SəRBƏst iŞ Fakültə: Filologiya İxtisas: İngilis dili müəllimliyi Qrup: 2311B

---

AZƏRBAYCAN RESPULİKASININ ELM və TƏHSİL NAZİRLİYİ 
AZƏRBAYCAN DÖVLƏT PEDAQOJİ UNİVERSİTETİ 
 
SƏRBƏST İŞ 
Fakültə: Filologiya 
İxtisas: İngilis dili müəllimliyi 
Qrup: 2311B 
Fənn: Mülki müdafiə və ilk tibbi yardım 
Müəllim: Aliyə Şahverdiyeva 
Tələbə: Bilge Kaya 
Mövzu: Mülki müdafiə kəşfiyyatının təşkili və aparılması 
 
 
 
 
 
 
BAKI-2023 
 

---

Mülki müdafiə kəşfiyyatının təşkili və aparılması
Kəşfiyyatı təşkil etmək bütün mülki müdafiə rəhbərlərinin, qərargahlarının və 
komandirlərinin vacib vəzifələrindəndir.
Kəşfiyyatın konkret məqsədlərini, ilk növbədə hansı məlumatların 
toplanmasını və müddətlərini, bunun üçün istifadə ediləcək qüvvələri mülki 
müdafiə rəhbəri müəyyənləşdirir. 
Kəşfiyyatın dəqiq təşkil edilməsi üçün mülki müdafiə qərargahının rəisi tam 
məsuliyyət daşıyır, bu işin bilavasitə təşkilatçısı isə MM qərargahı rəisinin 
müavinidir. O, MM rəhbərinin qərarına və qərargah rəisinin konkret göstərişlərinə 
uyğun olaraq kəşfiyyat tədbirlərini planlaşdırır, qrupları və manqaları fəaliyyətə 
hazırlayır, kəşfiyyata göndərir, onlardan alınan kəşfiyyat məlumatlarını toplayır, 
təhlil edir və ümumiləşdirir. Fəlakət rayonlarında və ya zədələnmə ocaqlarında 
vəziyyət barədəki bu məlumatlar dərhal MM rəhbərlərinə və yuxarı qərargaha 
təqdim edilir, həmçinin tabelikdəki qərargahlara, dəstə komandirlərinə çatdırılır.
Kəşfiyyatı təşkil etmək üçün əsas sənəd – kəşfiyyat planıdır. Plan müvafiq 
mülki müdafiə qərargahında əvvəlcədən tərtib edilir, yuxarı qərargahla 
razılaşdırılır və mülki müdafiə rəhbəri tərəfindən təsdiqlənir. 
Plana obyektin sxemi (rayonun xəritəsi) əlavə edilir, burada idarəetmə 
məntəqələrinin, mühafizə qurğularının, kəşfiyyat bölmələrinin yerləri, bu 
bölmələrin konkret fəaliyyət marşrutları, vəzifələrini yerinə yetirdikdən sonra 
toplanış məntəqələri şərti işarələrlə göstərilir. Mülki müdafiə qərargahının rəisi 
bölmə komandirlərinə kəşfiyyat aparmaq barədə şifahi sərəncamı məhz bu sxem 
əsasında verir. Sərəncamda yaranmış vəziyyət barədə qısa məlumat verilir, 
kəşfiyyatın nə münasibətlə aparıldığı, onun konkret vəzifələri və icra müddəti, 
marşrutlarda fəaliyyət vaxtı rabitə yaratmaq və kəşfiyyatın nəticələri barədə 
məlumat vermək qaydaları dəqiq göstərilir. Kəşfiyyat bölmələri radioaktiv 
zəhərlənmə ocaqlarına göndərilən hallarda isə, həmçinin şəxsi heyətin yolverilən 
şüalanma dozası da müəyyən edilir.

---

Şəhərdə, rayonda və obyektlərdə kəşfiyyat işlərinə radiasiya və kimya 
müşahidəsi postları, MM kəşfiyyat qrupları, xidmətlərin və dəstələrin kəşfiyyat 
manqaları (MLNŞ) müəssisələri cəlb edilirlər. 
Radiasiya və kimya müşahidəsi postları (RKMP)
– bütün obyektlərdə 
yaradılır və təhlükə yaranarkən bilavasitə fəaliyyətə başlayırlar. Onların əsas 
vəzifələri radioaktiv və kimyəvi zəhərlənmələri vaxtında aşkar etmək müşahidə 
sahəsində vəziyyətin dəyişməsinə fasiləsiz göz qoymaq və qərargaha müntəzəm 
surətdə məlumat verməkdir. Təbii fəlakət və istehsalat qəzaları vaxtı ona digər 
vəzifələr də tapşırıla bilər. Post elə bir yerdə qoyulmalıdır ki, oradan hər tərəfi 
müşahidə etmək mümkün olsun və postun özü MM idarəetmə məntəqəsinin 
yaxınlığında yerləşsin. Müşahidəçilərin daldalanması və növbədən sonra 
dincəlməsi üçün burada hökmən üstüörtülü səngər düzəldilir, müşahidəçi duran 
yerdə cəhətləri göstərən nişan qoyulur. Postun heyəti onun rəisindən və iki 
müşahidəçidən ibarətdir. Onlar müşahidəni vizual üsulla, habelə radiasiya və 
kimya kəşfiyyatı cihazları vasitəsilə aparırlar. Bu məqsədlə onlar cihazlardan 
əlavə, həmçinin fərdi mühafizə vasitələri, rabitə və xəbərdarlıq vasitələri, kompas, 
saat, səmt göstərən və bucaq ölçən xüsusi limb, müşahidə jurnalı, habelə öz 
vəzifələrini yerinə yetirmək üçün lazım olan digər avadanlıqla təchiz olunurlar. 
Kəşfiyyat qrupu manqası isə təbii fəlakət, qəza nəticəsində bilavasitə 
obyektdə, digər fəaliyyət rayonunda, habelə düşmən basqınından sonra zədələnmə 
ocağında, hərəkət marşrutlarında yaranmış vəziyyəti öyrənmək məqsədilə 
göndərilir. Kəşfiyyat qrupu, onun komandirindən və hərəsi 3 nəfərlik bir rabitə və 
bir neçə kəşfiyyat manqalarından ibarət olur. Hər manqa bir-birindən 500 m aralı 
üç mühafizə qurğusunda, yaxud 800 m-dək zolaqda (şəhərin 2-3 məhəlləsindən 
ibarət sahədə) kəşfiyyat aparmaq üçün nəzərdə tutulur. Qrup fərdi mühafizə
vasitələri, radiasiya və kimya kəşfiyyatı cihazları hədd nişanları dəsti, fərdi 
dozimetrlər ilə təchiz edilir, fəaliyyətə başlayarkən ona nəqliyyat və rabitə 
vasitələri, habelə hərəkət marşrutunun sxemi, obyektdə kəşfiyyat apardıqda isə 
kəşfiyyat sxemi verilir. 

