“TƏSDİq ediRƏM”

AZƏRBAYCAN  DÖVLƏT NEFT VƏ SƏNAYE UNİVERSİTETİ 

 

 

      “TƏSDİQ EDİRƏM” 

ADNSU-nun  Elm  və  texnika  işləri 

üzrə prorektoru, g.-m.e.d. 

 _____________  RAUF ƏLİYAROV 

 

    “______” ___________  2017-ci il                 

 

 

 

 

 

      3336.01 - “Metrologiya və metroloji təminat” 

       

  ixtisası üzrə doktoranturaya qəbul imtahanının  

 

P R O Q R A M I 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

BAKI – 2017 

 

                 

                   

Tərtib etdilər: 

“Cihazqayırma  mühəndisliyi”  kafedrasının  müdiri, 

dosent  R.İ.Nəbiyev 

                                                     

                                              “Cihazqayırma mühəndisliyi” kafedrasının dosenti, 

                                              t.e.n. H.C.Cəfərov   

 

                                              “Cihazqayırma  mühəndisliyi”  kafedrasının  dosenti, 

t.e.n. R.Q.Hacıyev   

  

                Redaktor:  

 “Cihazqayırma  mühəndisliyi”  kafedrasının  müdiri, 

dosent R.İ.Nəbiyev 

 

 Rəy verənlər: 

“İnformasiya 

texnologiyaları 

və 

idarəetmə”   

kafedrasının  professoru S.M.Cəfərov  

 

 

“İdarəetmə  və  sistemlər  mühəndisliyi”  kafedrasının  

professoru, t.e.d. S.İ.Yusifov 

3336.01 “Metrologiya və metroloji təminat” 

 ixtisası üzrə doktoronturaya qəbul üçün imtahan sualları 

 

1.  Metrologiya  sahəsində  əsas  analayışları.  Metrologiya  üzrə  əsas 

məsələlər və anlayışlar. Metrologiyanın elmi tədqiqatlarda, istehsalatda, məhsulun 

sertifikasiyasında  və  s.  Rolu  və  yeri.  Metrologiiyanın  bütün  elmi  sahələr  ilə 

əlaqəsi. Dövlət və beynəlxalq metroloji təşkilatlar. Kursun strukturu. Metrologiya 

və onun tədris planında nəzərdə tutulan digər fənlərlə əlaqəsi. 

2.  Fiziki  kəmiyyətlər  və  onların  ölçülüyü.  Beynəlxalq  vahidlər  sistemi. 

Əsas  kəmiyyət  vahidlərinin  etalonları.  Fiziki  kəmiyyətlərin  ölçülməsi. 

Metrologiyanın  əsas  tənliyi.  Fiziki  kəmiyyətlərin  ölçüsü  və  ölçülüyü.  Fiziki 

kəmiyyətlərin  növü.  Əsas  kəmiyyətlər  və  əsas  vahidlər.  Kəmiyyətlər  sistemi  və 

vahidlər  sistemi.  Törəmə  kəmiyyətlərin  və  törəmə  vahidlərin  əmələ  mexanizmi. 

Ölçülər üzrə əsas anlayışlar. Fiziki kəmiyyətlərin vahidləri sistemləri. Beynəlxalq 

ölçü vahidlər sistemi. Etalonlar və onların əsas xarakteristikaları. 

3.  Ölçmələrin  təsnifatı.  Ölçmələrin  növləri.  Birbaşa, dolayı,  birgə  və  cəm 

(müştərək) ölçmələr. Ölçmələrin prinsipi. 

4.  Ölçmə üsulları. Əsas ölçmə üsulları. Bilavasitə qiymətləndirmə üsulu və 

ölçü  ilə  müqayisə  üsulu.  Ölçmə  üsullarının  həyata  keçirilməsinə  aid  müxtəlif 

misallar. 

5.  Ölçmə  xətaları.  Ölçmə  xətaları  və  onların  xarakteristikaları.  Xətaların 

yaranma mənbələri. Ölçmə xətaların təsnifatı. Təsadüfi və sistematik xətalar. 

6.  Ölçmə  vasitələrinin  təsnifatı.  Meyarlar,  ölçü  cihazları  və  cevriciləri. 

Ölçü quruluşları və sistemləri. 

7.  Ölçmə quruluşlarının (vasitələrinin) metroloji xarakteristikaları. 

8.  Ölçmə quruluşlarının (vasitələrinin) xətaları. 

9.  Ölçmə 

quruluşlarının 

metroloji 

xarakteristikalarının 

normallaşdırılması. Dəqiqlik sinifləri. 

