Uot 338: 04 Əliquliyev R. M

---

İnformasiya cəmiyyəti problemləri, 2016, №1, 35–45  

       www.jpis.az                                                                      35 

UOT 338:04 

Əliquliyev R.M.

1

, Mahmudov R.Ş.

2 

1,2

AMEA İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu, Bakı, Azərbaycan 

1

[e-mail],  

2

[e-mail] 

İNTERNET CƏMİYYƏTİN İNKİŞAFININ HƏRƏKƏTVERİCİ QÜVVƏSİ KİMİ 

Məqalədə İnternetin müasir cəmiyyətdə yaratdığı yeni reallıqlar, qlobal və virtual münasibətlər 

analiz  edilir.  İnternetin  təsiri  ilə  insan  fəaliyyətinin  bütün  sahələrində  baş  verən  keyfiyyət 

dəyişiklikləri, yaranan imkanlar şərh olunur. Həmçinin İnternetin perspektiv inkişaf istiqamətləri 

və mövcud təhlükələri göstərilir. 

Açar  sözlər:  qloballaşma,  virtuallaşma,  İnternet  iqtisadiyyatı,  virtual  əmək  münasibətləri, 

kosmik İnternet, biometrik İnternet, Əşyaların İnterneti, İnternet asılılığı, İnternet cinayətkarlığı.  

Giriş 

Ötən  əsrin  40-cı  illərində  kompüterlərin,  60-cı  illərində  kommunikasiya  və  kompüter 

texnologiyalarının  konvergensiyası  nəticəsində  İnternetin  əsası  qoyuldu.  İnternet  şəbəkəsini 

yaratmaq ideyası görkəmli Amerika alimi C.Liklayderin adı ilə bağlıdır.  O, 1962-ci ildə yazdığı 

“Qalaktika Şəbəkəsi” konsepsiyasında bir-birləri ilə qarşılıqlı əlaqədə olan kompüterlərdən ibarət 

qlobal şəbəkə  yaratmaq ideyasını irəli sürürdü.  Müəllif bu şəbəkə vasitəsilə hər kəsin  istənilən 

kompüterdə olan verilənlərə və proqramlara ani giriş əldə etməsinin mümkünlüyünü göstərirdi. 

Öz mahiyyətinə  görə, həmin konsepsiya müasir  İnternetin missiyasına çox  yaxın  idi. Məhz bu 

xidmətlərinə görə C.Liklayderi haqlı olaraq “İnternetin atası” adlandırırlar [1]. 

Bu  konvergensiya  informasiyanın  məkan  üzrə  yayılmasını  daha  da  yüksək  sürətlə  təmin 

etməklə,  onun  yadda  saxlanılmasını  həyata  keçirməklə  zaman  problemini  də  həll  etdi.  İKT 

inkişaf  etdikcə  bu  imkanlar  daha  da  yüksək  sürətlə  artmağa  başladı.  Artıq  zaman  və  məkan 

məhdudiyyətlərindən xilas  olan hər  cür informasiya  İnternetə  daxil edilir, hamı bu resurslardan 

istifadə edir. Bunun nəticəsində İnternet ümumdünya informasiya anbarına (yaddaşına) çevrilir. 

İnternet  bəşəriyyətin  sənaye  cəmiyyəti  mərhələsindən  informasiya  cəmiyyəti  mərhələsinə 

keçidinin  əsasını  qoydu.  Minilliyin  ideologiyası  olan  informasiya  cəmiyyətinin  əsas  vəzifəsi 

yaşından,  dinindən,  dilindən,  irqindən,  məkandan  və  zamandan  asılı  olmadan  bütün  insanların 

informasiya tələbatını ödəmək, onların arasında sosial kommunikasiya mühiti yaratmaq, bilik və 

düşüncələrini ictimaiyyətə çatdırmaqdır. İnformasiya cəmiyyətinin qarşısında duran bu vəzifələri 

həyata  keçirməklə  insanlar  min  illərdən  bəri  miras  qalmış  qlobal  sosial-iqtisadi  və  mənəvi 

problemlərin – yoxsulluğun, səfalətin, savadsızlığın aradan qaldırılması, sağlamlığın qorunması, 

demokratiyanın inkişafı, insan haqlarının və digər bəşəri dəyərlərin təmin olunması üçün fövqəl 

və fenomenal imkanlara malik bir vasitəyə nail olacaqlar. 

İnformasiya  cəmiyyəti  konsepsiyasının  müəlliflərindən  biri,  görkəmli  Amerika  sosioloqu 

E.Toffler  “Üçüncü  dalğa”  əsərində  sivilizasiyanın  inkişafına  təsir  edən  inqilabi  dəyişikliklərin 

istiqamətlərini təhlil edir. O, cəmiyyətin  inkişaf mərhələlərini 3 dalğaya bölür – aqrar cəmiyyət, 

sənaye  cəmiyyəti  və  informasiya  cəmiyyəti.  E.Toffler  informasiya  cəmiyyəti  şəraitində 

informasiya və bilik mübadiləsinin rolunun artdığını, ənənəvi istehsal amillərinin – əmək, torpaq, 

xammal və kapitalın əhəmiyyətinin azaldığını, ənənəvi pulların əvəzinə elektron informasiyanın 

əsas  mübadilə  vasitəsinə  çevriləcəyini,  əmtəə  və  xidmət  standartlarının  əks  olunduğu 

informasiya uğrunda müharibələrin baş verəcəyini qeyd      edir [2]. 

İnternet  texnoloji  yenilik  kimi  meydana  gəlsə də, sivilizasiyanın tarixi  boyu  formalaşmış 

informasiya dünyasının daxilində “zəlzələ” yaratdı. Bu qlobal şəbəkənin yaratdığı geniş imkanlar 

insanların  düşüncə  tərzində,  ünsiyyətində,  fəaliyyətində  və  sosial  münasibətlərində  böyük 

dəyişikliklərə səbəb olur. 

---

İnformasiya cəmiyyəti problemləri, 2016, №1, 35–45 

 

36                                                                  www.jpis.az 

2015-ci  ilin  sonuna olan məlumata görə, dünyada 3,3 milyard  İnternet  istifadəçisi (dünya 

əhlisinin  sayı  7,2  milyard  nəfər  təşkil  edir)  mövcuddur.  Əgər  2005-ci  ildə  bütün  dünyada  ev 

təsərrüfatlarının cəmi 18%-i üçün İnternet əlyetərli idisə, 2015-ci ildə bu göstərici 46% olub [3]. 

İnternet texnologiyaları çox yüksək sürətlə inkişaf edir və böyük perspektivlər vəd edir. Bu 

inkişaf prosesi bir çox hallarda proqnoza yatımlı olmur. Yəni İnternet inkişafını, perspektivlərini, 

təsirlərini,  təhlükələrini  dəqiq  proqnozlaşdırmaq  mümkün  olmayan  bir  fenomendir.  İnternetin 

cəmiyyət  həyatına  bəxş  etdiyi  bir  mütərəqqi  yenilik  özü  ilə  birlikdə  müəyyən  problemlər  də 

gətirir.  Bəşəriyyət  İnternetin  müsbət  təsirlərindən  faydalanmaqla  yanaşı,  onun  mənfi 

təsirlərindən qorunmaq məcburiyyətindədir.