Yadro reaktsiyasi o'zaro ta'sir jarayonidir atom yadrosi

Kirish
Yadro reaktsiyasi o'zaro ta'sir jarayonidir atom yadrosi boshqa yadro bilan yoki elementar zarracha, yadro tarkibi va tuzilishining o'zgarishi va ikkilamchi zarrachalar yoki g-kvantlarning chiqishi bilan birga keladi.
Yadro reaktsiyalari natijasida Yerda bo'lmagan yangi radioaktiv izotoplar paydo bo'lishi mumkin jonli.
Birinchi yadro reaktsiyasi 1919 yilda E. Ruterford tomonidan yadroviy parchalanish mahsulotlarida protonlarni aniqlash bo'yicha tajribalarda o'tkazildi (9.5 § ga qarang). Ruterford azot atomlarini alfa zarralari bilan bombardimon qildi. Zarrachalar to'qnashganda yadro reaktsiyasi sodir bo'lib, u quyidagi sxema bo'yicha davom etdi:

Yadro reaksiyalari vaqtida bir qancha saqlash qonunlari: impuls, energiya, burchak momenti, zaryad. Ushbu klassik saqlanish qonunlariga qo'shimcha ravishda, saqlanish qonuni yadro reaktsiyalarida ham amal qiladi. barion zaryadi(ya'ni nuklonlar soni - proton va neytronlar). Yadro fizikasiga va elementar zarrachalar fizikasiga xos bo'lgan boshqa bir qator saqlanish qonunlari ham amal qiladi.

1.Yadro reaksiyalari (bo`linish va sintez reaksiyalar).

Yadro reaksiyasi — turlicha zarrachalar taʼsirida atom yadrosining oʻzgarishi. Ularning turlari koʻp. Yadro reaksiyasi yuz berishi uchun oʻzaro taʼsirlashuvi yadrolar yoki yadro va zarralar orasidagi masofa YU’3sm atrofida boʻlishi kerak. Yadro reaksiyasiga misol qilib zaryadli zarrachalar turli yadrolarga qoʻrsatgan taʼsirni, fotonlarning yadrolarga taʼsirini, neytronlarning yadroga taʼsirini, termoyadro reaksiyalari va boshqalar ni koʻrsatish mumkin.
Termoyadroviy reaksiya yoki yadroviy sintez deb ikki yoki undan ortiq atom yadrolarining qoʻshilib, ogʻirroq yadro hosil qilish jarayoniga aytiladi. Bu jarayon davomida materiya butunligicha saqlanmay, massaning bir qismi energiyaga aylanib, ajralib chiqadi. Bu reaksiya faol yulduzlarni quvvatlaydi. Termoyadroviy reaksiya yadroviy reaksiyaning bir turidir.
Massasi temirdan kichik ikki yadro sintezi tashqariga energiya ajratadi, ogʻirroq yadrolar esa energiya yutadi (temir, nikel bilan birgalikda eng katta bogʻ energiyasining nuklonga nisbatiga ega). Yadro boʻlinishida esa aksincha boʻladi. Bundan kelib chiqadiki, sintez yengilroq, boʻlinish esa ogʻirroq unsurlar bilan sodir boʻladi. Qisqa muddatli ogʻir yadroli sintez roʻy beradigan ekstremal astrofizikaviy hodisalar ham mavjud. Bunday hodisalar, masalan, oʻta yangi yulduz paydo boʻlayotganida yuz berib, nukleosintezga sabab boʻladi.
Ernest Rutherford olib borgan transmutatsiyaga oid tajribalarga asoslanib, 1932-yili Mark Oliphant laboratoriya sharoitlarida birinchi boʻlib ogʻir vodorod izotoplari sintezini amalga oshirdi. Koʻp vaqt oʻtmay Hans Bethe yulduzlardagi termoyadroviy reaksiya asosiy siklini ayonlashtirdi. Harbiy maqsadlarda sintez tadqiqotlari 1940-yillar boshida, Manhattan loyihasi qismi oʻlaroq olib borildi, natijada 1951-yilga kelib ilk yadroviy bomba yaratildi.
Energiya olish maqsadida boshqariladigan yadroviy reaksiya ustida tadqiqotlar 1950-yillardan bugungacha davom etib kelmoqda. National Ignition Facility va ITER loyihalari doirasidagi bunday tadqiqotlar yadroviy energiya ishlab chiqarish istiqbolini yaqinlashtirmoqda.