Vii-bob. Shahar transport tizimlari: infratuzilma, iqtisodiyot, transport harakati

VII-BOB. Shahar transport tizimlari: infratuzilma, iqtisodiyot, transport harakati
7.1. Shahar yo‘lovchi transporti kompleksining qisqacha tavsifi va ahamiyati
Shahar transporti shaharning asosiy ustunligini ta’minlash nuqtai nazaridan shahar iqtisodiyotining asosiy sohasi - turli xil faoliyat va o‘zaro ta’sirlarning mavjudligi va jamoat transporti xizmatlari sohasiga qaratilgan. Shahar transport ishining yaxshi tashkil etilishi va samaradorligi nafaqat yo‘lovchilarning o‘ziga, balki shaharning barcha aholisiga ham o‘z ta’sirini o‘tkazmoqda.
Shahar yoʻlovchi transportining asosiy turlari (oʻzlashtirilayotgan harakatning ommaviy xarakteriga koʻra) avtobuslar, trolleybuslar, tramvaylar va metrolardir. Agar metro mavjud bo‘lsa, u shahar ichidagi transportning eng katta ulushini egallaydi, metrosi bo‘lmagan shaharlarda esa etakchi transport avtobusdir.
Shahar yo‘lovchi transportida tashish bir qator xususiyatlarga ega:
iqtisodiy:

• 
  davlat transport korxonalarida chiptalarni sotishdan tushgan tushum yo‘lovchi tashish bilan bog’liq xarajatlarning faqat bir qismini qoplaydi;
  
• 
  xususiy transport korxonalarida chiptalar joriy xarajatlarni qoplaydi ammo kapital qaytimi uzoq muddatga chuziladi.
  

operativ:

• 
  yoʻnalishlarda tez-tez toʻxtab turadigan ixcham xizmat koʻrsatiladigan hudud;
  
• 
  sutkaning soatlari boʻyicha nisbatan intensiv va barqaror yoʻlovchi tashish;
  
• 
  marshrutlarning kichik uzunligi va o‘rtacha sayohat masofasi;
  
• 
  marshrutlarning boshqa transport oqimlari bilan kesishgan ko‘p sonli qismi;
  
• 
  harakatlanuvchi tarkibning past tezligi;
  

tashkiliy:

• 
  dispetcherlik boshqaruvi tizimini tashkil etishga bo‘lgan ehtiyojning ancha yuqoriligi;
  
• 
  yuk oraliq davrlarda tashishga bo‘lgan ehtiyojning kamayishi sharoitida aholiga transport xizmatlarini tashkil etish zarurati;