Yalliglanishga qarshi dorilar

Gistaminga qarshi vositalar 

---

(H
1
-gistamin reseptorlarini blokatorlari) 
Gistaminga qarshi vositalar to‘qimalardagi gistaminga sezgir reseptorlarini qamal qiladi 
(bloklaydi). Gistaminga qarshi vositalar ta’sirida erkin gistamin
ajralishi amaliy jixatdan 
o‘zgarmaydi. Ular gistaminni sinteziga ham ta’sir ko‘rsatmaydilar. Mavjud gistamin reseptorlari 
turli kimyoviy tuzilishga ega bo‘lgan gistaminga qarshi vositalarga bir xil sezgirlikka ega 
emaslar. Bu ularning morfofunksional holatining tashkil etilishida farqlar mavjud ekanligidan 
dalolat beradi. Gistamin ta’sir ko‘rsatuvchi reseptorlarni quyidagi asosiy pod tiplari ajratilgan: 
H
1
─H
4 
reseptorlar. 
tez rivojlanuvchi allergik reaksiyalarni (pllinozlar, anafilaktik shok, bronxospazm) 
davolashda qo‘llaniluvchi Dori vositalarining asosiy ta’sir yo‘nalishi H
1
-reseptorlarni 
rag‘batlantirish ichak, bronx, bachadonning silliq mushaklarini qisqarishiga olib keladi. Gistamin 
H
2 
reseptorlari me’da bezlarining sekretor faolligi, yurak faoliyati, lipidlar almashinuvida 
ma’lum o‘rin tutsa kerak, chunki ular limfotsitlar, semiz hujayralar, neytrofil va bazofil 
leykotsitlar membranalarida aniqlangan. Tomirlarda ikki tipdagi reseptorlar mavjud. Shu sababli 
gipotenziyani rivojlanishida ham H
1 
reseptorlar ham H
2 
reseptorlar ishtirok etadilar. (H
2 
reseptorlar ancha kam darajada). Gistaminga sezgir ikkala tipdagi reseptorlar MNSda ham 
aniqlangan. 
Sekin rivojlanuvchi tipdagi allergik reaksiyalarni (kontaktdermatit, transplantantni qabul 
bo‘lmasligi) davolashda qo‘llaniladigan Dori vositalarining asosiy ta’sir yo‘nalishi. 
 
Bu bo‘limda allergik holatlarda qo‘llaniladigan gistamin H
1
–reseptorlarining 
blokatorlari haqida ma’lumot beriladi. Gistaminga qarshi vositalar, H
1
–reseptorlarining 
blokatorlari gistaminni quyidagi ta’sirlarini bartaraf etadilar yoki kamaytiradilar: bronxlar, ichak, 
bachadon silliq mushak tonusini ortishi; arterial bosimni pasayishi (qisman) ; 
Bu 
guruhning 
keng tarqalgan dori vositalari kimyoviy tuzilishi bo‘yicha quyidagi birikmalar
qatoriga 
mansubdir. 
-kapillyarlar o‘tkazuvchanligini ortishi bilan bog‘liq shishlarni rivojlanishi; terida 
giperimiya va qichishni yuzaga kelishi (endogen gistamin ajralishi bilan bog‘liq, yoki gistamin 
teri ichiga kiritilganda). Bu moddalar me’da sekretsiyasini gistamin bilan rag‘batlantirishga ta’sir 
etmaydilar. 
Immun jarayoniga ta’sir ko‘rsatuvchi vositalar. 
Etanolaminlar - dimedrol (difengidramin gidraxlorid , benadril) tavegil (klemastin);
Etilendiaminlar- suprastin (xloropiramin);
Fenotiazinlar - diprazin (prometazin gidroxlorid, pipolfen);
Xinuklidinhosilalar - fenkarol (kvifenadin);
Tetragidrokarbolini - diazolin (medgidralinnapadisilat, omeril);
Piperidinunumlari - laratadin (klaritin). 
Periferik to‘qimalarda gistaminning antoganisti va allergiyaga qarshi ta’sirga ega 
ekanligidan tashqari, H
1
-gistamin blokatorlarini bir qator boshqa hosilalari xam mavjud. 
Jumladan dimedrol, diprazin va suprastinga MNSga susaytiruvchi ta’sir juda xosdir (markaziy 
H
1
-reseptorlarni blokadasi bilan bog‘liq). Bu sedativ va uyqu rivojlantirishda namoyon bo‘ladi. 
Diprazin narkoz vositalari, opioid analgetiklar va anestetiklar ta’sirini kuchaytiradi. Bundan 
tashqari u kuchsiz darajada tana xaroratini tushiradi. Juda katta dozalarda yuqorida ko‘rsatilgan 
dori vositalar, xarakat va ruxiy qo‘zg‘alish, uyqusizlik, tremor, qo‘zg‘atuvchanilikni 
kuchaytiradi.
Tavegil, fenkarol va loratadin kuchsiz sedativ tasirga ega. Diazolin MNSga deyarli ta’sir 
ko‘rsatmasligi bilan boshqa dori vositalardan (ayniqsa diprazin, demidrol, suprastindan ) farq 
qiladi. Ko‘pincha dori vositalar turli darajada ifodalangan anesteziya chaqirish xossasiga ega. 
Demidrol yaqqol ganglioblakatorlik faolligiga ega bo‘lganligidan arterial bosimni tushirishi 
mumkin. Diprazin boshqa fenotiazin unumlari kabi α-adrenoreseptorlarni bloklaydi. Diprazin, 
dimedrol va suprastin o‘rtacha spazmolitik xossasiga ega. Bir qator moddalarda M-
xolinoblakatorlik faolligi aniqlangan. Ko‘rib chiqilayotgan vositalar parenteral va enteral yo‘llar 
bilan kiritilganda xam yaxshi so‘riladi.Demidrol, suprastin, diprazin, fenkarol 4-6 soat, tavegil 8-

