Qida sənaye kolleci SƏRBƏst iŞ Tələbə: Əliyeva Sahilə

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT İQTİSAD UNİVERSİTETİ nəzdində

QİDA SƏNAYE KOLLECİ

SƏRBƏST İŞ

Tələbə: Əliyeva Sahilə

İxtisas: Ət və süd məhsullarının texnologiyası

Müəllim: Sadıqova Tamilla

Fənn: Texniki mexanikanın əsasları

Qrup: ƏS-020

BAKI-2022
Dişli çarxların hazırlanması üçün materiallar,

dişlərin emal üsulları və onların dağılması

Dişli çarx - üzərində silindrik və ya konik səth üzrə dişlər kəsilmiş qasnaqdır. O başqa dişli çarxla təmasda olaraq dişli ötürmənin əsas elementi sayılır. Maşınqayırmada dişli çarxlar diametrindən asılı olaraq aparan və aparılan olaraq iki qrupa bölünürlər. Vallarda fırlanma momentini ötürmək üçün dişli çarxlar cüt-cüt tətbiq olunurlar. Əgər dişli çarxın diametri kiçikdirsə onda fırlanma momenti dövrlər sayı ilə tənzim olunur.

Onu da qeyd etmək lazımdır ki, dişli çarx ötürməsi mexaniki gücü artırmaq üçün tətbiq olunmur, beləki onun girişində mexaniki enerji, çıxışındakından çox ola bilməz. Çünki, mexaniki iş bu halda fırlanma momenti və sürəti ilə mütənasibdir. Ona görə də momenti artırma dişli çarxın sürətini azaltmaq deməkdir. Nəticədə onların hasili (kənar qüvvələrin təsirini nəzərə almadıqda) sabit qalır.

Dişli çarxaların aşağıdakı növləri vardır:

Dişin uzununa profilinə görə:

• 
  düz
  
• 
  maili
  
• 
  çevrəvi
  
• 
  Konik dişli çarxlar
  
• 
  Daxili ilişməli dişli çarxlar,
  
• 
  Daraq tipli dişli çarxlar,
  
• 
  Tacformalı ilişməyə malik dişli çarxlar.
  

Dişli çarxların hazırlanması xüsusi dişaçan dəzgahlarda yerinə yetirilir. Əsas üsul kimi frezləmə,pardaqlama və yayma tətbiq olunur. Bu zaman alət ya əvvəlcədən dişin formasına malik olur, ya da xüsusi proqramların köməyi ilə dişin profili boyunca hərəkət etdirilərək diş emal olunur.

Toxuculuq sənayesinin maşınları və cihazları fərqli istismar şəraitdə işləyirlər. Növbəti istehsalların iş mühiti belə olur:

• 
  yumuşaldıcı, lifdidən, darayıcı – tozla xarakterizə olunur;
  
• 
  lifli və toxucu – yüksək nəmliklə;
  
• 
  boyama və kimyəvi liflərin istehsalı-böyük kimyəvi təsir;
  
• 
  quruducu cihazlar- yüksək temperatur.
  

Həmçinin cihazların iş rejiminin gücü və sürəti fərqli olur.

Maşının düzgün dizaynı, texnoloji materialların düzgün və diqqətlə seçilmiş nomenklaturası toxuculuq maşınlarının etibarlılığı və davamlılığı üçün vacibdir. Uzun ömürlülüyü isə ən çox detalların yeyilməsindən asılıdır. Yeyilməni aradan qaldırmaq üçün əsas üsullar bunlardır: sürtünmə materiallarının sərtliyində artım, sürtünmə birləşmələrində xüsusi təzyiqin azalması, xammalın seçilməsi, düzgün yağlama.

Xammalın və detalların seçimin də, güclülüyü və etibarlılığı artırmaq, üçün sərfəli profillərindən və formalardan istifadə edərək hissələrin ağırlılığını artırmadan yüksək keyfiyyətli yeni materiallardan istifadə etmək vacibdir. Dəqiqliyi yüksək olan fasonlu hissələrin və əyilmiş hissələrin istifadəsi daha çox önəm daşıyır. Bu hissələrin istifadəsi, metallın istifadəsinin əmsalını artırır, metal istehlakını, emalını azaldır,avadanlıqların uzun ömürlülüyünü və keyfiyyətinin artırır.

