Psixlogik konsultatsiya va uning yuzaga kelishi

---

PSIXLOGIK KONSULTATSIYA VA UNING YUZAGA KELISHI 
 
https://doi.org/10.5281/zenodo.6596982
 
Ubaydullayeva Munira Yusuf qizi 
O’zbekiston Xalqaro Islom Akademiyasi 1-bosqich magistranti 
 
Annotatsiya: ushbu maqolada psixologik konsultatsiya haqida tushuncha, uning 
tarixi, hozirgi kundagi statistik ma’lumotlar. Psixolog huzuriga borish odamlar uchun 
qanday his uyg’otadi va qanday qarashadi. Shaxslar psuxologga qanday muammolar bilan 
murojaat qiladilar shu kabi yangiliklar aks etgan. 
Kalit so’zlar: psixologiya, konsultatsiya, munosabat, ehtiyoj, texnika, suhbat, shaxs, 
muammo, mijoz, hislar, aloqa, maslahatchi, psixoterapiya, amaliy psixologiya, maslahat. 
 
Tadqiqodlarimizdagi kuzatuvlarimiz natijasida, O’zbekiston Respublikasi 
bo’yicha mingdan ortiq xususiy va davlat tasarrufidagi psixologik xizmat 
ko’rsatish markazlari mavjud. Bunday turdagi xizmat markazlariga murojaat 
etuvchilarning soni esa kundan kunga ortib bormoqda. Ammo, O’zbekiston 
miqyosida psixologga murojaat qilish o’zbeklarning qadriyatlariga nomunosib 
deb ham hisoblanadi afsuski. Nima uchun bizning jamiyatda “Men psixolog 
xizmatidan foydalanaman” deyish odatdagidek qabul qilinmaydi? To’g’ri, 
shunday. Odamlar psixolog huzuriga tashrif buyurganida: ”Menda hech qanda 
muammo yo’q, men hammasini o’zim hal qila olaman. Muammoimni o’zim yecha 
olaman ammo, psixolog yordamiga muhtojman deb o’ylayman” unda nima 
sababdan odamlar psixolog konsultatsiyasiga murojaat qilishadi? [3] 
XXI asrning boshlariga kelib psixolog kasbi haqidagi tushuncha kengaya 
boshladi va psixologik konsultatsiyaga kasallikni davolash uchun tashrif 
buyuradigan joy emasligini jamiyat tushuna boshladi. Biroq, yuqordagi jumlalarni 
hali ham uchratishimiz mumkin. Buning uchun ommaning fikrini kengaytirish va 
albatta psixologiya haqidagi bilimlarni oshirish zarurdir. O’zbekiston 
Respublikasida “Psixologik xizmat haqidagi Nizom” 1996-yil 15-martda qabul 
qilingan. Bunda 5 ta bo’lim, 12 moddadan tashkil topgan. Keyinchlaik bunga 
o’zgartirishlar kiritildi. 2001-yil, 2002-yil ,2017-yil va so’nggisi 2019-yilda (577-
sonli) amalga oshirilgan. Bundan ko’zlangan maqsad kelgusida jamiyatda 
yetakchi kadrlarni yetkazib berishdan iborat hisoblanadi. Bunda psixologik 
xizmat asosan uch bosqichda amalga oshiriladi: 
1.Umumiy o’rta ta’lim miqyosida 
2.Tumanlar yoki shaharlar miqyosida 

