Referat ixtisas: " Menecment" Müəllim: Gülər Quliyeva Hazırladı: Qadir Yaqublu
Yüklə 79,32 Kb.
|
|
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI DÖVLƏT TURİZM AGENTLİYİ AZƏRBAYCAN TURİZM və MENECMENT UNİVERSİTETİ “Korporasiyların mahiyyəti və təşkili prinsipləri” fənni üzrə REFERAT İxtisas: “ Menecment“ Müəllim: Gülər Quliyeva Hazırladı: Qadir Yaqublu BAKI 2022 Geniş mənada korporasiya-qarşısına müəyyən məqsədlər qoyan, ictimai rifah naminə fəaliyyət göstərən, müəyyən olunmuş hüquqlara malik hüquqi şəxs olan, daimi baza əsasında fəaliyyət göstərən məhdud məsuliyyətli təşkilatlardır. Bu tərif daha universal hesab olunur. Buna baxmayaraq, müxtəlif ölkələrin qanunvericiliyi öz xüsusi meyarlarının mövcudluğunu nəzərdə tuturlar. Məsələn, ABŞ qanunvericiliyi üçün bu və ya digər korporasiyanın aşağıdakı meyarlarının mövcudluğu xarakterdir: hüquqi şəxs statusu; məhdud məsuliyyət prinsipi; müddətsiz mövcud olma; səhmlərin sərbəst ötürülməsi; mərkəzləşdirilmiş idərəetmə. Nəzərə alsaq ki, azərbaycan qanunvericiliyində “korporasiya” anlayışı hüquqi möhkəmləndirilməmişdir və onun ikili izahı mövcuddur. Bəzi cəhətlərinə görə korporasiyalar üzvlüyə əsaslanan kommersiya təşkilatları kimi fəaliyyət göstərən təsərrüfat subyektləri, digər cəhətlərinə görə isə yalnız səhmdar cəmiyyətlər kimi qəbul edilir. İnzibati amirlik sistemində, öz mahiyyətinə görə, məhz, səhmdar cəmiyyətlər dünya təsərrüfatı və hüquq təcrübəsində korporasiyaların ümumi izahı ilə eyniləşdirilir. Qeyd etmək lazımdır ki, azərbaycan şərtlərində korporasiya anlayışı daha bir spesifik xarakter əldə etmişdir. O, bir neçə hüquqi şəxs tərəfindən təşkil olunmuş subyekti əks etdirən anlayışdır. Burada hüquqi şəxslərin hər birini ayrı-ayrılıqda ümumi təşkilati struktur, birgə biznesin həyata keçirilməsi, ümumi məqsəd və maraqlar və digər mülki münasibətlərlə əlaqədar olan müstəqil iqtisadi subyektlər kimi nəzərdən keçirmək lazımdır. Beləliklə, Azərbaycanda korporasiyalar həm müstəqil səhmdar cəmiyyətlər, həm də firmaların törəməsinin tiplərindən biri kimi nəzərdən keçirilə bilər. Korporativ təşkilatının təsərrüfat fəaliyyətinin geniş imkanları, sahib olduqları imtiyazların istifadəsinə əsaslanmaqla, korporasiyaların yaradılmasının çoxsaylı variantlarından istifadə etməklə firmalararası münasibətlərin modelləşdirilməsinə yol verir. Bunlara əsaslanaraq aşağıdakıları qeyd edə bilərik. Səhm buraxılışı vasitəsilə pul vəsaitlərinin cəlb olunması qabiliyyəti. Sayı məhdud olmayan investorların vəsaitlərin akkumlyasiyasına imkan verməklə, sonunculara cəmiyyətin idarə olunmasında iştirak seçimini təmin etməklə, müəyyən mükafatlandırılmalara ümüd edilir. İdərəetmə məsələsini həlli sadələşdirilir. Təşkilati rəsmiləşdirmənin mükəmməlliyi, səlahiyyətlərin və məsuliyyətin müəyyən edilməsində reqlamentlilik səhmdar cəmiyyətlərin idarəetmə orqanları arasında nəzarət funksiyasını müəyyənləşdirməyə imkan verir, bu isə idarəetmə prosesinin ixtisaslaşması deməkdir. Səhmdarların tərkibinə daxil olma və çıxışın sadələşdirilmiş qaydası maraqlı şəxslərin rotasiyasının genış imkanını və müvafiq olaraq, son dərəcə dinamik investisiya təklifi şərtlərində böyük çevikliyi təmin edir. Məhdud məsuliyyət prinsipi riskləri azaltmağa imkan verir. Təşkilati məsuliyyət prinsipinin fəaliyyəti risklərin səhmdarlar və idarəedicilər arasında bölüşdürülməsi vasitəsilə iri korporasiyaların yaradılmasını mümkün etmişdir. Korporativ idarəetmə strateji xarakter daşıyır və xarici mühitdə kompaniyanın uğurlu fəaliyyətinə istiqamətlənmişdir (səhmdarların hüquqlarının müdafiəsi, hökumət orqanları ilə, kreditorlarla qarşılıqlı əlaqələr). 1.4. Korporativ idarəetmənin yaranması, inkişafı və təşkilində əhəmiyyətli (mühüm) mərhələləri ayırmaq olar: XVII əsrdə Ost-Hind kompaniyasında (East İndia Company) 24 nəfərdən ibarət ilk Direktorlar Şurası yaradılmışdır. İlk dəfə olaraq mülkiyyət və idarəetmə funksiyalarının ayrılması baş vermişdir. 