---

Zəhərlənmə rayonlarında kəşfiyyat aparılarkən, radiasiya səviyyələri 0,5 
rentgen-saat olan, yaxud kimyəvi zəhərlənmə aşkar edilən zonanın hüdudları hədd 
nişanları vasitəsilə nişanlanır. 
Zəhərlənməni ölçdükdən sonra kəşfiyyatçı hədd nişanı qoyur və nişanda 
zəhərlənmənin növünü, səviyyəsini və ölçülmə vaxtını qeyd edir. Hədd nişanı 
yolun kənarında yaxşı görünən yerdə qoyulmalıdır. Nişanı elə qoyurlar ki, onun üz 
tərəfi yerdə zəhərlənmə olmayan və ya az olan sahəyə tərəf dursun. Qrupun 
komandiri hərəkəti davam etdirərək marşrutun sxemində hər dəfə zəhərlənmə 
ölçülən yeri, zəhərlənmənin növünü və ölçülmə vaxtını kəşfiyyat jurnalında qeyd 
edir və bu barədə radio vasitəsilə obyektin MM qərargahına məlumat verir. 
Obyektin ərazisində kəşfiyyatçılar müxtəlif sexlərdə, qurğularda, xüsusən də 
xilasetmə işləri aparılacaq sahələrdə zəhərlənmənin növünü, səviyyəsini 
(dərəcəsini) təyin edir, vəziyyətin dəyişməsinə nəzarət edirlər.
Kəşfiyyata başlamaq üçün çıxış məntəqəsinin yeri obyektin yaxınlığında 
müəyyən edilir. Burada qrupun komandiri vəziyyətlə tanış olub obyektdə kəşfiyyat 
aparmaq üçün manqalara tapşırıq verir. Kəşfiyyatçılar obyektin sexlərində, 
sığınacaqlarında, xilasetmə aparılacaq yerlərdə yaranmış vəziyyəti (dağıntıların, 
yanğınların xarakterini, adamlar qalmış yerləri və s.) öyrənir, zəhərlənmənin 
səviyyələrini ölçürlər. Belə yerlər, adətən əvvəlcədən müəyyən edilir və yuxarıda 
deyildiyi kimi, obyektin kəşfiyyat sxemində (planında) göstərilir. 
Kəşfiyyat qurtarandan sonra kəşfiyyat qrupu (manqası) toplanış məntəqəsinə 
gəlir, komandir qərargaha vəzifələrin yerinə yetirilməsi haqqında məlumat verir və 
kəşfiyyat sxemini təqdim edir. Bundan sonra o, lazımi hallarda avtomobilin, şəxsi 
heyətin zəhərlənmə dərəcəsini yoxlayır, buna ehtiyac varsa, xüsusi təmizləmə 
işlərini təşkil edir, dozimetrlərin göstəriciləri əsasında şəxsi heyətin məruz qaldığı 
şüalanma dozalarını hesablayır və qrupu yeni vəzifələrin icrası üçün işə hazırlayır. 
Müxtəlif təbii fəlakətlər və qəzalar zamanı aparılan kəşfiyyatın xüsusiyyətləri 
əsasən onun konkret vəzifələrində təzahür edir.
 
 

---

ƏDƏBİYYAT SİYAHISI 
1.
H.O.Ocaqov Fövqəladə hallarda həyat fəaliyyətinin təhlükəsizliyi (dərs 
vəsaiti). Bakı – 2010. 
2.
H.O.Ocaqov Fövqəladə hallarda iqtisadiyyat obyektlərinin dayanıqlığı 
(dərs vəsaiti). Bakı – 2005. 
3.
H.O.Ocaqov Zəhərli maddələr və onlardan mühafizə (dərs vəsaiti) Bakı – 
1998. 
4.
Polis Akademiyası kursantları üçün hazırlanmış “Mülki Müdafiə” 
fənnindən Mühazirələr Toplusu Bakı - 2015