Toxuculuq sənayesinin maşın hissələrinin istehsalı üçün,daha çox tökmə çuqun və karbon strukturlu polad istifadə edilir. Toxuculuq sənayesinin texniki səviyyəsini təkmilləşdirmə istiqamətlərindən biridə, istehsalın ümumi balansında mütərəqqi maşınqayırma materiallarının nisbətinin artmasıdır

Əyirici, darayıcı, lent maşınları və toxuculuq dəzgahlarının geniş miqyaslı istehsalında, metal istehlakını və çuqun tökümlərin xüsusi çəkisini azaltmaq üçün çox işlər görülmüşdür.Buna nail olmaq üçün, yüksək möhkəmliyə malik olan xammaldan, xüsusi və əyilmiş hissələrdən, möhkəm yüngül ərintidən, borudan, plastikdən istifadə olunmuşdur. Buna baxmayaraq, toxuculuq sənayesindəki çuqun tökmələrin xüsusi çəkisi böyükdür. Bu əsasən kiçik seriyalı maşınların daha çox istehsalına aiddir.Bu tip istehsalda, minimum əmək girişi ilə emal olunan və lazımi qatılıq və hissələrin gücünü təmin edən mövcud materiallardan istifadə etmək olar. Bu şəraitdə özünü doğruldan,çuqundan hazırlıqlar oldu. Bundan əlavə, toxuculuq sənayesi üçün maşınlar fərdi hissələrin konstruktiv dizayna malikdir, bəzi hallarda daha kiçik detalların vahid bir qrupa inteqrasiya olunmasına səbəb olur. Bu birləşmə fərdi interfeyslərin sayını azaldır və tənzimləmə mexanizmlərinin sabitliyinə kömək edir.

Bu tip strukturların istifadəsi toxuculuq maşınlarında çuqun istifadəsinə şərait yaradır. Toxuculuq maşınlarının tikintisində dəmirdən geniş istifadəyə imkan verilir ki, onun inkişafında toxuculuq maşınları həmişə güclü, yaxşı təchiz olunmuş çuqun tökmə sexlərinə əsaslanır. Konstruktiv xammal olaraq çuqun öz rolunu saxlayır. Buna görədə metal istehlakını azaltmaq üçün, tökmə detalların formalarını dəqiq emal etmək,yüksək möhkəmliyə malik olan çuqunlardan istifadə etmək, məsələn, şəkli dəyişmiş, möhkəm və s.,tökmə kütlələrin və onların istilik emalının səmərəli üsullarını tətbiq etmək lazımdır.

Toxuculuq maşınqayırmasında, başqa xammallardan bunlar hazırlanır.Bütün qeyri-əsaslı polad hissələrinin istehsalı üçün karbon strukturlu polad. Ən vacib hissələrin istehsalı üçün məsələn, büzməli silindrlər, iplik və bükülmə maşınlarının halqaları, iplik maşınlarının buynuzaoxşar hissələri üçün yüksək keyfiyyətli karbon strukturlu polad istifadə olunur. Müxtəlif aqressiv kimyəvi maddələr və temperatur şəraitində işləyən, mürəkkəb polad və maşınların detallarının hazırlanması üçün xüsusi xüsusiyyətli əritnilər.

Alüminium və maqnezium əsaslı davamlı yüngül ərintilər, toxuculuq maşınqayırmasında getdikcə daha çox istifadə olunur. Qabaqcıl yüksək qüvvət, korroziya müqaviməti və yaxşı işlənmə qabiliyyəti ilə birlikdə ərintilərin xüsusi az çəkisi bu ərintiləri toxuculuq maşınlarının dizaynında qiymətli struktur materialları yaradır. Antifriz və antikorroziv rəngli metalların istifadəsi əhəmiyyətli dərəcədə azalıb və keyfiyyət əvəzedicilərin mövcudluğu səbəbindən azalmağa davam edir. Az miqdarda mis və antifriz ərintiləri korroziya mühitlərdə işləyən xüsusi hissələrin və ya müəyyən bir istilik ötürmə əmsalı (şlixtləmə maşınlarının barabanları, su kalandrlarının üzlükləri, boya hazırlayan qazanlar, armaturanın gövdələri və s.) mühafizəsini tələb edən şəraitdə işlədilir.