1776-cı ildə Adam Smit “Millətlərin sərvətinin təbiəti və səbəblərinin araşdırılması (tədqiqi)” adlı elmi işində qeyd etmişdir: “Dağınıq mülkiyyət idarəetmə problemi yaradacaq”- menecerlərə nəzarət mexanizminin və idarəedicilər üçün stimulunun zəifliyini qeyd edir. 1844-cü il. Səhmdar cəmiyyətlər haqqında ilk qanun qanunvericiliyə yeni növ mülki məsuliyyət - kompaniya sahibkarlarının onun öhdəlikləri üzrə məsuliyyəti daxil olur (Böyük Britaniya). 1931-ci ildə A. Berli və Q. Minz “Müasir korporasiya və xüsusi mülkiyyət” işini nəşr etdirirlər (ABŞ), burada ilk dəfə nəzarət funksiyasının mülkiyyət funksiyasından ayrılması problemi ətraflı olaraq öyrənilmişdir (tədqiq edilmişdir). 1933-1934 cü illər ABŞ: 1933-cü ildə qəbul olunmuş qiymətli kağızlar haqqında qanun ilk dəfə fonda bazarının tənzimlənməsinə daxil edilmişdir. 1968-ci il. Avropa Şurası “Kompaniyalar haqqında qanunvericilik”-ə direktivlər qəbul etmişdir. 90-cı illərin əvvəlləri - sahibkarlıq imperiyalarının iflası. Qalmaqallar seriyası Böyük Britaniyanın iqtisadiyyatını sarsıtdı. Bir sıra kompaniyaların dağılması, investorların maraqlarının müdafiəsi məqsədilə korporativ idarəetmə təcrübəsinin mükəmməlləşdirilməsinin zəruriliyini şərtləndirən səhmdarların aldadılması. 1992-ci il, Kedberi Komitəsi korporativ idarəetmənin maliyyə aspektləri üzrə ilk kodeksi nəşr edir. 1993-cü ildən Böyük Britaniyanın fond birjalarında yer tutan kompaniyalar kodeksin necə yerinə yetirilməsi haqqında hesabat verirdilər. 1992-2003 - korporativ idarəetmənin ayrı-ayrı problemləri üzrə məruzələr qəbul olunmuşdur, onların başlıca olanları aşağıdakılardır: Korporasiyanın iştirakçılarının maraqlarının hərtərəfli hesabatı (uçotu) haqqında Kinq məruzəsi (CAR). Daxili nəzarət və maliyyə hesabatı haqqında Kutman məruzəsi (Böyük Britaniya). Vəzifəli şəxslərin mükafatlandırılması haqqında Qrinber məruzəsi (Böyük Britaniya). Korporativ idarəetmə haqqında Hempel məruzəsi (Böyük Britaniya). Korporativ idarəetmənin başlıca prinsipləri haqqında Veno məruzəsi (Fransa). Korporativ idarəetmənin ümumi standartlarının pozulması üzrə məsuliyyət haqqında Piters məruzəsi (Niderland). Audit üzrə komitənin tərkibinə maliyyə ekspertlərinin daxil edilməsi haqqında Sarbeyns-Oksli qanunu (ABŞ). İcraedici olmayan direktorlar haqqında Xiqqs məruzəsi (Böyük Britaniya). Rusiyada korporativ idarəetmənin təşkilinin müəyyən mərhələləri fərqləndirilir: 1987-ci ilədək olan mərhələ - Dövlətin iqtisadiyyatı mərkəzləşdirilmiş idarəetmənin inzibati-amirlik metodları makro iqtisadi vəziyyətin tələblərinə cavab vermirdi. Şəxsi əmək fəaliyyəti haqqında qanun (1985-ci il) sahibkarlığın inkişafına təkan verdi. Bu mərhələdə korporativ mühit partiya-təsərrüfat aktivləri sisteminə bənzəyirdi. 1987-1991-ci illər - monopoliyalaşmış, mərkəzləşdirilmiş iqtisadiyyatın tamamilə dağılması. Rusiyada iqtisadiyyatın bank və sığorta sektorunda maliyyə kapitalı yarandı və inkişaf etməyə başladı. 1991-1994-cü illər - çeklərin özəlləşdirilməsinin aktivləşməsi, bunun gedişində mülkiyyətin xüsusilə də direktorlar korpusu arasında ilkin bölgüsü baş verir. İlkin səhmdar cəmiyyətlər yaranmağa başlayır, səhmdar hüququ isə işlənməmiş qalırdı. 1994-cü ilin avqustu - 1998-ci il - pulun xüsusiləşməsi mərhələsi. Səhmdar cəmiyyətlər haqqında, qiymətli kağızlar haqqında Rusiya Federasiyası qanunları, Rusiya Federasiyasında vətəndaş kodeksi qəbul olunur. Bazar infrastrukturu formalaşır, ilk investisiya fondları, pensiya, auditor və konsaltinqbfirmaları, iri xarici kompaniyalar öz filiallarını və nümayəndəliklərini yaradır. 1998-2001-ci illər: defolt, ümumi maliyyə resurslarının çatışmazlığı. Rusiyadan kapital axını, korporativ qiymətli kağızlar bazarının kifayət qədərinkişaf etməməsi, mülkiyyətin gələcək bölüşdürülməsi və kapitalın konsalidasiyası. Ancaq bunların hamısı artıq öz hüquqlarını başa düşən səhmdarların timsalında baş verir. Konkret korporasiyalar çərçivəsində korporativ idarəetmə inkişaf etməyə başlayır. İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf təşkilatlarının (İƏİT) korporativ idarəetmə prinsipləri aşağdakılardır: Brinci prinsip - səhmdarlarların gəlirlərinin maksimallaşdırılmasıdır. Kompaniya onun səhmdarlarının daha böyük gəlir əldə etməsi üçün fəaliyyət göstərir. Bu zaman o, yalnız ayrıca səhmdarlar (mülkiyyətçilər) qrupunun və ya mencmentin maraqlarını deyil, bütövlükdə səhmdarların ümumi