SahibkarliğİN Əsaslari
Yüklə 409,98 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
SAHİBKARLIĞİN ƏSASLARI. Sahibkarlığın iqtisadi fəaliyyət növü kimi yaranma tarixi orta əsrlərdən başlanır.Artıq bu dövrlərdə tacirlər,satıcılar,sənətkarlar sahibkarlıqla məşğul olmağa başlamışdılar.Sahibkarlığın inkişafı hazırda yüksək bir mərhələyə gəlib çıxmışdır.İndi sahibkar özünəməxsus olan fabrik və zavodda digər işçilərlə bərabər çalışır.
XVI əsrin ortalarından səhm kapitalı əsasında səhmdar cəmiyyətləri təşkil edilməyə başladı.İlk səhmdar şirkət beynəlxalq ticarət sferasında yaradılmışdır.1554-cü ildə Rusiyada ticarət etmək üçün İngiltərə ticarət şirkətinin əsası qoyuldu.
XVII əsrin sonlarından etibarən iqtisadiyyatda ilk dəfə səhmdar bankları yaradılmağa başladı.1694-cü ildə İngiltərədə və 1965-ci ildə isə Şotlandiyada ilk səhmdar bankının əsası qoyuldu.XVII əsrin sonu və XVIII əsrin əvvəllərində əksər ölkələrdə bank fəaliyyətinin təşkili ilə bağlı səhmdar cəmiyyətlər geniş spektrdə inkişaf etməyə başladı.Belə bir dövrdə əvvələr mövcud olmuş ailə firmaları,iri mülkiyyətçilər yüzlərlə xırda əmanətçilərə səhm sahiblərinə parçalanır.Bu proseslərin inkişafı xırda və iri biznes arasında zidiyyətlərin dərinləşməsinə gətirib çıxarır.Bu şəraitdə xırda firmaların fəaliyyəti çətinləşir.Orta və iri firmaların inkişafı geniş vüsət alır.Maksimum mənfəət əldə etmək imkanları reallaşır.Bu zaman peşə və ixtisaslara menecer rəhbərlərə və istehsalın təşkilatçılarına ehtiyac yaranır.Əvvələr sahibkarlıq funksiyası bir nəfərin əlində mərkəzləşmış,sonralar isə xüsusi istiqamətlərə ayrılmışdır.İstehsal iqtisadi prosesləri həyata keçirmək üçün maliyyəçi,iqtisadçı,mühasib,hüquqşünas,texnoloqlardan istifadə olunur.
Sahibkarlıq fəaliyyətində 1921-ci -1926-cı illərdə həyata keçirilən yeni iqtisadi siyasət dövründə müəyyən qədər canlanma əmələ gəldi.Lakin 20-ci illərin sonlarından etibarən həyata keçirilən məcburi kollektivləşdirmə sahibkarlığı məhdudlaşdırdı.Keçmiş ittifaq respublikalarında 90-cı ildən etibarən sosializm sisteminin dağılması sahibkarlıq fəaliyyətinə şərait yaratdı.Müstəqillik əldə etmiş respublikalarda mülkiyyət və sahibkarlıq fəaliyyəti haqqında qəbul edilən qərarlar bu fəaliyyət növünün hüquqi əsasını yaratmışdır.Bu dövrdən etibarən xüsusi mülkiyyət və sahibkarlıq fəaliyyəti səhmdar cəmiyyətlərinin və digər təsərüfatçılıq formalarının inkişafı ilə yenidən bərpa olundu. XIX- XX əsrlərdə dünya iqtisadiyyatında sahibkarlıq fəaliyyətinin rolu və əhəmiyyəti getdikcə daha dərindən dərk edilməyə başlandı.Fransız iqtisadçısı Andre Marşal ilk dəfə olaraq istehsalın üç klassik faktoruna (torpaq,kapital,əmək)dördüncü faktoru da təşkilatçılıq qabiliyyətini də əlavə etdi.
Amerikan iqtisadçısı C.Klark ,J.Seyin üçvalentli formulunda müəyyən dəyişikliklər etdi.Onun fikrincə istehsal prosesində 4 faktor iştirak edir.Bunlar aşağdakılardır: 1.Kapital, 2.istehsal vasitələri və torpaq, 3.Sahibkarlıq fəaliyyəti, 4.İşçi qüvvəsi.Bu faktorların hər biri isthsaldan əldə edilən gəliridə özünəməxsus xüsusi çəki təşkil edir.Belə ki,kapital kapitalistə faiz,istehsal vasitələri və torpaq – renta,sahibkarlıq fəaliyyəti – mənfəət gətirir,işçi qüvvəsi isə əmək haqqı ilə təmin edilir.
İqtisadçılar “sahibkarlıq fəaliyyəti” və “sahibkarlıq”terminlərini müxtəlif aspektlərdən şərh edirlər. -Riçard Kantilyon ---Sahibkar – risk şəraitində fəaliyyət göstərən insandır. - Bodo---- Sahibkar – müəssisədə istehsalı təşkil edən,onu planlaşdıran,nəzarət edən və bunun üçün məsuliyyət daşıyan şəxsdir. Sahibkar dedikdə - öz təşkilatçılıq qabiliyyəti ilə mənfəət və faiz əldə edən şəxs nəzərdə tutulur. -Devid Maklelland --- Sahibkar – hər bir risk şəraitində fəaliyyət göstərən enerjili insandır. -Piter Druker --- Sahibkar maksimum mənfəət əldə etmək üçün bütün imkanlardan istifadə edən insandır. Sahibkarlığın subyekti ayrı -ayrılıqda xüsusi şəxslər,müəssisələr və kollektivlər ola bilər.
Beləliklə,Sahibkar - firmanın və idarə edilməsi riskini və məsuliyyətini öz üzərinə götürən şəxsdir.(bir qrup insandır).
Yüklə 409,98 Kb. Dostları ilə paylaş:
|