Rəngli metallar və ərintilər də korroziyalı mühitlərdə işləyən sürtünmə buxarı üçün, eləcə də qivilcimlara icazə verilməyən alovlu mühitlərdə istifadə olunur. Sintetik polimer plastiklər qiymətli fiziki, mexaniki və kimyəvi xüsusiyyətlərinə görə toxuculuq maşınqayırmasında istifadə olunur. Onlar həm rəndli metalların əvəzediciləri həm də yeni tikinti materialları kimi tətbiq olunurlar. Bir plastikin rasional seçimi üçün, lazım olan şərtləri yaxşı bilmək lazımdır. Struktur xammalar kimi plastiklərində zəif möhkəmliyi, zəif sərtliyi, zəif təsir qüvvəsi vardır; onların üstünlüyünə zəif sıxlılığı, yaxşı antifriz xüsusiyyətlərini aid etmək olar; onlar rütubətdən və turşuluğa məruz qalmaqdan qorxmurlar və zəif istilik keçiriciliyinə malikdirlər.

Plastikdən, qeyri-yüklü hissələr istehsal olunur, məsələn hissələr, örtüklər, nəzarət hissələri, dekorativ elementlər. Kimyəvi plastiklərdən, kimyəvi liflərin istehsalı və boyalı naxışların istehsalı üçün maşın və aparatlarda kimyəvi aktiv maddələrlə yanaşı olaraq az yüklü hissələrdə hazırlanır. Bəzi plastiklərə xas olan yüksək davamlılıq və az sürtünmə əmsalı, sürüşmə podşipniklərinin oymaqlarini və səssiz dişli çarxların hazırlanması üçün onu qiymətli xammal edir.

Toxuculuq maşınqayırmasında, öz yerini həmçinin tozdan əmələ gələn bişirilmiş xammalda tutur, məsələn, məsaməli, antifrizli, istiyə davamlı xüsusiyyətiylə. Bişirilmiş xammaldan müxtəlif hissələr hazırlanır, məsələn, dişli çarxlar, yumruqcuqlar, şaybalar, qollar, podşipniklər və fərqli konfiqurasiyalı hissələr. Toxuculuq maşınqayırmasında,bişirilmiş tozlu məsaməli dəmir qrafitli xammallar daha çox yayılmışdır, bundan avtomatik yağlayıcılı sürüşmə podşipnikləri hazırlanır.

Toxuculuq maşınqayırmasında bərk və yumuşaq ağac növləridə öz yerini tapır. Həmçinin, sintetik qatran hopdurulmuş və yüksək dərəcəylə sıxılmış, taxta astarlı plastik və ağac qırıntılarındada oduncaqdan istifadə olunur. Texnoloji prosesləri layihələndirdikdə, verilmiş dəqiqliyin təmin olunması baxımından, bazalarının seçilməsinin çox böyük əhəmiyyəti vardır.

Pəsdahın emalına adətən texnoloji baza kimi pəsdahın emal olunmamış səthi götürülür. Seçilmiş qara baza, daha sonra emal olunamamış texnoloji bazalara pəsdahları bazalaşdırdıqda səthlərin emalı vaxtı emal paylarının eyni göturulməsi və hissəsinin emal olunan və yaxud olunmayan səthlərinin daha dəqiq qarşılıqlı vəziyyətləri təmin olunmalıdır. Qara baza səthləri imkan daxilində hamar olmalıdır. Pəsdahların emalı üçün lazımı teznoloji bazaları seçdikdə bazaların bir-birinin üzərinə düşməsi prinsipindən istifadə olunmalıdır, yəni ölşmə bazasını texnoloji baza kimi götürmək lazımdır. Ən yaxşı nəticələr, həm ölçmə həm də konstruktor bazaları birbirinin üzərinə düşəndə alınır.