maraqlarını nəzərə almalıdır. İkinci prinsip - maliyyə məlumatlarının aşkarlığıdır. Nəzarət orqanlar, eləcədə səhmdarlar üçün beynalxalq mühasibat uçotu sdandartlarına əsasən hazırlanmış müstəqil auditorlar tərəfindən audit olunmuş kompaniyanın maliyyə göstəriciləri haqqında informasiyanı nəşr etməlidirlər(açıqlamalıdır). Üçüncü prinsip - xüsusilə menecment, affilləşdirilmiş struqturlar və 5%-dən çox səhmlərə sahib olan səhmdarların kompaniyadakı mülkiyyətinin şəffaf strukturu. Bu son mülkiyyətçinin mülkiyyətinin açıqlamasını nəzərdə tutur. Dördüncü prinsip - adi səhmlər “1səhm 1 səs” qaydası ilə ses vermədə iştirak edir. Digər tərəfdən heçdə həmişə səhmdarların qəbul etməli olduqları vacib qərarlar onların səviyyəsində qəbul olunmur. Beşinci prinsip - Direktorlar şurasını kompaniyanın səhmdarları seçirlər. Şura səhmdarlar qarşısinda məhsuliyyət daşıyır və həmçinin onun tərkibinə kompaniyanın menecerləri sırasına daxil olmayan müstəqil direktorlar daxil olur. Altıncı prinsip - korporasiya daxilində həvəsləndirmə sistemi (əmək haqqı, mükafatlar, opsionlar və s.) səhmdarların maraqlarına uyğun olmalıdır. Bu o deməkdir ki, kompaniya işçiləri (əməkdaşları) onun səhmdarlarıdırlar və ya kompaniya səhmlərini bonus şəklində əldə edirlər. Əgər menecer kompaniyanın mövqeyi ilə bağlı qərar qəbul edirsə, onun müavinəti birbaşa olaraq təşkilatın kapitallaşması ilə əlaqəli olmalıdır. Yeddinci prinsip - korporasiyalar fəaliyyət göstərdikləri bütün ölkələrin qanunlarına əməl etməlidirlər. Səkkizinci prinsip - hökumət və korporasiyalar daimi dioloq saxlayırlar (fikir mübadiləsi). Bir korporativ idarəetmənin prinsipləri digər tərəfdən qanunvericilik daimi qarşılıqlı düzəliş (təshih) prosesində olmalıdırlar. 6.2. Korporativ idarəetmənin beynəlxalq prinsipləri aşağdakı sənədlərdə əks olunur: Səmərəli işguzarlıq normalar və Avropa Yenidən Qurma və İnkişaf Bankının (AYQİB) Korporativ praktikası. Bu sənəd 1997 - ci ildə investisiya qərarlarının qəbul olunması zamanı solid kreditorların və investorların ümumi vəziyyətlərinin araşdırılması məqsədilə AYQİB və “kupere and leybrand” kompaniyasının birgə səyi nəticəsində hazırlanmışdır. AYQİB - nin korporativ praktikası və səmərəli işguzarlıq normalarına müvafiq olaraq kompaniyaların maraqlı tərəflərlə qarşılıqlı münasibətlər zamanı aşağıdakı prinsiplərə əməl etmək məsləhət görünür: Müştərilərlə qarşılıqlı münasibətlər: istehsal olunan məhsul və xidmətlərə rəqabət qabiliyyətli qiymət və yüksək keyfiyyət; məhsul və xidmətlər haqqında lazımı məlumatlandırma; -münasibətlərdə uzunmüddətli perspektiv. Əməkdaşlarla qarşılıqlı münasibətlər: əmək qanunvericiliyinə riayət olunması, o cümlədən əməyin mühafizəsi və gigiyena normalarına; dəqiq (müntəzəm) prinsiplərin mövcudluğu: işə qəbul, əməyin ödənilməsi, xidməti yüksəliş (vəzifə dəyişikliyi) və diskriminasiyanın yoxluğu; həmkarlar ittifaqında işçilərin iştirak hüququna hörmət göstərilməsi (işçilərin həmkarlar ittifaqında iştirakına hörmət olunması). Malsatanlarla qarşılıqlı münasibətlər: dəqiq və oxşar tədarük prinsipləri; hesabların vaxtında ödənilməsi; rüşvətkorluğun təqib olunması; razılaşmalardan hər hansı marağa görə imtina etmə. Cəmiyyətlə qarşılıqlı münasibətlər: yerli əhalinin maraqlarının və fikirlərinin hesaba alınması; ətraf mühitin mühafizəsi üzrə tələblərə riayət olunması. Dövlət orqanları və yerli hökumətə qarşılıqlı münasibətlər: vergilərin ödənilməsi; bütün məcburi normalara riayət olunması; bütün zəruri razılıqların və lisenziyaların əldə olunması; mənfəətliliyin (maraq, maraqlılıq) yoxluğu. Kompaniyanın onun səhmdarları ilə qarşılıqlı münasibətləri də olduqca mühüm əhəmiyyətə malikdir. Bununla əlaqədar olaraq səmərəli işguzarlıq normaları aşağıdakı tövsiyyələri əks etdirir (nəzərdə tutur): kompaniyanın idarəetmə strukturuna aid; idarəetmə orqanları və səhmdarların funksiya və vəzifələrinin nizamnamədə aydin (dəqiq) möhkəmləndirilməsi; səlahiyyətlərin icraedici orqan, Direktorlar Şurası və ümumi yığıncaq arasında dəqiq bölüşdürülməsi; səhmdarların hüquqlarına aid; iri səhm paketlərinin real sahibləri və səsvermə qaydalarının nəşr olunması ilə birlikdə səhmdarların tərkibinin