Qədim dünyada tərbiyə və təhsil Mesopotamiyada məktəb və təhsil

. Qədim dünyada tərbiyə və təhsil
Mesopotamiyada məktəb və təhsil
Təxminən eramızdan əvvəl IV minillikdə Daclə və Fərat çayları arasında, demək olar ki, eramızın əvvəlinə qədər mövcud olan Sumer və Akkad, Babil və Assuriya kimi digər qədim dövlətlər meydana gəldi . Hamısının kifayət qədər inkişaf etmiş bir mədəniyyəti var idi. Astronomiya, riyaziyyat onlarda inkişaf etdi , orijinal bir yazı sistemi yaradıldı, müxtəlif sənətlər meydana gəldi.
Mesopotamiya şəhərlərində ağacəkmə praktikası mövcud idi, aralarında körpülər olan kanallar çəkilir, zadəganlar üçün saraylar tikilirdi. Qadim şəhərlərdə hökm sürən yaşayış şərtləri , inkişaf edən iqtisadi münasibətlər getdikcə daha savadlı insanları tələb edirdi . Dövlət işləri və kilsələrdə katiblər lazım idi. Onların əhəmiyyəti və ya sosial statusları durmadan artırdı. Katib olmaq uğur, yüksək maaşlı iş və hörmət demək idi . Buna görə Şumer Eddub məktəbləri şəhərlərdə populyarlaşmışdı.
Sözün əsl mənasında Edduba lövhələr evi idi . Bunun səbəbi şumer hərflərinin taxta kəsicilərlə yumşaq gildən hazır lanmış lövhələrə yazılması idi. Sonra plitələr xüsusi sobalarda atəşə verildi, sərtləşdirildi və praktik olaraq əbədi saxlanıla bildi. Bu qədim texnologiya sayəsində çox sayda Şumer mətni bu günə qədər gəlib çatıb və alimlər onları arxeoloji qazıntılar zamanı aşkar ediblər.
Mesopotamiya məktəbləri, həyat tərzi, çeşidləri və təhsil xüsusiyyətləri haqqında qədim dəlillərdən öyrənmək olur. Eddubların məbədlərdə və saraylarda yaradıldığı məlumdur . Müvafiq siniflərin uşaqları burada təlim keçirdi. Katiblər məktəb işləri, evlərində eddublar təşkil etmək, uşaqlara ev ehtiyacları üçün yazmağı öyrətmək və əlavə qazanc əldə etməklə pul qazanırdılar . Bir çox məktəb sonralar lövhələrdən ibarət mədəniyyət mərkəzlərinə - bir növ qədim kitabxanalara çevrildi. Qədim Mesopotamiya əyalətlərində tərbiyə, ailədəki atanın gücünün üstün tutulduğu patriarxal - ailə həyat tərzinə tamamilə uyğundur. Qədim əlyazma " Hammurabi Kodeksi " oğlunu dindarlığa öyrətmək və sənətkarlığını ona öyrətmək üçün atanın məsuliyyətindən, oğluna hər şeydə nümunə ilə xidmət etmə borcundan bəhs edir. Eddubda ailə təhsili ənənələrin davamı olaraq möhkəm bir şəkildə qurulan bu yanaşma idi. Məktəb müəllimləri atanın, ata isə müəllimlərin və müdrik rəhbərlərin nüfuzunu qorumalı idilər.
Qədim tədris metodları sənətkarlığı təhvil vermək prinsipləri əsasında qurulmuşdu. Gələcək katib üçün bu, nümunə lövhələrin sonsuz bir şəkildə yenidən yazılması və mətnlərinin əzbərlənməsi demək idi. Əlbəttə ki, tədrislə bağlı müasir fikirlər baxımından bu cür metodlar sadə və yeknəsək görünür , ancaq həyat tərzinə , davranış və əxlaq normalarına uyğun nəticələr əldə etməyi mümkün edən metodlardır. İtaətkarlıq, rəhbərlərə münasibətdə hörmət, uzun monoton işə hazırlıq bir katibin vacib keyfiyyətləri idi.
Eddubdan məzun olan katib , inadkarlıq , yaxşı davranış və savadlılıqdan əlavə iki dilə - Akkad və Şumer dillərinə, hesab bilmə, oxuma vərdişlərinə yiyələnmiş, bir sıra hüquqi təlimlər, dini ayinlər haqqında biliklər əldə etmişdir.
Qədim Babildə ziqqurat - bilik evləri yayılmışdır. Bir qayda olaraq, bunlar dini ayinlərin icrası üçün məktəbləri və kitabxanaları birləşdirən məbədlərdəki mədəniyyət mərkəzləri idi. Göründüyü kimi, ziqquratlar əhalinin müxtəlif təbəqələrində mədəniyyətin, incəsənətin, tibbi biliklərin və savadlılığın yayılmasında mühüm rol oynamış və bu da öz növbəsində qədim Mesopotamiya dövlətlərinin sivilizasiyasının inkişafına müsbət təsir göstərmişdir.
