Rəyçilər: Yeganə Qəhrəmanova

BULUDXAN XƏLİLOV
Azərbaycan dilində işgüzar və akademik kommunikasiya
BAKI-2020
Elmi redaktor: Mahirə Hüseynova,
filologiya elmləri doktoru, professor


Rəyçilər: Yeganə Qəhrəmanova,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru,
ADPU-nun Müasir Azərbaycan dili kafedrasının dosenti


Cəlal Allahverdiyev,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru,
UNEC-in Azərbaycan dili kafedrasının dosenti






Giriş
İşgüzar (peşəkar) rabitə cəmiyyətdə insanlar arasında ən geniş yayılmış ünsiyyət növüdür. Onsuz iqtisadi, mədəni, hüquqi, diplomatik, ticarət və inzibati münasibətlər sahəsində qarşılıqlı əlaqə mümkün deyildir.
Bu dərsliyin məqsədi tələbələrin işgüzar rabitə sahəsində ünsiyyət və nitq bacarıqlarını inkişaf etdirmək, şifahi və yazılı işgüzar ünsiyyətdə Azərbaycan dilinin imkanlarından optimal istifadə etmək bacarığını aşılamaqdır.
Müasir dünyanın tələblərinə görə, tələbələr işgüzar ünsiyyətin əsas janrlarının xüsusiyyətləri ilə (işgüzar söhbət, işgüzar danışıqlar, işgüzar görüş, mətbuat konfransı, telefon danışığı, müzakirə və s.) özünü təqdimetmənin əsaslarını öyrənməlidirlər. Çıxış hazırlamaq və müşayiət olunan elektron təqdimatı düzgün tərtib etmək bacarığına xüsusi diqqət yetirməlidirlər.
Şəxsi işgüzar sənədləri (tərcümeyi-hal, ərizə, bəyanat, izahat və s.), inzibati sənədləri düzgün tərtib etmək, elektron yazışmaları aparmaq hər bir insanın peşə mədəniyyətinin ayrılmaz hissəsidir.
Dünyada gedən qloballaşma, mədəniyyət və təhsildə inteqrasiya prosesləri, gənc mütəxəssislərin qazandıqları bacarıqlara yeni tələblər diktə edir. Şifahi və yazılı mədəniyyətlərarası işgüzar ünsiyyətdə milli xüsusiyyətləri nəzərə almaq və onu inkişaf etdirmək bacarığına malik olmaq bu günün tələbidir.
İnsan fəaliyyətinin bütün sahələrində işgüzar (peşəkar) rabitə daha çox marağa səbəb olur, mütəxəssislərin və peşəkarların əlaqə qurmasında zərurətə çevrilir. Müasir dövrün mütəxəssisləri, peşəkarları ünsiyyət tərəfdaşlarını başa düşmək, onlarla əlaqə qurmaq, işgüzar söhbətlər, danışıqlar aparmaq və dil mədəniyyətinin əsaslarını mənimsəmək üçün işgüzar əlaqələr sahəsində biliklərə ehtiyac duyur.
“Azərbaycan dilində işgüzar və akademik kommunikasiya” fənninin məqsədi tələbələrə işgüzar ünsiyyətin nəzəriyyəsi və təcrübəsi sahəsində biliklər vermək, onların gələcəkdə peşəkar fəaliyyətlərini bu istiqamətdə formalaşdırmaq, inkişaf etdirməkdir. Ona görə də bu fənni öyrənmək məqsədilə tələbələr aşağıdakıları bilməlidir:

• 
  fənnin əsas kateqoriya və anlayışlarını;
  
• 
  işgüzar əlaqələrin nəzəri əsaslarını, onların əsas növlərini və vasitələrini;
  
• 
  işgüzar ünsiyyəti, onun quruluşunu və prinsiplərini;
  
• 
  kommunikativ prosesin psixoloji xüsusiyyətlərini və bu prosesin subyektlərinin növünü;
  
• 
  rabitə prosesindəki münaqişələrin səbəblərini, növlərini, eyni zamanda onların konstruktiv və dağıdıcı nəticələrini;
  
• 
  işgüzar əlaqədə yaranmış münaqişələrin idarə olunması üsullarını və onların həlli yollarını;
  
• 
  işgüzar ünsiyyətin sənədli əsaslarını yerinə yetirmək bacarığını;
  
• 
  işgüzar ünsiyyətin psixoloji tərəfi haqqında bilikləri öz fəaliyyətlərində tətbiq etməyi;
  
• 
  ünsiyyətin məqsədini və tərəfdaşın fərdi psixoloji keyfiyyətlərini nəzərə almaqla işgüzar sahədə münasibətlər qurmağı;
  
• 
  işgüzar tərəfdaşlıq və əməkdaşlığın tələblərinə, prinsiplərinə, texnologiyalarına əsaslanaraq işgüzar tədbirlər (görüşlər, brifinqlər, danışıqlar, mətbuat konfransları, təqdimatlar və s.) təşkil etməyi;
  
• 
  münaqişələrin qarşısını almağı və münaqişə vəziyyətində davranış üçün düzgün strategiya seçməyi;
  
• 
  işgüzar əlaqələrin əsas sənədlərini bacarıqla tərtib etməyi və işgüzar yazışmalar aparmağı;
  
• 
  işgüzar ünsiyyət texnologiyalarını, həmsöhbətlə əlaqə qurmaq üçün geniş ünsiyyət üsullarını, məxfi ünsiyyət mühiti yaratmağı, peşə fəaliyyətlərindən səmərəli istifadə üçün rəy təşkil etməyi;
  
• 
  rabitə tərəfdaşının kimliyini bilmək üsullarını;
  
• 
  yüksək səviyyədə psixoloji mədəniyyətlə işgüzar söhbətlər və danışıqlar aparmaq bacarığını;
  
• 
  şəxslərarası və qruplararası münaqişələrin qarşısını almaq, zərərsizləşdirmək bacarığı;
  
• 
  işgüzar ünsiyyətdəki münaqişələrin qarşısını almaq və həll etmək üçün psixoloji bilikləri;
  
• 
  işgüzar ünsiyyətdə yazı bacarığını.
  

“Azərbaycan dilində işgüzar və akademik kommunikasiya” fənninin dünyanın müxtəlif ölkələrinin ali və orta təhsil müəssisələrində tədris olunan “İşgüzar münasibətlərin etikası”, “İşgüzar ünsiyyət”, “İşgüzar ünsiyyət psixologiyası”, “İdarəetmə psixologiyası” fənləri ilə əlaqəsi vardır. Ona görə də bu dərslikdəki materiallardan adları qeyd olunan fənlərin tədrisində də istifadə etmək olar.
Mövzu 1
“Azərbaycan dilində işgüzar və akademik kommunikasiya” fənninin mövzusu, metodları, vəzifələri