açıqlanması; səhmlərin “udulma” və ya digər dəyər itkilərdən mühafizə məqsədilə kiçik səhmdarların hüquqlarına hörmət edilməsi; informasiyanın nəşr olunmasına aid; səhmdarlarla açıq və sistematik əlaqə. İllik hesabata daxil olan istehsal - maliyyə fəaliyyətinin xülasəsi (baxışı və ya icmalı) rəhbərlərin tərəfindən qəbul olunan başlıca qərarların aydınlaşdırılması və kompaniya fəaliyyəti haqqında məlumatlar şəklində auditorlar tərəfindən təsdiq olunmuş hesabatların təqdim olunması: Direktorlar Şurasına aid olan; Direktorlar Şurasının səmərəli iş üçün zəruri informasiya mənbəyi, vaxt və biliklərə malik olması, müstəqil komitələrin yaradılması; razılaşmaların (müqavilələrin) imzalanmasına direktorların maraqları haqqında məlumatların açıqlanması (maraqların münaqişəsi); kompaniyanın siyasəti və strateji məqsədləri, kompaniyaya əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərə biləcək idarəetmə orqanlarına bütün vacib aspektlər haqqında lazımı informasiya ilə təmin edən hallar haqqında informasiyanın təqdim olunması; lazımı daxili nəzarət (informasiya mübadiləsi və qərarların kollegial şəkildə qəbul olunması, maraqların aşkarlanması prosedurunun mövcudluğu, rəhbərlik tərəfindən kompaniya fəaliyyətinin, xüsusilə pul vəsaitlərinin hərəkətinə səmərəli nəzarət, Direktorlar Şurasına hesabat verən ixtisaslaşdırılmış daxili yoxlayıcıların və nəzarətçilərin xarici müstəqil auditorların mövcudluğu. 6.3. 1990 - cı ildə tərkibinə 8 milli səhmdar assosasiyasının (Belçika, Böyük Britaniya, Almaniya, Hollandiya, Danimarka, İspaniya, Fransa və İsveçrə) daxil olduğu Avropa səhmdarlarının (qısa formada Avrosəhmdarlar) assosasiyalarının konfederasiyası yaradılmışdır. Bu təşkilatın başlıca təyinatı - Avropa Birliyinin ayrı - ayrı səhmdarlarının maraqlarının təmsil olunması, xırda səhmdarların mübadiləsi, kapital bazarının şəffaflığı, Avropa kompaniyalarında səhmdar kapitalının dəyərinin yüksəldilməsi, korporativ idarəetmə məsələlərinin dəstəklənməsidir. İƏİT - nin 5 prinsipi əsasında Avrəsəhmdarlar şəxsi direktivlərini - kompaniya məqsədlərinə, səs hüququ, qovuşmadan mühafizə, informasiya hüququ və direktorlar şurasının roluna aid konkret təkliflərdən ibarət korporativ idarəetmə prinsipləri yaratmışlar: kompaniya ilk növbədə səhmdar kapitalının dəyərinin maksimallaşdırılmasına nail olmalıdır. Kompaniyalar öz maliyyə məqsədləri və öz strategiyalarını aydın və dəqiq şəkildə yazılı olaraq dərc etməli və illik hesabatlarına daxil etməlidirlər; kompaniya səhmdarının mövqeyi üçün mühüm təsirə malik olan qərarlar və kompaniyanın təbiətinə, ölçüsünə, strukturu və risklərinə fundamental təsir edə bilən qərarlar səhmdarlar tərəfindən qəbul olunmalıdır (səhmdarların ümümi yığıncağında); səhmdarların təsirini məhdudlaşdıran vasitələr və udulmaya qarşı müdafiə vasitələrindən uzaqlaşmaq zəruridir (kənarlaşmaq); udulma və qovuşma prosesləri tənzimlənməlidir, belə vəziyyətlərin yerinə yetirilməsinə nəzarət olunmalıdır; əgər səhmdarın mülkiyyətə payı müəyyən həddən kənara çıxırsa (müəyyən həddi çıxırsa) bu səhmdar qalan səhmlərin səmərəli şərtlərlə alınmasını təklif etməyə məcburdur, (başqa sözlə kompaniyada nəzarətin əldə alınması üçün ödənilmiş məbləğdə); kompaniya səhmlərin dəyərinə təsir edə biləcək informasiyanı, eləcədə 5% mülkiyyət payını aşan səhmdarlar haqqında informasiyanı dərhal aşkar etməlidirlər (açıqlamalıdırlar). Bu tələblərin yerinı yetirilməsi halında cərimə sanksiyaları tətbiq olunmalıdır; auditorlar müstəqil şəxslər olmalı və səhmdarların ümumi yığıncağında seçilməlidirlər; səhmdarlar iclasın gündəliyinə məsələlər daxil etmək hüququna malik olmalıdırlar; informasiyanin genişlənməsinin (yayılmasının) adi kanallarından başqa, kompaniya səhmlərin dəyərinə təsir edə biləcək informasiyanın səhmdarlara təqdim olunmasının elektron vasitələrindən istifadə etməlidirlər; səmdarlar heç olmasa bir şuranın üzvlərini seçmək hüququna, eləcədə şuranın üzvlərinin vəzifəsindən kənarlaşdırılması haqqında məsələ qaldırmaq imkanına malik olmalıdır. Seçimə qədər səhmdarlar Direktolar şurasının seçilməsi üçün namizədlər irəli sürmək imkanına malik olmalıdırlar; həm tək səviyyəli və həmdə