---

3.Viloyat miqyosida [1] 
Endi bularning har birining alohida vazifalari mavjud bo’lib dastlab maktab 
psixologlarida asosan bolalar bilan ishlash , ularning past xulqiga ega bo’lgan 
bolalarni tarbiyalash ishlari olib borishi mumkin. Tumanlarda ishlovchi 
psixologlar esa asosan oila va nikoh borasidagi muammolarni tushuntirish ishlari 
olib borishlari zarur bo’ladi.Viloyat psixiloglari esa bu ikkisini nazorat qilib turishi 
zarur bo’ladi. Hozirda psixologik xizmatlarning rivojlanishi hamda ommalashib 
borishining albatta asos va tarixi mavjud. Psixologik xizmat dastlab 1800-yilda 
AQSH da tashkil topgan. So’ng boshqa Yevropa mamlakatlariga kirib kelgan. 
Yevropa mamalakatlarida 1894-yilda Fransiyada psixologik xizmat tashkil etildi. 
Sobiq sovet davlatlaridan esa 1975-yilda Chexoslavakiyada joriy etildi. Bu yerda 
asosan tarbiyasi og’ir bolalar bilan ishlashga qaratilgan jarayondan iborat 
bo’lagan. Psixologik xizmat mazmuni esa bu o’qishda , ishda, 
tarbiyasida
, oilasida 
muammosi bo’lgan shaxslar bilan individual yoki guruhiy ishlashni nazarda 
tutadi. Psixologik xizmatning maqsad va vazifalari quyidagilardan iboratdir: turli 
yoshdagi insonlarga to’g’ri yo’nalish berishdan va shaxslarni qiynayotgan 
muammolarga yechim topishdan iborat. Psixologik maslahat amaliy psixolog 
faoliyatining 
alohida 
turidir. 
R.S.Nemov, 
Yu.E.Aleshina, 
G.S.Pank, 
V.M.Fedorchuk va boshqalarning fikricha, psixologik maslahat individual va 
guruhli psixoterapiya, psixokorreksiyadan sezilarli darajada farq qiladi va bir 
vaqtning o'zida amaliy psixolog faoliyatining barcha turlari bilan 
bog'liqdir.Psixologik maslahatning mohiyati - bu mijoz o'zining psixologik 
muammolarini hal qilishda yangi imkoniyatlarni ochadigan (reallashtiradigan) 
sharoitlarni yaratish orqali maxsus kasbiy va ilmiy bilimlarga asoslangan 
mutaxassis-psixolog 
tomonidan 
bevosita 
psixologik 
yordam 
ko'rsatishdir.Psixologik maslahat amaliy psixologning boshqa faoliyatidan bir 
qator xususiyatlari bilan farq qiladi.Xususan, psixologik maslahat psixolog va 
mijoz o'rtasidagi shaxsiy aloqalarning qisqa muddatli va epizodik xarakterga ega 
bo'lib, psixoterapiyaning turli usullari mijoz bilan uzoq vaqt ishlashga 
mo'ljallangan. Agar psixologik maslahat mijozga uning shaxslararo 
munosabatlarini qayta tashkil etishda yordam berishga qaratilgan bo'lsa, 
psixoterapevtik ta'sir shaxsning eng chuqur muammolarini hal qilishga 
qaratilgan. Psixologik maslahatni o'tkazishda psixolog-maslahatchi mijozga 
maslahat beradi, ammo ularni amaliy amalga oshirish mijozning ishi. 
Psixoterapiyada esa mijozning muammolarini bartaraf etishga qaratilgan faol 
harakatlar psixolog tomonidan amalga oshiriladi va mijoz faqat ularga munosabat 
bildiradi yoki bu ta'sirlarni sezadi. Psixologik maslahat bilan bog'liq bo'lgan 

---

psixokorreksiya bilan asosiy ish ko'pincha mijoz tomonidan psixolog yo'qligida 
yoki u bilan bevosita va doimiy aloqada bo'lmagan holda mustaqil ravishda 
amalga oshiriladi. 
Psixodiagnostika maslahatning tarkibiy qismi sifatida qaraladi. Maslahat 
berishda psixodiagnostika mijozni bevosita kuzatish natijalariga, olingan 
ma'lumotlarni umumlashtirishga asoslanadi. Psixodiagnostika maslahatning 
boshida maxsus psixologik testlardan foydalanmasdan amalga oshiriladi va 
psixokorreksiyaga qaraganda ancha kam vaqt talab etadi. Psixologik 
maslahatning maqsadi mijozga o'z shaxsiyatini o'rganishda, uning atrofidagi 
dunyo bilan munosabatlarini tushunishda, muammolarini baholashda va ularni 
bartaraf etishning muqobil variantlarini topishda yordam berishdir.Ushbu 
maqsad quyidagi asosiy vazifalarni hal qilish orqali amalga oshiriladi (R.S. 
Nemovga ko'ra): 
1.Mijoz duch kelgan muammoni konkretlashtirish (aniqlashtirish). Bu vazifa 
mijozni tinglash, uni kuzatishdan iborat. Maxsus tinglash usullarini qo'llagan 
holda, maslahatchi mijozning muammosi nimada degan xulosaga keladi. 
2. Mijozni mijoz muammosining mohiyati, uning jiddiyligining haqiqiy 
darajasi haqida xabardor qilish. Ya'ni, maslahatchi mijozga nafaqat uning 
muammosi nima ekanligini tushuntiribgina qolmay, balki bu muammo nima 
uchun paydo bo'lganligi va uni amalda qanday hal qilish mumkinligini ham 
tushuntiradi. 
3. Psixolog-maslahatchi tomonidan mijozning shaxsiyatini o'rganish. Bunday 
tadqiqot mijozning o'z muammolarini qanchalik to'liq va chuqur tushunishini va 
ularni hal qilishga qanchalik tayyorligini aniqlash imkonini beradi. 
4. Muammoni eng yaxshi tarzda hal qilish bo'yicha mijozga maslahat va 
tavsiyalarni aniq shakllantirish. Shu bilan birga, mijozning individual 
xususiyatlari va psixologning muammoni tushunishining o'ziga xosligi hisobga 
olinadi. Maslahatlar va fokuslar mijoz uchun sodda, qisqa va tushunarli bo'lishi 
kerak, shuningdek, mijozning real hayotiy sharoitlariga mos kelishi va uning 
tomonidan tegishli nazorat ostida bo'lishi kerak. 
5. Mijoz har doim ham psixologdan olingan maslahat va tavsiyalarni amalga 
oshirishga zudlik bilan va muvaffaqiyat umidi bilan bora olmaydi. Ba'zida, 
tajribasizlik va qobiliyatsizlik tufayli mijoz xato qiladi va psixologning tezkor 
yordamiga muhtoj. Shu sababli, psixolog-maslahatchining vazifasi mijozga 
muammoni hal qila boshlaganida taklif qilinadigan qo'shimcha amaliy 
maslahatlar shaklida yordam berishdir. 