Elmi emalın marşrtu tərtib olunduqda bazaların daimilik prinsipini gözləmək lazım gəlir. Vacib texnoloji əməliyatların hər birində texnoloji baza kimi, pəsdahın eyni səthlərinin istifadə edilməsi məqsədə daha uyğundur. Hissələrdə süni texnoloji bazaların yaranması, bazaların daimilik prinsipinin tam əməl olunmasına imkan verir. Texnoloji prosesə təsir edən ən vacib amillərdən biri dişli çarxın konstruksiyasıdır. Texnoloji bazanın və sətlərin emalı ardıcıllığını seçdikdə o özünü birinci növbədə biruzə verir.

Topsuz yastı silindir dişli çarxın hazırlanma texnoloji marşrtu aşağıda verilmişdir. Bu cür yastı dişliçarxları yan səth üzrə bazalaşdırmaq asantdır. Daha sonrakı texnoloji proseslər üçün bu baza yerləşdirmə kimi qəbul olunur.Buna görə də pəsdahın hər iki səthitorna revolver dəzgahlarda və yarım avtomatlarda yumruqlu patronda sıxmaqla emal olunur; yan səthləri pardaqlanır və yaxud deşiklər emal olunur, daha sonra isə deşikdə dartma üsuluyla şlis yuvaları açılır və sağanaq hissəsi emal edilir.

4 saylı cədvəldə 6-cı sinif dəqiqliyə malik olan yastı dişli çarxın hazırlanma marşrutu verilir. Pəsdahın hər iki səthi patronda növbə ilə bağlanaraq yonulmağa başlanılır (2 və 3 saylı əməliyyatlar), termi emal bitdikdən sonra (4 saylı əməliyyat) yan səthlərinin pardaqllanmasına riayət edilməlidir (5 saylı əməliyyat). Deşik oxunu pəsdahın pardaqlanmış səthə perpendikulyarlığını təmin olunması üçün dartmadan əvvəl 6 saylı əməliyyatında deşiyi dəqiq yonma və yaxud almaz – yonma dəzgahlarında yonulur. Pəsdahın kəllə hissəsi biçilmiş yumruqların yardımı ilə patronda sıxılır. Bundan sonra çaqulu-dartıcı dəzgahda şliz yuvaları açılır və yaxud çarxın xarici səthi çərçivədə yerləşdirməklə yonula bilər (3 saylı əməliyyat). Marşrutun lazımı xüsusiyyəti təmir əməliyyatlardan sonra şliz yuvasının açılması ilə yanaşı, deşik oxunun yansəthlərinə perpendikulyarlığının təmin olunmasıdır. Yuxarıda göstərildiyi kimi bu işi ancaq şaquli-dartı dəzgahların yardımı ilə aparılır. Dartqını pəsdahın 6 saylı əməliyyatdan sonra alınmış deşiyə yönəldilir. Dişlər pardaqlanmadan əvvəl texnoloji baza və deşiyin 6-cı kvalitetə uyğun dəqiqliklə hazırlanır (17 saylı əməliyyat). Lakin bundan sonra dişlərdə birinci (18 saylı əməliyyat) və son (19 saylı əməliyyat) pardaqlanma işləri aparılır. Dişli çarxlar nəzərdən keçirilir və yonulur.

Emal payı - pəsdahın mexaniki emal payı vaxtı emal olunan səthlərdə verilən dəqiqliyi və yaxud keyfiyyəti almaq üçün, götürülən material qatına deyilir.Aralıq emal payını və ümumi emal payını fərləndirirlər. Aralıq emal payı – mexaniki emalın verilən texnoloji keçidini yerinə yetirəndə material qatına deyilir.

Azaldılmış sürət qutusunun ən vacib hissəsi onun korpusudur. O, öz əllərinizlə düzgün tərtib edilməli və düzəldilməlidir, çünki valların və oxların nisbi mövqeyi, dayaq yatakları üçün yuvaların hizalanması və dişlilər arasındakı boşluqlar bundan asılıdır.

Sənaye Ötürücü Korpuslar əsasən alüminium ərintilərindən və ya çuqundan tökməklə hazırlanır lakin evdə bunu etmək qətiyyən mümkün deyil. Buna görə də, ehtiyaclarınıza uyğun olaraq, artıq bitmiş bir gövdə və ya bir polad təbəqədən qaynaq seçə və ya bitirə bilərsiniz. Yalnız bu halda yadda saxlamaq lazımdır ki, qaynaq prosesi zamanı metal "aparıcı" ola bilər və buna görə də valların hizalanmasını qorumaq üçün bir ehtiyat buraxmaq lazımdır.