iki səviyyəli (palatalı) sistemdə Müşahidə şurasının üzvləri qismində icraçı olmayan direktorlar üzvlüyü 12-ilədək məhdudlaşdırımalıdır; direktorlar şurasının tərkibində icra edici olmayan üzvü qismində şuranın keçmiş icra edici üzvlərindən yalnız bir nəfər iştirak edə bilər. Səhmdar hərəkətin inkişafında intitutsional investorlar, məsələn, KAPF - ABŞ-da ən iri və aktiv pensiya fondlarından biri mühim rol oynayır. O , 80-ci illərin əvvələrində yaradılmışdır və təkcə amerikan maliyyə bazarında fəaliyyətlə məhdudlaşdırılır, xarici kompaniyalara da investisiya qoyuluşları edir. KAPF 1996-cı ildə korporativ idarə etmənin Qlobal Prinsiplərini nəşr etmişdir ki, bu prinsiplərə aşağıdakılar aiddir: 1.Təhtəl hesablılıq (hesabatlılıq): Direktorlar Şurası və ya Müşahidə Şurası səhmdarlara hesabat verməlidirlər; Direktorlar Şurası menecmentə nəzarət etmək, investorlar isə Direktorlar Şurasına nəzarət etmək imkanına malik olmalıdırlar; menecmentin mükafatlandırılması kompaniyanın fəaliyyətinin uzun müddətli nəticələri ilə əlaqədar olmalıdırlar. 2. Şəffaflıq: qlobal rəqabət bazarları kompaniyalar tərəfindən təqdim olunan informasiyaların doğruluğundan və aşkarlığından asılıdır; kompaniyalar beynəlxalq mühasibat uçotu standartlarını qəbul etməlidirlər; daha yaxşı praktika (təcrübə) kodeksinə əməl olunması üzrə səhmdarlar qarşısında hesabat verməlidirlər. 3. Ədalətlilik: kompaniyalar minoritor səhmdarlara hörmət etməlidirlər. Onlar bütün səhmdalara qarşı ədalətli münasibəti təmin etməlidirlər; hər səhm öz sahibinə ümumi iclasda 1 səs huququ təmin etməlidir. 4. Səs vermə metodları: etibarnamələr, aydın, lakonik (yığcam) olmalı və səhmdarları müvafiq informasiya ilə təmin etməlidirlər; səhmdarlara şəxsən və etibarnamə üzrə təqdim olunan səslər rəsmi şəkildə hesablanmalı və elan olunmalıdır; etibarnamə üzrə səslərin razılaşdırılması üçün yeni texnologiyalardan istifadə olunmalıdır. 5. Daha yaxşı təcrübə kodeksləri: bütün bazarlar kompaniya direktorlarının və menecmentinin əsaslana (əməl edən) biləcəyi daha yaxşı təcrübə üçün müvafiq kodekslər işləyib hazırlamalıdırlar; kompaniyalar daha yaxşı təcrübə kodekslərində ifadə olunan prisplərə əməl etməlidirlər; bazar iştirakçıları daha yaxşı təcrübə kodeksini (periodik olaraq ) daimi nəzərdən keçirməlidirlər. Uzun müddətli perspektiv ehtimallar: kompaniya direktorları və menecmenti əsas diqqətin səhmlərin dəyərinin yüksəlişinin təmin olunmasına sərf olunduğu (yönəldiyi) uzun müddətli starateji ehtimallara malik olmalıdırlar. Korporativ idarəetmə - biznesin təşkilati-hüquqi formasının idarə olunması, təşkilati strukturların optimallaşdırılması, qəbul olunmuş məqsədlərə müvafiq olaraq şirkətin firmalararası və firmadaxili münasibətlərinin təşkilidir. Korporativ idarəetmə - şirkətin rəhbərliyi, müşahidə şurası, səhmdarları və digər maraqlı şəxslər arasında qarşılıqlı münasibətlər kompleksidir. Korporativ idarəetmə sistemi şirkətin idarə edilməsi və ona nəzarət üçün nəzərdə tutulmuş struktur və proseslərdən ibarət olub, əsas məqsədi şirkətlərdə ədaləti, şəffaflığı və qarşılıqlı cavabdehliyi təşviq etməklə davamlı inkişafa nail olmaqdır. Korporativ idarəetmənin əsas funksiyası - mülkiyyətçilərin, başqa sözlə, korporasiyanı təsis edənlərin maraqları çərçivəsində korporasiyanın işinin təmin olunmasıdır. Korporativ idarəetmə problemi bir çox tədqiqatçıları maraqlandırmışdır. Onun ayrıca tədqiqat sahəsi kimi araşdırılmasında A. Berli və Q. Minz böyük rol oynamışlar. Özlərinin “Müasir korporasiya və xüsusi mülkiyyət” (1931-ci il) adlı kitabında onlar ilk dəfə nəzarətin mülkiyyətdən ayrılması problemini müfəssəl öyrənmişlər. Qeyd etmək lazımdır ki, korporativ idarəetmə mülkiyyətin idarəetmədən dəqiq ayrılması baş verdiyi zaman mümkün olmuşdur. Ümumiyyətlə, korporativ idarəetmə üzrə tədqiqatlar iri strukturların təkamülünü əks etdirirdi. Bu isə, iqtisadçıların qeyd olunan problemə diqqətinin 80-ci illərdə-kütləvi udulma və qovuşmalar, hüquqi sistemlərdə sosial-orientasiya norma-larına meyllər illərində daha da artmasını şərtləndirmişdir. Korporativ idarəetmənin mahiyyəti dedikdə korporasiyanın fəaliyyətinin maksimal səmərəiliyinə nail olunması