O'zbekiston respublikasi

MUNDARIJA:

Kirish …………………………………………………………………………….

1. 
   BOB. QO’QON XONLIGIDA JORIY QILINGAN XAR XIL UNVON VA MANSABLAR, VAZIFALAR........................................
   
   1. 
      Qo‘qon xonligidagi davlat boshqaruvi …………………………………….
      
   2. 
      Qo‘qon xonligining siyosiy qudratini mustahkamlash ……………………
      
   3. 
      Qo‘qon xonligida markaziy va mahalliy boshqaruv tizimi..............................................................................................................
      

II. BOB. QO‘QON XONLIGIDAGI MANSAB ВА UNVONLARNİNG KLASSIFIKASIYASI VA TASNIFI.........................................................................

1. 
   Saroy unvon va mansablari...........................................................................
   

2.2. Harbiy unvon va mansablar ...........................................................

3. Diniy mansab va unvonlar............................................................................

Xulosa ...................................................................................................................

Foydalanilgan adabiyotlar ....................................................................................

KİRİSH
Keyingi paytlarda tariximizning davlat, ma’muriy idora va mahalliy boshqaruv tizimi hamda uning turli jihatlariga qiziqish hamda ularni har tomonlama o’rganishga jiddiy e’tibor berilayapti. Ilmiy doiraga jalb qilinmagan yozma manbalar, ma’lumotlarning borgan sari u yoki bu darajada tadqiq etilishi munosabati bilan yuqorida qayd etilgan sohalarni qayta ko’rib chiqishga ehtiyoj sezilayapti. Markaziy Osiyoda markaziy aparat an’anaviylikka asoslangan va o’tmishdagi idoraviylik usullarini na’munasi sifatida ham namayon bo’ladi. Buni biz o’rta asr islomiy jamiyatlaridagi ayrim unsurlarning amirliklar va xonliklarga o’tishi bilan aloqadorligi misolida ko’rishimiz mumkin. Qadimiy podsholiklar, imperiyalar bilan o’zaro madaniy muloqatda bo’lgan arab dunyosi ta’sirida Xuroson, Xorazm, Mavoo’raunnahr va ularga qo’shni hududlarda xalifalikning siyosiy unsarlari mustahkam joy topa oldi. Somoniylar, qoraxoniylar, xorazmshohlar sulolalari yurtimizdagi muhim musulmon siyosiy tashkilotlari sanalib, bazi bir farqlarga qaramay abbosiylar xalifaligining na’munasi sifatida moziyda o’z izini qoldira oldi. Hatto g’ayridinlardan bo’lgan va yurtimizni isloh qilib, uni o’z tafarrufiga kiritgan mo’g’ullar Chig’atoy ulusi davrida sobitlikka ega islomiy tuzumni o’z idoraviy usullariga joriy etishdan o’zga yo’l topa olmadi. Keyingi bosqichda Amir Temur va uning noyob iste’dodi tufayli chingiziylar va xalifalik boshqaruvi asosidagi yangi harbiy siyosiy davlat yuzaga keldi va bu qobilyat sohibining say harakatlari temuriylar uyg’onish davriga asos bo’ldi. Turonlik avlodlari uchun u barchaga na’muna bo’ladigan boshqaruv tizimini qoldirib ketdi. Ma’muriy boshqaruvchilik hind yerlariga ham uning evarasi Zahiriddin Muhammad Bobur orqali kirib mazkur tuproqda mustahkam tizimni ta’minladi. Sulolalar o’zlarini taxtda mustahkam turishlarni legitimasiya qilishda kelib chiqishlarini Chingizxonga (Shayboniylar, Ashtarxoniylar, Xiva xonlari) Amir Temurga (Qo’qon xonlari), boshqa geneologik tarmoq orqali payg’ambarga yoki xalifa Aliga bog’lashga yarim afsona va qisman haqiqat
ishlari bilan bir qatorda rutbalar iyerarxiyasi ham ularga taqlid qilish yo’lidan bordi. Sayyid, xoja, amir, xon, bek avlodlari diniy va dunyoviy merosxo’rlar sanalgan, ijtimoiy hayotda esa ularga mustahkam joy va martaba ta’minlangan. Nasl-nasabiga qonuniy tus berish hozirgi vaqtda ham o’z ahamiyatini yo’qotmagan va bu isbot talab qiladigan alohida tadqiqot olib borishga undaydigan soha.
Ushbu davlatchilik tizimidagi martabalar haqida ma’lumotlar so’nggi tadqiqot natijalari negizida havola qilinayapti. Uning xronologik davri XVIII asr boshlari XIX asr oxiri va XX asr boshlariga qadar vaqtni qamrab oladi. Markaziy Osiyo uchun so’nggi o’rta asrlar davri nomi bilan tarixga kirgan mazkur bosqichda bu hududda Buxoro amirligi, Qo’qon xonligi va Xiva xonliklari yirik davlat birlashmalari sifatida mavjud edi. Ularda yuqorida qayd qilganimizdek boshqaruv an’analari yaxshi saqlanib qolgan va davlatchilikning eski tizimi mustahkam bo’lgan. Qo’qon va Xiva xonliklari xon unvonli hukmdorlar boshqarsa, Buxoro amirligini amir idora qilgan. Ular boshqaru tizimida bir biridan farq qiluvchi ayrim bir unvonlar va mansablarni hisobga olganda tarkibiy tuzilishi yaqin o’xshashligi bilan xarakterlanadi. Islom jamiyatida omma va xossa masalalarini ochishda rutba, unvon, amal va mansablarni o’rganish, ularning ijtimoiy negizlazrini ochishda ham muhim mavqye kasb etadi. Markaziy Osiyoning so’nggi o’rta asr jamiyati organizmi, shakl-shamoyili undagi boshqaruv tizimini har tomonlama o’rganish bilan bevosita bog’liqligini nazarda tutadigan bo’lsak yuqoridagi masalalarga e’tibor qaratish lozimdir. Ma’muriy tizimga ko’z yugirtirish jarayonida ijtimoiy hayotning rang-barangligi qatorida uning murakkbligi bir biriga chirmashib ketganligi, ijobiy va salbiy jihatlari haqida tasavvur hosil bo’ladi. Muhimi esa davlat boshqaruv tizimidagi turli mansablar, ularga qanday yo’l bilan erishilganligi ayrim unvonlarning shakllanishi va paydo bo’lishi, idora tizimida martabalarning o’rni va mavqyeini bilib olish mumkin.
Xulosa qilib aytganda, O’zbekiston tarixini davlatchilik bilan bog’liq muommolarini ochishda, bu sohani yangi ma’lumotlar bilan boyitishda, mutolaa qiluvchilarni esa bu sohada yangi tasavvur qildiradi degan umiddamiz.