10.  Ölçmə 

sistemlərinin 

struktur 

sxemləri 

və 

metroloji 

xarakteristikaları. 

11.  Təsadüfi  kəmiyyətlərin  (xətaların)  əsas  xarakteristikaları.  Riyazi 

gözləmə və dispersiyanın əsas xassələri 

12.  Bərabər və normal paylanma qanunları. 

13.  Təsadüfi  səhvlərin  nəzəri  əsasları.  Qausun  dörd  aksioması.  Etimad 

ehtimalının  köməyi  ilə  interval  qiymətləndirilməsi.  Ölçməyə  müşahidə 

nəticələrinin  bircincliyinin  yoxlanması  (kobud  xətaların  askar  edilməsi).  Ölçmə 

nəticələrinin təkraralanması yoxlanması 

14.  Çoxsaylı  müşahidələrlə  aparılan  birbaşa  ölçmə  nəticə  və  xətasının 

qiymətləndirilməsi 

15.  Çoxsaylı  müşahidələrlə  aparılan  dolayı  ölçmə  nəticə  və  xətasının 

qiymətləndirilməsi 

16.  Çoxsaylı  müşahidələrlə  aparılan  cəm  və  birgə  ölçmə  nəticə  və 

xətalarının qiymətləndirilməsi 

17.  Metrologiyanın 

müasir  cəmiyyətdə  rolu.  Ölçmələrin  müasir 

cəmiyyətdə oynadığı rolun əsas səbəbləri. 

18.  Ölçmələrin  vəziyyətinin  analizi.  Analizin  məqsədləri  və  obyektləri. 

ölçmələrin  analizi  üzrə  işlərin  məzmunu,  təşkili  və  nəticələrinin  tərtibi  və 

realizasiyası. 

19.  Texniki  və  normativ  sənədlərin  metroloji  ekspertizası.  Məmulatların 

istehsalının  tipləri  və  onlara  işlənilən  texniki  sənədlər.  Metroloji  ekspertizasının 

məqsədi, məsələləri və  məzmunu. Ölçmə  vasitələrinə  texniki sənədlərin  metroloji 

ekspertizası.  Standartların layihələrinin  metroloji  ekspertizası. Ekspertlərin hüquq 

və vəzifələri. 

20.  Ölçmələrin  yerinə  yetirilmə  metodikaları.  Ölçmələrin  dəqiqliyi  və 

onların  yerinə  yetirilməsi  metodikaları.  Ölçmələrin  yerinə  yetirilmə 

metodikalarının işlənməsi, attestasiyası və standartlaşdırılması. 

21.  Ölçmə  vasitələrinin  dövlət  sınaqları.  Ölçmə  vasitələrinin  dövlət 

sınaqlarının  məqsədi  və  məsələləri.  dövlət  qəbulu  və  nəzarət  sınaqları.  Qəbul 

sınaqlarının tipik proqramları. Ölçmə vasitələrinin dövlət reyestri. 

22.  Ölçmə  vasitələrinin  metroloji  attestasiyası.  Metroloji  attestasiyanln 

məqsədi  və  məsələləri.  Qeyri-standart  ölçmə  vasitələri  və  onların  metroloji 

attestasiyası. Yoxlama vasitələrinin attestasiyası. 

23.  Ölçmə  vasitələrinin  yoxlanılması.  Ölçmə  vasitələrinin  yoxlanılmasının 

məqsədi  və  məsələləri.  vahidin  ölçüsü  haqqında  informasiyanın  etalondan  işçi 

ölçmə  vasitələrinə  ötürülməsi.  Ölçmə  vasitələrinin  yoxlanılmalarının  növləri, 

təşkili və aparılma qaydaları. Yoxlanılma işlərinin avtomatlaşdırılması. 

24.  Müəssisədə  metroloji  fəaliyyət.  Idarə  metroloji  xidməti.  Onun  təşkilatı 

strukturu, baş və baza təşkilatları və onların əsas funksiyaları. Müəssisə metroloji 

xidməti  və  onun  başlıca  funksiyaları.  Idarə  metroloji  xidmətinin  işlərinin 

planlaşdırılması  və  normallaşdırılması.  Əməliyyatların  yerinə  yetirilmə  vaxtının 

qiymətləndirilməsi.  Ölçmə  vasitələrinin  yoxlamalararası  intervallarının  təyini. 

Idarə  yoxlayıcılarının  sayının  təyini.  Ölçmə  vasitələrinə  təmir-texniki  xidmətin 

təşkili. 