üçün onun əsas meyarı olan korporativ idarəetmə tsiklininin reallaşdırılması başa düşülür. Məlum olduğu kimi hal-hazırda, qərb alimləri tərəfindən firmanın idarə olunmasının dört mərhələdən ibarət tsikli təklif olunur Bu sistem mövcud qanunvericiliyə riayət olunması və beynəlxalq standartların nəzərə alınması əsasında gəlirlərin artırılması məqsədilə direktorlar şurası, menecerlər və digər maraqlı şəxslərin (işçilər, kreditorlar, malsatanlar, yerli orqanlar, ictimai təşkilatlar) qarşılıqlı fəaliyyəti və hesabatlılığı sistemidir.Verilən sistemdəki istiqamətlər aşağıdakı şəkildə bölüşdürülmüşdür: səhmdarlardan baş direktor və menecmentə kapital haqqında informasiya daxil olur, baş direktor və menecment isə səhmdarlara şəffaf maliyyə hesabatı təqdim etməlidirlər; səhmdarlardan direktorlar şurasının fəaliyyətinə nəzarət həyata keçirilir, direktorlar şurası isə səhmdarlara məlumatları və şəxsi hesabatları təqdim edirlər; baş direktor və menecment strategiyanın reallaşdırılması gedişində operativ verilənləri və məlumatları direktorlar şurasına təqdim edir, o isə öz növbəsində şirkət və baş direktorun fəaliyyətinə nəzarəti həyata keçirir. Korporativ idarəetmə və şirkətin fəaliyyətinin səmərəliliyini əlaqələndirən kifayət qədər tədqiqatlar mövcuddur. Bununla yanaşı, korporativ idarəetməni daxil etmək üçün fərqli stimullar mövcuddur, başqa sözlə, şirkətlərin korporativ menecment standartlarının tətbiqindən əldə edə biləcəkləri üstünlüklər Bu sistem mövcud qanunvericiliyə riayət olunması və beynəlxalq standartların nəzərə alınması əsasında gəlirlərin artırılması məqsədilə direktorlar şurası, menecerlər və digər maraqlı şəxslərin (işçilər, kreditorlar, malsatanlar, yerli orqanlar, ictimai təşkilatlar) qarşılıqlı fəaliyyəti və hesabatlılığı sistemidir.Verilən sistemdəki istiqamətlər aşağıdakı şəkildə bölüşdürülmüşdür: səhmdarlardan baş direktor və menecmentə kapital haqqında informasiya daxil olur, baş direktor və menecment isə səhmdarlara şəffaf maliyyə hesabatı təqdim etməlidirlər; səhmdarlardan direktorlar şurasının fəaliyyətinə nəzarət həyata keçirilir, direktorlar şurası isə səhmdarlara məlumatları və şəxsi hesabatları təqdim edirlər; baş direktor və menecment strategiyanın reallaşdırılması gedişində operativ verilənləri və məlumatları direktorlar şurasına təqdim edir, o isə öz növbəsində şirkət və baş direktorun fəaliyyətinə nəzarəti həyata keçirir. Korporativ idarəetmə və şirkətin fəaliyyətinin səmərəliliyini əlaqələndirən kifayət qədər tədqiqatlar mövcuddur. Bununla yanaşı, korporativ idarəetməni daxil etmək üçün fərqli stimullar mövcuddur, başqa sözlə, şirkətlərin korporativ menecment standartlarının tətbiqindən əldə edə biləcəkləri üstünlüklərAparılan tədqiqatlar göstərir ki, investorlar bu və ya digər müəssisəyə investisiya qoyuluşlarını etmək üçün qərar qəbul edərkən direktorlar şurasının fəaliyyətinə daha böyük məna verirlər, nəinki həmin müəssisənin maliyyə göstəricilərinə. Aparılmış tədqiqatları ümumiləşdirərək belə bir nəticəyə gələ bilərik ki, yaxşı korporativ idarəetməyə xas olan əlamətlər aşağıdakılardır; - Təmərküzləşməmiş mülkiyyət. Korporasiyaya 2-3 iri səhmdarın nəzarət etməsi, mütləq olaraq o demək deyildir ki, orada korporativ idarəetmə pis təşkil olunmuşdur. Lakin investorlar səhmdarların sayı çox olan korporasiyaya daha çox etibar edirlər. Neqativ amil kimi, investorlar korporasiyada qərarların qəbul edilməsinə hədsiz təsir göstərə bilən səhmdarın və ya səhmdarlar qrupunun olmasını hesab edirlər. - Mülkiyyətin strukturunun şəffaflığı. Korporativ mülkiyyətin faktiki strukturu şəffaf olmalıdır. Səhmdarların tərkibi, ən iri səhmdarlar (nəzarət səhm zərfinə malik olan səhmdarlar da daxil olmaqla), direktorlara və menecerlərə məxsus səhmlərin sayı, direktorlara və menecerlərə məxsus digər səhmdar cəmiyyətlərinin və s. haqqında məlumatın əldə edilməsinin asan olması. - «Bir səhm - bir səs» prinsipi. Korporasiya bütün səhmdarlar üçün «bir səhm-bir səs» prinsipinə riayət etməli və yalnız eyni növ səhmləri emissiya etməlidir. Səhmdarların hamısının eyni maliyyə hüququ olmalıdır, onların hər biri mənfəətin öz səhmlərinin sayına uyğun olaraq bölüşdürülməsində iştirak etməlidirlər. - Mümkün «udulma» prosesindən müdafiə. Səhmlərin dövriyyəsinə və direktorlar şurasının formalaşmasında iştirak üçün məhdudiyyət qoymaqla, korporasiya mümkün «udulma» dan müdafiə sistemi yaratmalıdırlar. - Səhmdarların ümumi yığıncağı barədə xəbərdarlıq. Ümumi yığıncaqda xarici səhmdarların mümkün iştirakını təmin etmək məqsədilə ümumi yığıncağın keçirilmə tarixinə ən azı 28 gün qalmış səhmdarlara xəbərdarlıq göndərilməlidir. Bundan əlavə, səhmdarlara imkan yaradılmalıdır ki, onlar real vaxt rejimində yığıncağın işində iştirak edə bilsinlər. 