Bir çox usta bunu fərqli şəkildə edir. Darıxdırıcı işlərlə narahat olmamaq üçün bədəni tamamilə qaynaq etməyə başlayırlar və dəstək rulmanları üçün oturacaqlar əvəzinə boru bölmələri istifadə olunur, lazımi vəziyyətdə quraşdırılır və yalnız bundan sonra onlar qaynaq və ya boltlar vasitəsilə nəhayət yerində sabitlənir. Ötürücü qutunun saxlanmasını asanlaşdırmaq üçün korpusda çıxarıla bilən üst qapaq və altındakı istifadə olunan yağı boşaltmaq üçün istifadə ediləcək bir drenaj çuxuru etmək lazımdır.

Ötürücülər sürət qutusunun oxları və valları tərəfindən dəstəklənir. Adətən, bir mərhələli mexanizmdə yalnız dişlilərin sərt bir şəkildə bağlanması olan vallardan istifadə olunur. Bu zaman hər iki dişli öz valları ilə fırlanır. Ox, sürət qutusuna aralıq dişli daxil etmək lazım olduqda istifadə olunur.

O minimum boşluqla öz oxu ətrafında sərbəst fırlanmağa başlayır, və yana doğru hərəkət etməməsi üçün, bir qoz, davamlı yaxa və ya kilid parçalayıcı yuyucularla sabitlənir.

Şaftlar yaxşı möhkəmliyə və əla emal qabiliyyətinə malik poladdan hazırlanmalıdır.

Şaftlar sürət qutusundakı rulmanlar tərəfindən dəstəklənir. Mexanizmin işləməsi zamanı yaranan yükləri qəbul edirlər. Sürət qutusunun etibarlılığı və performansı tamamilə rulmanların nə qədər düzgün seçildiyindən asılıdır. Bu mexanizm sənayedə geniş istifadə olunur. Müxtəlif emal maşınlarında fırlanan ötürmə hissəsi kimi tətbiq edilir, inqilabların sürətini artırır.

Ancaq avtomobil sürət qutularında sürət qutusu, əksinə, mühərrik sürətini azaldır. Nəqliyyatın hamarlığı və yumşaqlığı onun tənzimlənməsinin nə qədər düzgün aparıldığına bağlıdır.

Bu sürəti azaldan cihaz məişət cihazlarında və elektrik mühərrikləri olan elektrik avadanlıqlarında da istifadə olunur. Bunlar qarışdırıcılar, paltaryuyan maşınlar, matkaplar, qida prosessorları, öğütücülər ola bilər.

Reduktorlar ventilyasiya avadanlıqlarının, təmizləyici qurğuların, nasos sistemlərinin əvəzolunmaz hissəsidir. Onlar optimal qaz təzyiqini saxlamağa kömək edir qaz-alov qurğularında.

Qaz sənayesi də bu mexanizm olmadan edə bilməz. Qazların daşınması və saxlanması olduqca təhlükəli bir prosesdir, buna görə də təzyiqi tənzimləyən qazın bağlandığı və ya onun üçün çıxışın açıldığı bir reduktor istifadə olunur.

Öz əlinizlə bir sürət qutusunu doğaçlama vasitələrdən yığmaq olduqca çətin, lakin çox çətin deyil. Çıxış şaftının fırlanmasını azaldır və onun torkunu artırır. Bir cihazın və ya maşının performansı tamamilə bu detaldan asılıdır. Bu mexanizm insan fəaliyyətinin müxtəlif sahələrində istifadə olunur.

Beləliklə, 3D çap dişlilərinin ənənəvi istehsal üsullarından üstünlüyü nədir və dişlilər nə qədər güclüdür?

Çap edilmiş plastik dişlilər ucuzdur, proses tezdir və xüsusi bir nəticə asanlıqla əldə edilə bilər. Mürəkkəb dişlilər və 3D variasiyaları qüsursuz çap edir. Prototipləmə və yaratma prosesi sürətli və təmizdir. Ən əsası, 3D printerlər o qədər geniş yayılmışdır ki, minlərlə insan İnternetdən bir sıra STL faylları təqdim edə bilər.