25.  Metroloji  nəzarət.  Metroloji  nəzarət  şamil  edilən  fəaliyyət  sahələri. 

nəzarətin  məqsədi  və  səviyyələri.  Dövlət  metroloji  nəzarətinin  formaları,  dövlət 

nəzarəti  orqanlarının  funksiyaları  və  dövlət  nəzarətçilərinin  hüquq  və  vəzifələri. 

idarə metroloji nəzarətinin formaları, idarə nəzarət orqanlarının funksiyaları. Idarə 

metroloji nəzarətinin başlıca məsələləri. 

26.  Qanunverici  metrologiya.  Ölçmə  vasitələrinin  eyniliyindən  ölçmələrin 

vəhdətinə.  Beynəlxalq  təşkilatların  fəaliyyətində  qanunverici  metrologiya. 

Azərbaycan Respublikasında qanunverici metrologiyanın müasir vəziyyəti.  

 

     “Cihazqayırma mühəndisliyi” kafedrasının  

      müdiri, dosent                                                                                R.İ.Nəbiyev 

 

 

 

 

 ƏDƏBİYYAT 

 

1.  Fərzanə N.H., Cəfərov H.C., Abbasov S.M. Metrologiyanın  əsasları. Dərs 

vəsaiti, B. ADNSU, 2017. 

2.  Бурдун Г.Б., Марков В.Н. Основы метрологии. М., Изд-во стандартов, 

1984г. 

3.  Шишкин И.Ф. Теоретическая метрология. Учеб. Для ВУЗов. М., Изд-

во стандартов, 1990 г. 

4.  Шишкин И.Ф. Прикладная метрология.-Л.: ВЗПИ,1990 

5.  Артемьев  Б.Г.,  голубев  СМ.  Справочное  пособие  для  работников 

метрологических служб.-М.: Издательство стандартов, 1990 

6.  Ю.Кузнецов  В.А.,  Ялунина  Г.В.  Общая  метрология.  –М.:  ИПК 

Издательство стандартов,2001 

7.  Крылова  Г.Д.  Основы  стандартизации,  сертификации  и  метрологии.- 

М:ЮНИТИ,2004 

8.  Cəfərov H.C. tətbiqi metrologiya,- Bakı, Təhsil, 2007   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3336.01 - “Metrologiya və metroloji təminat” 

ixtisası üzrə doktoronturaya qəbul üçün imtahan sualları 

1.  Metrologiya sahəsində əsas analayışları. 

2.  Fiziki kəmiyyətlər və onların ölçülüyü. 

3.  Ölçmələrin təsnifatı. 

4.  Ölçmə üsulları. 

5.  Ölçmə xətaları.  

6.  Ölçmə vasitələrinin təsnifatı. 

7.  Ölçmə quruluşlarının (vasitələrinin) metroloji xarakteristikaları. 

8.  Ölçmə quruluşlarının (vasitələrinin) xətaları. 

9.  Ölçmə quruluşlarının metroloji xarakteristikalarının normallaşdırılması. 

10.  Ölçmə sistemlərinin struktur sxemləri və metroloji xarakteristikaları. 

11.  Təsadüfi kəmiyyətlərin (xətaların) əsas xarakteristikaları. 

12.  Bərabər və normal paylanma qanunları. 

13.  Təsadüfi səhvlərin nəzəri əsasları. 

14.  Çoxsaylı  müşahidələrlə  aparılan  birbaşa  ölçmə  nəticə  və  xətasının 

qiymətləndirilməsi 

15.  Çoxsaylı  müşahidələrlə  aparılan  dolayı  ölçmə  nəticə  və  xətasının 

qiymətləndirilməsi 

16.  Çoxsaylı  müşahidələrlə  aparılan  cəm  və  birgə  ölçmə  nəticə  və  xətalarının 

qiymətləndirilməsi 

17.  Metrologiyanın müasir cəmiyyətdə rolu. 

18.  Ölçmələrin vəziyyətinin analizi. 

19.  Texniki və normativ sənədlərin metroloji ekspertizası. 

20.  Ölçmələrin yerinə yetirilmə metodikaları. 

21.  Ölçmə vasitələrinin dövlət sınaqları. 

22.  Ölçmə vasitələrinin metroloji attestasiyası. 

23.  Ölçmə vasitələrinin yoxlanılması 

24.  Müəssisədə metroloji fəaliyyət. 

25.  Metroloji nəzarət. 

26.  Qanunverici metrologiya. 

 

     “Cihazqayırma mühəndisliyi” kafedrasının  

      müdiri, dosent                                                                                R.İ.Nəbiyev