44 - Direktorlar şurasının ölçüsü. Təhlil onu göstərir ki, direktorlar şurasının optimal ölçüsü 5-9 nəfər təşkil edir. - «Xarici» direktorlar və eyni vaxtda bir neçə vəzifənin daşınması. Korporasiyanın menecerləri direktorlar şurasında yerlərin yarısınadək tuta bilərlər. - Müstəqil direktorlar. Korporasiyada idarəetmə vəzifələrini tutmayan direktorlar şurası üzvlərinin ən azı 50%-ni müstəqil direktorlar təşkil etməlidirlər. - Direktorlar şurasının fəaliyyət qaydaları. Korporasiya öz gələcəyini, dəyərlər sistemini və direktorlar şurası üzvlərinin vəzifə borclarını əks etdirən korporativ idarəetmə qaydalarının toplusuna malik olmalıdır. Direktorların və menecerlərin əməyinin həvəsləndirilməsi və mükafatlandırılması bu qaydalara əsasən həyata keçirilməlidir. Bununla onlar korporasiyanın uğurlu fəaliyyət göstərməsində maraqlı olacaqlar. - Direktorlar şurası komitələri. Kifayət qədər əhəmiyyət kəsb edən funksiyaların (audit, daxili nəzarət, menecerlərin əməyinin həvəsləndirilməsi və ödənilməsi və s.) yerinə yetirilməsinə nəzarəti təmin etmək məqsədilə direktorlar şurası tərəfindən müstəqil komitələr (audit komitəsi, strateji inkişaf komitəsi, korporativ idarəetmə komitəsi, kadrlar və mükafatlandırma üzrə komitə və s.) yaradılmalıdır. - İnformasiyanın açıqlanması. Korporasiya biznesinin şəffaflığı prinsipinə riayət etməlidir. Korporasiya mütəmadi olaraq, maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinin nəticələrinə dair informasiyanı, direktorlar şurası barədə əsas məlumatları, ali menecerlərin və direktorların əmək haqqı barədə məlumatları açıqlamalıdır. - Mühasibat hesabatı standartları. Korporasiya illik, rüblük hesabatlarını hazırlayarkən beynəlxalq səviyyədə tanınmış mühasibat hesabatı standartlarını (US GAAP, UK GAAP, İAS) istifadə etməlidir. - Müstəqil audit. Korporasiya hər il müstəqil audit həyata keçirməlidir. Bunun üçün yaxşı etibar qazanmış müstəqil auditorları cəlb etməlidir. - İnformasiyanı əldə etməyin müxtəlif üsulları. Korporasiyanın fəaliyyəti barədə məlumat əldə etmək istəyən səhmdarlar və investorlar üçün geniş imkanlar yaradılmalıdır. Bunun üçün həm ənənəvi, həm də elektron informasiya vasitələri 45 istifadə olunmalıdır. Məlumatlar həm yerli dildə, həm də ingilis dilində verilməlidir. - Məlumatların vaxtlı - vaxtında açıqlanması. Məlumatlar səhmlərin kotirovka olunduğu fond bazarının standartlarına uyğun olaraq vaxtlı-vaxtında açıqlanmalıdır. - Səlis fəaliyyət göstərən korporativ idarəetmə sistemi həm daxili, həm də xarici investisiyaların cəlb olunması üçün ən mühüm amillərdən biridir. Yaxşı korporativ idarəetmə investorların riskini azaldır və bununla da müəssisəyə investisiyaların axını üçün şərait yaradır. «Korporativ üçbucağın» (səhmdarların, direktorlar şurasının və idarə heyətinin) qarşılıqlı münasibəti investisiyaların cəlb olunmasında həll edici rola malikdir. Azərbaycanda korporativ idarəetmə mexanizmlərinin indiki inkişaf mərhələsində korporasiyaların bazar dəyərinin qiymətləndirilməsi böyük çətinliklər əmələ gətirir. Çünki korporasiyaların bazar dəyərinin qiymətləndirilməsi onların səhmlərinin kotirovkası əsasında ya mümkün deyil, ya da obyektiv deyil. Ona görə ki, Azərbaycan korporasiyalarının səhmləri hələ ki, azad şəkildə fond birjasında kotirovka olunmur, birjadan kənar kotirovka isə spekulyativ xarakter daşıdığından obyektiv deyildir. Vəziyyətin belə olması imkan vermir ki, real və potensial investorlar korporativ idarəetmənin səmərəliliyini korporasiyanın bazar dəyərinin dəyişməsinə əsaslanaraq qiymətləndirə bilsinlər. Bunları nəzərə alaraq