Şumer məktəbi, onun ixtirası və təkmilləşdirilməsi Şumerin sivilizasiya tarixinə verdiyi ən əhəmiyyətli töhfə olan mixi yazının ortaya çıxması nəticəsində meydana gəldi.
İlk yazılı abidələr qədim Şumer şəhərinin Uruk xaraba lıqları arasında aşkar edilmişdir. Burada piktoqrafik yazı ilə mindən çox kiçik gil lövhə tapılmışdı . Bunlar əsasən iş və inzibati sənədlər idi , lakin aralarında bir neçə təhsil mətni də var idi: əzbərləmək üçün sözlərin siyahısı. Bu , eramızdan əvvəl ən azı 3000 ilə aid olduğunu göstərir. Şumer katibləri artıq tədrislə məşğul idilər. Növbəti əsrlərdə bu iş yavaş - yavaş inkişaf etdi. eramızdan əvvəl III minilliyin ortalarında Şumer ərazisində oxu və yazmanın sistematik tədrisi üçün məktəb şəbəkəsi var idi . Qədim Şuruppakda 1902-1903 - cü illərdə qazıntılar zamanı təqribən e.a. 2500 - cü ilə aid “ məktəb mətnləri " olan çox sayda lövhə tapılmışdır.
Lakin Şumer məktəbləri çiçəklənmə dövrünü yalnız eramızdan əvvəl III minilliyin ikinci yarısında əldə etdi . Bu dövrdən on minlərlə gil lövhə kəşf edilmişdi . Gil lövhələrdən məlum olur ki , o dövrdə peşəkar katiblərin sayı bir neçə minə çatmışdı . Katiblər cavan və yaşlı olurdu . Kral və məbəd katibləri , hər hansı bir dar sahədə ixtisaslaşmış katiblər və mühüm dövlət vəzifələrində çalışan yüksək ixtisaslı katiblər var idi . Bütün bunlar katiblər üçün kifayət qədər böyük məktəblərin Şumerə səpələndiyini və bu məktəblərə böyük əhəmiyyət verildiyini göstərir . Lakin bu dövrün lövhələrindən heç biri Şumer məktəbləri , onlardakı tədris sistemi və metodları haqqında aydın bir fikir vermir . Bu tip məlumatları əldə etmək üçün eramızdan əvvəl II minilliyin birinci yarısındakı lövhələrə istinad etmək lazımdır . Bu dövrə uyğun , dərs zamanı şagirdlərin özləri tərəfindən yerinə yetirilən hər cür tapşırıqdan ibarət yüzlərlə tədris lövhəsi arxeoloji qazıntılar zamanı çıxarıldı . Təlimin bütün mərhələləri burada təqdim olunur . Bu cür gil " dəftərlər " Şumer məktəblərində qəbul edilmiş tədris sistemi və orada öyrənilən proqram haqqında çox maraqlı nəticələr çıxarmaq imkanı verir . Müəllimlərin özlərinin məktəb həyatı haqqında yazıları vardır . Bu qeydlərin bir çoxu qırıntılar olsa da günümüzə gəlib çıxmışdı . Bu qeydlər və tədris lövhələri Şumer məktəbi , vəzifələri və məqsədləri , şagirdlər və müəllimlər , proqram və tədris metodları haqqında kifayət qədər tam bir təsəvvür yaradır və bəşəriyyət tarixində bu qədər uzaq bir dövrün məktəbləri haqqında çox məlumat verir.
Başlanğıcda Şumer məktəbində təhsilin məqsədi sırf peşəkar olmaq idi , yəni məktəb , əsasən , saraylar və məbədlər üçün ölkənin iqtisadi və inzibati hayatında lazım olan katiblər hazırlamalı idi . Bu vəzifə Sumerin bütün mövcudlugu boyunca mərkəzdə olaraq qaldı. Ancaq məktəblər şəbəkəsi inkişaf etdikcə və tədris planı genişləndikcə məktəblər tədricən Sumerin mədəniyyət və bilik mərkəzlərinə çevrilir. Onlar o dövrdə mövcud olan bütün bilik sahələri üzrə mütəxəssis - universal " alim " tipini formalaşdırdılar: teologiya, botanika, zoologia, mineralogiya, cografiya, riyaziyyat, qrammatika, dilçilik və bu elm adamları çox vaxt öz dövrünün məlumatlarını zənginləşdirdilər.
Nəhayət, Şumer məktəbləri bir növ ədəbi mərkəzləri idi. Burada keçmişin ədəbi abidələrini öyrənib yenidən yazmaqla yanaşı, yeni əsərlər da yaratdılar. Bu məktəbləri bitirən şagirdlərin əksəriyyəti, bir qayda olaraq , saraylarda , məbədlərdə və ya zəngin insanların təsərrüfatlarında katib oldular , lakin müəyyən bir hissəsi hayatlarını elm va müəllimliyə həsr etdilər. Bu qədim alimlərin çoxu dərslərini keçərək, boş vaxtlar tədqiqat və ədəbi işlərə hasr edirdilər.