Əlbəttə ki, adi plastiklə çap dişliləri qəliblənmiş və ya emal edilmiş plastik dişlilərlə müqayisədə səth keyfiyyəti və dayanıqlığı baxımından bir mübadilədir. Lakin düzgün tərtib olunarsa, çap edilmiş dişlilər olduqca təsirli və ağlabatan ola bilər və bəzi həllər üçün idealdır.

İşləyən proqramların əksəriyyəti buna bənzəyir reduktor adətən kiçik elektrik mühərrikləri, tutacaqlar və dolama açarları üçün. Bunun səbəbi, elektrik mühərriklərinin yüksək sürətlə əla işləməsidir, lakin sürətin kəskin azalması ilə bağlı problemlər var və dişli qatarı olmadan bunu etmək problemlidir.

Mərkəzi çuxurun diametrini azaltmaq hətta bahalı printerlərdə də çox rast gəlinən problemdir. Bu, bir çox amillərin nəticəsidir. Bu, qismən soyuducu plastikin termal büzülməsi ilə əlaqədardır, qismən də dəliklər çuxurun perimetri ətrafında büzüşən çoxlu sayda küncləri olan çoxbucaqlılar kimi dizayn edilmişdir. (Həmişə yüksək seqment dişli STL fayllarını ixrac edin).

Dilimləyicilər də öz töhfəsini verir, çünki bu proqramlardan bəziləri dəliklərin ətrafında gəzmək üçün müxtəlif nöqtələri seçə bilir. Əgər çuxurun daxili kənarı ekstrüde edilən plastiğin daxili kənarını çəkəcəksə, o zaman çuxurun faktiki diametri bir qədər daralacaq və sonradan bu çuxura bir şey daxil etmək üçün müəyyən səy tələb oluna bilər. Beləliklə, dilimləyici qəsdən deşikləri daha kiçik edə bilər.

Bundan əlavə, təbəqələr arasındakı hər hansı bir uyğunsuzluq və ya nəzərdə tutulan və faktiki ekstruziya genişliyindəki uyğunsuzluq, çuxurun "möhürlənməsi" ilə kifayət qədər nəzərə çarpan təsir göstərə bilər. Bununla, məsələn, diametri təxminən 0,005 sm daha böyük olan delikləri modelləşdirməklə mübarizə apara bilərsiniz. Bənzər səbəblərdən və çap edilmiş dişlilərin bir-birinin yanına oturması və işləməsi üçün modeldəki dişlər arasında təxminən 0,4 mm boşluq qoymağınız tövsiyə olunur. Bu bir qədər güzəştdir, lakin çap edilmiş dişlilər ilişməyəcək.

Emal paylarının artırılması əlavə texnoloji keçidlərin verilməsinə, materialın çox sərfinə, əmək həcminin artmasına, hissənin maya dəyərinin yüksəlməsinə səbəb olur. Emal payının azaldılması zədəli metal qatının götürülməsini və tələb olunan dəqiqliyi, səthin kələ- kötürlüyünü almağı təmin edir. Emal payının azlığı lazımsız hissənin alınma ehtimalını artırır. Emal payı qabaqcıl zavodların təcrubəsini ümumiləçdirib sistemləşdirməklə əldə olunan cədvəllərdən, DÜİST-dən götürülür və hesablama analitik üsulla təyin olunur. Diametri 80...200mm, m=2,5...5,0 mm və dəqiqlik sinifi 6 olan topsuz yastı dişli çarxın hazırlanma texnoloji marşrutu.









ƏDƏBİYYAT SİYAHISI

1. 
   Qədirov N.B. Nəzəri mexanika. Bakı Dövlət Universitetin nəşriyyatı, 1990
   
2. 
   Səfərov S.İ. Texniki mexanika. I və II hissə. Bakı, Elm, 2003
   
3. 
   Məmmədov Q.K. Nəzəri mexanika I və II hissə. Bakı, 1960
   
4. 
   Həsənov Ə.Q. Maşın hissələri. Maarif, 1979
   
5. 
   Kərimov Z.H., Həsənov Ə.Q., Qocayev D.B. Maşın hissələri, Maarif, 199