---

12 soat, laratadin 24 soatda’sirko‘rsatadi. Diazolinning ta’siri 2 kun va undan ko‘proq bo‘lishi 
mumkin. Ushbu gurux dori vositalarini asosan teri va shilliq qavatlarni allergik jaroxatlanishida 
qo‘llaniladi:eshakemi, angionevrotik shish, xashak bezgagi, rinit va konyuktivada antibiotik va 
boshqa dorilarni qabul qilish bilan bog‘liq allergik xolatlarda.
Ular bronxial astma va anafilaktik shokda samaradorli gipast (anafilaktik shokda 
adrenalin tanlab olingan dori vositalardan xisoblanadi). MNSga susaytiruvchi ta’sirga ega 
bo‘lgan H
1
-gistamin reseptorlarini blakatorlarini ba’zida uyqu chaqirish va tinchlantiruvchi 
vosita sifatida masalan: dimedrol,kamroq parkinsonizm, xoreya, xomiladorlarda qayt qilishni 
bartaraf etishda,vestibulyar buzilishda qo‘llaniladi. Dori vositalarni enteral, teriostiga, mushak 
ichiga va tomirga kritiladi. Maxalliy ta’sirlantirish xossasiga ega bo‘lgan dori vositalarni 
ovqatdan keyin ichishni tavsiya etish maqsadga muvofiqdir. Bemorlar H
1
-gistamin reseptorlari 
blakatorlarini odatda yaxshi qabul qiladilar. M-xolinoblakatorlarlik faolligiga ega bo‘lgan ba’zi 
dori vositalarni qo‘llaganda og‘iz bo‘shlig‘i shilliq qavatini qurishi ko‘rsatilishi mumkin. 
Dimedrol,diprazin va suprastin sedativ ta’sir va uyquchanlik rivojlantirishi mumkin. 
Sedativ ta’sirga ega bo‘lgan dori vositalarni ish jarayonida yuqori darajada e’tibor va 
tezkor javob berish kerakligini talab qiluvchi kasb egalariga ish vaqtida qabul qilish tavsiya 
etilmaydi (transport haydovchilari va boshqalar). Bunday xollarda MNS ga ta’siri bo‘lmagan 
diazolinni qo‘llash maqsadga muvofiqdir. Tavegil, fenkarol, loratadinni ham qo‘llash mumkin, 
ammo ushbu dori vositalarga yuqori sezgirlik yo‘q ekanligiga amin bo‘lish darkor. Jigar va 
buyrak xastaliklarida gistaminga qarshi dori vositalarni extiyot bo‘lib qo‘llash zarur. 
Farmasevtik korxonalar va tibbiyot xodimlari diprazin bilan ishlaganda extiyot choralarini 
ko‘rish lozim, chunki teri va shilliq qavatlarni allergik jaroxatlanishi mumkin.