Yalliglanishga qarshi dorilar
Yüklə 0,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
YALLIGLANISHGA QARSHI DORILAR Yallig‘lanish organizmning turli xil ekzogen va endogen jaroxatlovchi omillarga, jumladan bakterial va virusli, parazitar infeksiyalar, hamda allergenlar, fizik va kimyoviy ta’sirotlarga bo‘lgan universal reaksiyasidir. Ular ham maxalliy, ham umumiy (keng tarqalgan) o‘zgarishlarni yuzaga keltiradilar. Infeksion va noinfeksion tabiatli patologiyalarning ko‘p shakllarida yuzaga keluvchi yallig‘lanish jaroyoni xaddan tashqari keskin bo‘lishi mumkin. Bunda a’zo, to‘qimalarning funksiyalari buziladi, shunga e’tiboran, etiotrop terapiyadan tashqari (agar mumkin bo‘lsa) yallig‘lanish jarayonini eng o‘rinli yo‘l bilan to‘xtatish katta amaliy ahamiyatga egadir. Xozirgi vaqtda yallig‘lanishga qarshi vositalar ko‘pgina xastaliklar va patologik xolatlarning farmakoterapiyasining muqarrar tarkibiy qismlaridir. Yallig‘lanish murakkab jaroyon bo‘lib ko‘pgina endogen moddalar bilan boshqariladi. Ushbu moddalar yallig‘lanishda ishtirok etuvchi ( semiz xujayralar, polimorf yadroli leykotsitlar, monotsitlar, makrofaglar, endoteliy xujayralari, trombositlar) har-xil xujayra unsurlari tomonidan ishlab chiqariladi. Ular prostonoidlar, leykotren, NO, trombositlarni faollashtiruvchi (TFO, RAF) omil, gistamin, ba’zi interleykinlar va boshqalar kabi biologik faol moddalarni ajratadilar. Shu sababli yallig‘lanishni farmakologik boshqarish imkoniyatlari juda xilma-xil. Odatda ular yallig‘lanish jarayonini rag‘batlantiruvchi moddalarni ishlab chiqarish va ajratishga qaratilgan bo‘ladi. YAllig‘lanishga qarshi vositalarni yaratish nuqtaiy nazardan yallig‘lanishda ishtirok etuvchi xujayra membranalari fosfolipidlaridan sintezlanuvchi biologik faol moddalarni hosil bo‘lishiga ta’sir etuvchi birikmalar katta qiziqish uyg‘otadi. Shunday moddalarning ta’sir yo‘nalishlari quyidagicha. 1. Prostanoidlarni (prostaglandinlar, trombaksan), leykotrenlarni va trombositlarni faollashtiruvchi omilni (TFO) hosil bo‘lishini nazorat qiluvchi fosfolipaza A 2 faolligini susaytirish; glyukokortikoidlar shunday ta’sir etadilar. 2. Prostanoidlarning biosintezini boshqaruvchi siklooksigenaza (SOG) faolligini susaytirish (nosteroid tuzilishli yallig‘lanishga qarshi vositalar. 3. Prostonoidlar reseptorlarini qamal qilish (tromboksanning antagonisti Sulotroban) 4. Leykotrenlar hosil bo‘lishida qatnashuvchi 5-lipooksigenaza faolligini qamal qilish (zileuton). 5. Leykotren reseptorlarini qamallash (LTD 4 uchun Zafirlukast) 6. TFO bog‘lanadigan reseptorlarni qamallash ( TFO analoglari, alprazolam) Yallig‘lanishga qarshi vositalarni kimyoviy tuzilishi bo‘yicha steroid va nosteroidlarga ajratish qabul qilingan. Steroid tuzilishga ega bo‘lgan yallig‘lanishga qarshi vositalarga glyukokortikoidlar ta’aluqlidir. Ularning yallig‘lanishga qarshi ta’sir mexanizmi araxidon kislotasining hosil bo‘lishi uchun zarur bo‘lgan fosfolipaza A 2 faolligini susaytirish bilan bog‘liq. Glyukokortikoidlar fosfolipazaga bevosita ta’sir ko‘rsatmaydi, balki endogen proteinlar lipokortinlarni (sinonimi-aneksinlar) sintezi va ajralishiga imkoniyat yaratadilar. U esa o‘z navbatida qayd etilgan fermentni susaytiradi. Glyukokortikoidlar araxidon kislotasini hosil bo‘lishi darajasida ta’sir etishlarini xisobga olganda ularning yallig‘lanishga qarshi ta’sirlarini yuzaga chiqishidan faqat prostonoidlar, balki oksikislotalar va leykotrenlar, hamda TFO ni sintezini susayishi xam axamiyatga ega. Glyukokortikoidlar farmakodinamikasi xaqida kengroq ma’lumotlar boshqa bo‘limda keltirilgan. Nosteroid tuzilishli yallig‘lanishga qarshi vositalarga siklooksigenaza faolligini susaytiruvchi va shu tufayli protanoidlar (prostaglandinlar va tromboksan) biosintezini susaytiruvchi birikmalar mansubdir. Keyingi yillarda siklooksigenazaning kamida ikki xili 1- va 2- tipi mavjud ekanligi aniqlangan. Siklooksigenaza-1 (SOG-1) fiziologik xolatlarda xam ishlab chiqariladi va organizmda prostanoidlarni hosil bo‘lishini boshqaradi. Siklooksigenaza-2 (SOG-2) ni ishlab chiqarishini ko‘p jixatdan yallig‘lanish jarayoni rag‘batlantiradi 1 . Shu tufayli siklooksigenazani turli xillariga ta’sir etuvchi moddalarni yaratish bo‘yicha izlanishlar boshlandi. SOG-2 ingibitorlarini yaratish eng ko‘p qiziqish uyg‘otadi, chuki ular yallig‘lanishni bartaraf etish bilan bir qatorda fiziologik (yallig‘lanish bilan bog‘liq bo‘lmagan) axamiyatga ega bo‘lgan prostanoidlar biosintezini susaytirish bilan bog‘liq ko‘pgina noxush ta’sirlarni rivojlanish xaf-xatarini kamaytiradi. Dastlabki SOG-2 ni tanlab susaytiruvchilar yaratilgan va klinik sinovlardan o‘tdilar, shu sababli nosteroid tuzilishga ega bo‘lgan yallig‘lanishga qarshi vositalarni quyidagicha tasnifi maqsadga muofiqdir Yüklə 0,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|