---

6. Agar u yoki bu sabablarga ko'ra mijoz psixolog tomonidan berilgan 
maslahat va tavsiyalarni bajarishdan bosh tortsa, u holda ikkinchisi psixologik 
maslahatning yakuniy amaliy natijasi uchun javobgar emas, balki faqat ushbu 
tavsiyalarning to'g'riligi uchun javobgardir. 
7. Mijozni kelajakda shunga o'xshash muammolardan qanday qochish 
kerakligini o'rgatish. Bu, xususan, psixoprofilaktika vazifalaridan biridir. Uni hal 
qilish, maslahatchi psixolog mijozning mustaqil ravishda bunday muammoning 
takrorlanishini oldini olishiga ishonch hosil qiladi. 
8.Psixologik konsultatsiya jarayonida mijozni psixologik va tarbiyaviy 
axborotlashtirish ham amalga oshiriladi. Bu mijozga boshlang'ich, hayotiy 
psixologik bilim va ko'nikmalarni berishdan iborat bo'lib, ularni o'zlashtirish va 
to'g'ri qo'llash maxsus psixologik tayyorgarliksiz mumkin. 
Psixologik maslahat samaradorligining mezoni, G. S. Abramovaning fikriga 
ko'ra, boshqa shaxsning (mijozning) uning muammosi bo'yicha yangi 
tajribalarning paydo bo'lishidir. [2] 
Quyida Rossiya Federatsiyasidagi statistikaga ko’ra jamiyatdagi shaxslar 
psixologga nima muammolar bilan murojaat etishlari haqida: [6] 
Umuman olganda qachon psixologga murojaat qilish mumkin deb 
hisoblanadi? 
Agar hayotingizda qandaydir muhim hodisalardan so’ng quyidagicha 
alomatlar bo’lsa: 

