O‘zgaruvchan tokni to‘G‘rilash mexanizmlari

O‘ZGARUVCHAN TOKNI TO‘G‘RILASH MEXANIZMLARI
Biz bilamizki, elektr energiyasi, asosan, o‘zgaruvchan uch fazali tok ko‘rinishida ishlab chiqariladi. Ko‘pincha o‘zgarmas tok manbayi zarur bo‘ladi. Shunday hollarda to‘g‘rilagichlardan foydalaniladi. To‘g‘rilagichlarning eng sodda sxemasi bir davrli, bir fazali to‘g‘rilagichlardir. Uning sxemasi va to‘g‘rilangan tokning vaqt diagrammasi 27-rasmda ko‘rsatilgan. Yarimo‘tkazgichli diod tokning faqat bir ishorali qismini o‘tkazadi. Demak, to‘g‘rilagichning kirish qismida bir fazali o‘zgaruvchan tok bo‘lsa, chiqishida faqat musbat ishorali yarim davrlari qoladi.
Ko‘pincha to‘g‘rilagichlar transformatorlarning ikkilamchi chulg‘amiga ulanadi, chunki o‘zgarmas tok iste’molchisi, masalan, magnitofonning kuchlanishi U = 9V. Demak, to‘g‘rilagich bu yerda elektr tarmoq va o‘zgarmas tok iste’molchisi o‘rtasida kuchlanishni moslash mexanizmi bo‘lib ham xizmat qiladi.
27-rasmdan ko‘rinib turibdiki, to‘g‘rilagichning chiqish qutblaridagi kuchlanish manfiy ishorali o‘zgaruvchan impulsdir. To‘g‘rilagich bu ko‘rinishda qo‘llanilmaydi. Ko‘pincha 28-rasmda ko‘rsatilgan ko‘prik to‘g‘rilagichlardan foydalaniladi. Bu to‘g‘rilagichda diod xossasidan foydalanilib, o‘zgaruvchan tokning manfiy yarim davriy qiymati yo‘nalishi o‘zgartiriladi. Natijada chiqish qutblarida faqat musbat ishorali yarim davriy qiymat ta’sir ko‘rsatadi.

27-rasm.

28-rasm. 29-rasm. 30-rasm.
Lekin bu shakldagi kuchlanish ham iste’molchilarni qanoatlantirmaydi. Shuning uchun to‘g‘rilagichning chiqish qutblariga parallel ravishda sig‘im va ketma-ket induktivlik ulanadi. Bu ikki element kuchlanishga ta’sir ko‘rsatadi, kuchlanishni tekislab, vaqt davomida kattaligi o‘zgarmaydigan kattalikka yaqinlashtiradi (29-rasm). Bu turdagi to‘g‘rilagich radioteleapparaturada, payvandlash apparaturasi va hokazolarda keng qo‘llaniladi.
Uch fazali elektr tokini to‘g‘rilashda 30-rasmda ko‘rsatilgan sxema qo‘llaniladi. Har uchala faza toklari bir-biridan 1200 elektr gradusga siljigani tufayli chiqish kuchlanishining shakli ancha tekis bo‘lib, bu yerda silliqlovchi L, C filtrning zarurati yo‘q. Sxemaning bu turi avtomobilda qo‘llanadigan uch fazali sinxron generator va shahar elektr transportini (metro, tramvay, trolleybus) o‘zgarmas tok bilan ta’minlovchi tortish podstansiyalarida qo‘llaniladi.