3. Molibden va volfram, olinishi, xossalari, birikmalari
Xrom - Cr, molibden - Mo va volfram – W, oltinchi gruppaning yonaki gruppacha d- elementlaridir. Ular atomlarining elektron konfigurasiyalari kuyidagicha yoziladi:
Cr Z=24 KLM 3S23p63d54s1
Mo Z=42 KLM 4s2 4p64d55s1
W Z=74 KLMW 5s25p65d46s2
Xrom, molibden, volfram yuqori xaroratda suyuqlanadigan og'ir metallardan xisoblanadi.
VI gruppa qushimcha gruppachasi elementlarining ba'zi xossalari.
Element Atom Solishterma Suyuqlanish Atom
og'irligi og'irligi nuktasi radiusi
Xrom 51,996 7,19 18750 1,28 A0
Molibden 95,94 10,22 26220 1,36 A0
Volfram 183,85 19,30 34100 1,41 A0
Xrom, molibden va volfram uz birikmalarida asosan +3 va +6 ga teng oksidlanish darajalar namoyon qiladi.
Xrom. Xrom rudalaridan eng muximi xromli temirtosh (xromit, Fe(CrO2)2) bo'lib, uning tarkibida 15% dan 40% gacha xrom bo'ladi.
Molibden
Xromning olinishi: xromli temirtoshni qaytarish yuli bilan ferroxrom xosil qilinadi:
Fe(CrO2)2 + 4CO --> Fe + 2Cr + 4CO2
Ferroxrom xromning temirdagi eritmasi bo'lib, uning tarkibida 60-65% xrom va 4-6% uglerod bo'ladi.
Erkin xrom xosil qilish uchun xrom (III) - oksid alyuminiy bilan kaytariladi:
Sr2O3 + 2AL = AL2O3+2Cr
Bu usulda olingan xrom toza bo'lmay, uncha ozrok alyuminiy aralashib koladi. Shu sababli toza xrom olish uchun xrom (III)-oksid kremniy bilan kaytariladi:
2CrO3 + 3Si = 3SiO2 + 4Cr
Xrom tuzlarining suvdagi eritmalarini elektroliz qilish yoki xrom yodidni termik parchalash yuli bilan xam toza xrom olinadi. Xrom metali juda qattiq. Uning solishtirma og'irligi 7,2 g/sm3 ga teng. Xrom 18750S da suyuqlanadi, 125300S da qaynaydi. Xrom ximiyaviy jixatdan aktivligi kam element. Xromga odatdagi xaroratda kislorod xam, nam xam ta'sir etmaydi. Kizdirilganida esa uning sirti oksidlanadi.
Xrom tuzlarining suvdagi eritmalarini elektroliz qilish yoki xrom yodidni termik parchalash yuli bilan xam toza xrom olinadi. Xrom metali juda qattiq. Uning solishtirma og'irligi 7,2 g/sm3 ga teng. Xrom 18750S da suyuqlanadi, 125300S da qaynaydi. Xrom ximiyaviy jixatdan aktivligi kam element. Xromga odatdagi xaroratda kislorod xam, nam xam ta'sir etmaydi. Kizdirilganida esa uning sirti oksidlanadi.
Yukori xaroratda kizdirilganda suv bugidan vodorodni sikib chiqaradi:
Yukori xaroratda kizdirilganda suv bugidan vodorodni sikib chiqaradi:
2Cr + 5H2O --> 2Cr(OH)2 + 3H2
Suyultirilgan xlorid va sulfat kislotalarda eriydi:
Cr + 2HCL = CrCL2 + H2
Cr + 3H2SO4 = Cr(SO4)3 + 3H2
Xosil bo'lgan xrom (II)-xlorid xavo kislorodi bilan oksidlanib xrom (III)-xloridga o'tadi:
4CrCL2 + 4HCL + O2 = 4CrCL3 + 2H2O
Volfram
Xrom birikmalari ichida eng barkarorlari-uch valentli xrom birikmalaridir.
Xrom birikmalari ichida eng barkarorlari-uch valentli xrom birikmalaridir.
Ikki valentli xrom birikmalari nixoyatda bekaror bo'lib, ular kuchli kaytaruvchilardir. Xromning ikki valentli birikmalari uncha kup emas. Bular CrO; Cr(OH)2, SrS, CrCL2, CrSO4, Cr(CH3COO)2 va xakazo. Ikki valentli xrom gidroksid asos xossalar namoyon qiladi. Cr(OH)2 xatto suvni kaytaradi:
2Cr(OH)2 + H2O --> 2Cr(OH)3 + H2
Cr(OH)2 xavo kisloradi bilan xam oksidlanadi:
4Cr(OH)2 + 2H2O + O2 --> 4Cr(OH)3
Olti valentli xrom birikmari:
Olti valentli xrom birikmari:
Xrom (VI)- oksid CrO3- to'q qizil tusli kristall modda , kuchli oksidlovchi. U suvda erib 2 xil kislotalarni xosil qiladi:
