlanadi. Ushbu maqola tildagi nutqiy xatolarga bag’ishlangan.
Kalit so’zlar: nutq, nutqiy xato, gap
Nutqiy xatolarga noto’g’ri (noo’rin) tanlangan so’zlar, noto’g’ri tuzilgan gaplar, 
morfologik shakllarni noto’g’ri ishlatish kiradi.
Boshlang’ich sinflarda bunday xatolar ustida ishlash ancha qiyin, chunki ularni 
to’g’rilash va oldini olish uchun ona tili dasturida berilgan qisqa nazariy ma’lumot 
yetarli emas. Bolalar nutqini takomillashtirish ustida rejali, muntazam ish olib borish 
uchun asosiy nutqiy xatolar turini bilish zarur. Bunday nutqiy xatolarni o’rganish, 
shuningdek, ularning kelib chiqish sabablarini tekshirish xatolarni to’g’rilash va oldini 
olish uchun zamin hozirlaydi. 
Nutqiy xatolar uch turga ajratiladi: lug’aviy-uslubiy, morfologik- uslubiy, 
sintaktik-uslubiy. 
Boshlang’ich sinflarda lug’aviy-uslubiy xatolar ko’proq uchraydi. Bunday
xatolarga quyidagilar kiradi: 
1. 
Bir 
so’zni 
qayta-qayta 
ishlatish. 
Bunday 
xatoning 
kelib 
chiqishiga sabab, birinchidan, o’quvchi so’zni ishlatishga kam e’tibor beradi va faol 
lug’atidagi so’zdan takroriy foydalanadi; ikkinchidan, o’quvchining so’z boyligi kam, 
sinonimlarni bilmaydi, takrorlanadigan so’zlar o’rniga olmoshlardan foydalana olmaydi. 
Agar o’qituvchi bir so’zni qayta-qayta ishlatmaslik uchun uning 
ma’nodoshlaridan yoki shu so’z o’rniga olmoshlardan foydalanish kerakligini yaxshi 
tushuntirsa, kichik yoshdagi o’quvchi matnni e’tibor bilan o’qib, takrorlarini nisbatan 
tez tuzata oladi.