korporativ idarəetmənin səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi sisteminə korporasiyanın bazar dəyərinin hesabi göstəricilərinin daxil edilməsini məqsədəuyğun hesab edirəm. Korporasiyanın hesabi dəyəri biznesin qiymətləndirilməsinə əsaslanır və özünə korporasiyanın aktivlərinin və passivlərinin qiymətləndirilməsini və maliyyə təsərrüfat fəaliyyətinin nəticələrinin qiymətləndirilməsini daxil edir. Bir sıra tədqiqatlarda korporativ idarəetmənin səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi məsələlərinə xeyli diqqət yetirilmiş və bu istiqamətdə müəyyən təkliflər də verilmişdir. Bu məsələyə dair mövcud yanaşmaların və metodikaların sayının çoxluğu və onların müxtəlifliyi ondan xəbər verir ki, məsələ hələ də axıradək öyrənilməmişdir və onun inkişaf etdirilməsinə ehtiyac duyulur. Korporasiyanın bazar dəyərini hesablamaq üçün korporasiyanın səhmlərinin məzənnəsi onların dövrün 46 əvvəlində dövriyyədə olan sayına vurulur. Korporasiyanın bazar dəyərinin dəyişməsi korporativ idarəetmənin nə dərəcədə səmərəli olmasından xəbər verir. Başqa sözlə desək, əgər korporasiyanın bazar dəyəri artmışdırsa, deməli korporativ idarəetmə səmərəli olmuşdur və əksinə, korporasiyanın bazar dəyəri aşağı düşmüşdürsə, deməli korporativ idarəetmə səmərəli olmamışdır. Korporasiyanın bazar dəyərinin hesablanması üçün ona təsir edən və korporasiyanın balansında öz əksini tapan göstəricilər müəyyən edilir və ekonometrik modelə daxil edilir. Belə hesab edilir ki, məhsul satışından əldə olunan ümumi gəlir, korporasiyanın xalis mənfəəti, ehtiyatlar, qısamüddətli borclar, balansın valyutası kimi göstəricilər reqressiya tənliyinə daxil edilməlidir. Onlar korporasiyanın bazar dəyərinin dəyişməsinə daha ciddi öz təsirini göstərir, balansın bölmələrinin vəziyyətini və korporasiyanın maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinin nəticələrini xarakterizə edir. İdarə heyətinin əsas vəzifəsi səhmdarların maraqlarını qorumaq və onların sərvətlərini artırmaqdır. Bu, korporasiyanın dəyərinin artmasına zəmanət verən idarəetmə səviyyəsini təmin etməlidir. Son illərdə, korporasiyanın rəhbərliyində idarə heyətinin rolunun artması tendensiyası daha da nəzərə çarpır. Bu, ilk növbədə, maliyyə vəziyyətinin nəzarətində özünü göstərir. Korporasiyanın maliyyə nəticələri ən azı dörddə bir dəfə, bir qayda olaraq, idarə heyətinin iclaslarında nəzərdən keçirilir. Səhmdarların nümayəndələri olan idarə heyətinin üzvləri korporasiyadakı vəziyyətə görə məsuliyyət daşıyırlar. Korporasiyanın iflas etməsi və ya korporasiya səhmdarlarının maraqlarına zidd olaraq özünə fayda əldə etməyi məqsəd qoyan mühim tədbirlərin inzibati və cinayət məsuliyyətinə cəlb edilə bilər. İdarə heyətinin kəmiyyət tərkibi effektiv idarəetmə ehtiyacları əsasında müəyyən edilir və dövlətlərin qanunlarına uyğun olaraq minimum sayı üçdən birdən ola bilər. İdarə Heyəti anonim şirkətin daxili və xarici (müstəqil) üzvlərindən seçilir. İdarə heyətinin əksəriyyəti müstəqil direktorlardan ibarətdir. Daxili üzvlər korporativ idarəetmə orqanları arasından seçilir, eyni zamanda şirkətin icraçı direktorları və menecerləri kimi çıxış edirlər. Müstəqil direktorlar şirkətdə maraqları olmayan insanlardır. Banklar, yaxın texnoloji və maliyyə əlaqələri 47 olan tanınmış hüquqşünaslar və alimlərdir. Hər iki idarə qrupu, ya da başqa sözlə, bütün direktorlar şirkətin işləri üçün bərabər məsuliyyət daşıyırlar. Struktur olaraq, ABŞ korporasiyalarının idarə heyəti daimi komitələrə bölünür. Hər bir təşkilatdakı komitələrin sayı və fəaliyyət istiqamətləri fərqlidir. Onların vəzifəsi direktorlar şurasında qəbul edilən məsələlər üzrə tövsiyələr hazırlamaqdır.Qiymətli kağızlar və birja komissiyasının audit komitələri və mükafat məsələləri hər korporatda olmalıdır. Korporasiyanın icra orqanı onun idarəçiliyidir. İdarə Heyəti onun nizamnaməsində nəzərdə tutulan prezident, vitse-prezidentlər, xəzinədar, katib və digər korporativ rəhbərləri seçir və təyin edir. Korporasiyanın təyin olunmuş rəhbəri çox böyük səlahiyyətlərə malikdir və yalnız idarə heyətinə və səhmdarlara hesabat verir. Yüklə 79,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|