---

- 
His-tuyg’ularingiz yoki taningizdagi hissiyotlaringiz sizni yenggishga 
harakat qilsa; 
- 
G’azabingizni nazorat qila olmasangiz; 
- 
Uyqingizdagi fojeali voqeadagi obrazlar sizni qo’rqitishda, bezovta qilishda 
davom etsa; 
- 
Yaqinlaringiz bilan munosabatlaringiz keskin o’zgarsa, tanishlaringiz 
ularga bo’lgan murojatlaringizda sizdan katta o’zgarishlar kutayotganida; 
- 
Ishingizga, kasbingizga bo’lgan munosabatingiz o’zgarsa; 
- 
Daxsgatli tushlar ko’rishni boshlasangiz yoxud uyqusizlikdan qiynalaytgan 
bo’lsangiz; 
- 
Alkogol yoki tamaki maxsulotlariga o’rganib qolgan bo’lsangiz; 
- 
G’azbingizni jilovlay olmasangiz; 
- 
His-tuyg’ularingizni bo’lishadigan odam yoki guruhingiz bo’lmasa; 
- 
Ko’p baxtsiz hodisalarga duch kelaversangiz; 
- 
Odatlaringiz yomon tarafga o’zgarib qolsa; 
- 
Dunyodan hafa ekaningiz yoki undan ko’nglinggiz qolganini sezsangiz.. 
Yuqorida keltirilgan sabablar psixologga murojaat qiluvchilarning bir 
parchagina sabablari xolos. Ammo, ko’pchilik mummo bo’lsagina psixolog 
huzuriga boriladi deb o’ylashlari tabiiy. Shunday savollarga javob toppish 
maqsadida “AiF-Voronej” muxbiri psixolog Olga Veselova bilan suhbatda qanday 
vaziyatlarda psixologga tashrif munosib ekanligi haqida intervyu oladi. [5] 
Psixolog Olga Vaseleva: Psixolog tayyor maslahat bermaydi. 
“Psixologga murojaat qilish uchun dramatik narsalarni boshdan kechirish 
shart emas. Ba'zan o'z qalbingizni kashf etish va u haqida gapirishni xohlashingiz 
kifoya, - deydi Olga Veselova. - Psixologga murojaat qilishingiz mumkin bo'lgan 
muammolar doirasi juda katta. Ba'zida odamlar maslahat uchun kelishadi va hatto 
so'rovni shakllantira olmaydilar. Bunday holda, mutaxassisning vazifasi mijozdan 
unga nima bo'layotganini so'rash, unga dam olishga yordam berish, ishonch 
munosabatlarini o'rnatishdir. Va shunday bo'ladiki, qarindoshlar odamni 
mutaxassisga yuborishadi. Va bu shunday, chunki tashqi tomondan u ko'proq 
ko'rinadi. Misol uchun, odam vaziyatning ichida bo'lishi mumkin va hatto buni 
sezmaydi. 
Ba'zida odamlar uchun mutaxassis bilan uchrashishga qaror qilish oson 
emas, deydi Olga Veselova, ba'zida esa, aksincha, juda oddiy bo'ladi, chunki odam 
psixologdan unga qandaydir maslahat berishini kutadi. 
"Mijoz kelib so'rashi mumkin:" Men nima qilishim kerak?". Biz tayyor 
maslahat bermaymiz, bizning vazifamiz odamni o'ziga ishonishga, muammolarni 

---

o'zi hal qilishga o'rgatishdir, - tushuntiradi Olga. - U bunga tayyor emas, keyin 
bizni hafsalasi pir bo'lib qoldirishi mumkin. Shuningdek, siz psixoterapiya uzoq 
jarayon bo'lishi mumkinligini, uning o'z qoidalariga ega ekanligini, buzilmasligini 
tushunishingiz kerak. 
Psixologning mijoz bilan ishlashi uchta shartga asoslanadi: 
✓ 
cheklangan vaqt; 
✓ 
mijoz va psixolog uchun xavfsiz joyning mavjudligi; 
✓ 
tarif bo'yicha xizmatlar uchun to'lov; 
Mijoz bilan ishlash qaysi rejimda o'tishi birinchi uchrashuvda aniq bo'ladi. 
Agar bu psixoterapiya bo'lsa, odam tanlovga ega bo'ladi: yoki uzoq vaqt 
davomida mutaxassis bilan ishlash yoki kerakli ma'lumotni olish va uni o'zi 
aniqlashga harakat qilish. [4] 
Yuqoridagi ma’lumotlarga tayangan holda quyidagicha xulosaga kelishimiz 
mumkin: bugungi kundagi psixolog konsultatsiyasiga tashrif buyuruvchilar soni 
keskin ko’paymoqda, ammo, jamiyatimizdagi shaxslarning aksar psixologik 
bilimlari sayozligi va ularni oshirish uchun trening, dars va olib borilayotgan 
ishlarning ommalashayotgani va ular samarasini astalik bilan ko’rsatayotgani 
taqsinga loyiq holatlardan deb hisoblashimiz mumkin. Chunki, shaxslarda 
psixologik bilimlarning zarurligi va har jabhada o’z samarasini ko’rsatishi 
mumkinligi doimiy aniqlanib bormoqda. Jamiyatimizda ham mutaxassis 
konsultant psixologlarning bilimlarini yanada oshirishlari, o’z shaxsiyatlarini 
rivojlantirishda tinimsiz mashg’ulotlar oilb borishlari va o’z foydalarini aholiga 
tegishi ularni zavqlantiradi. 
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: 
 
1. Дуткевич Т.В, Савицкая О.В. Практическая психология. Введение в 
специальность. — Киев, 2010 
2. N.S.Jo’reyev, D.A.Saliyeva. Toshkent 2019 “NOSHIR” 
3. nuz.uz Psixolog Svetlana Baranova bilan intervyu 
4. Маргарита Золотарёва 16943 Разобраться в себе. Когда стоит идти к 
психологу 2020 гг 
5. Mazm.ru 
6. Аргументы и факты aif.ru