67. Endogen va ekzogen o‘zgaruvchilar qanday xususiyatlarga ega?

.

67.Endogen va ekzogen o‘zgaruvchilar qanday xususiyatlarga ega?
Endogen va ekzogen o'zgaruvchilar, iqtisodiy model va tahlillarda foydalaniladigan konseptlardir. Bu o'zgaruvchilar iqtisodiy tizimning qanday elementlari, o'zgaruvchanlari, yoki parametrlari sifatida tanimlanadi.
1. **Endogen o'zgaruvchilar:**
- **Tanimi:** Endogen o'zgaruvchilar model ichidagi o'zgaruvchilar yoki elementlar hisoblanadi, va ular iqtisodiy model o'zidagi jarayonlar yoki tahlillar to'g'risida ma'lumotlar yoki qiymatlar beradi.
- **Xususiyatlar:**
- Model yoki tahlilning asosiy qismi hisoblanadi.
- Qiymatlari modellashgan tizim tomonidan aniqlanadi.
- O'zgaruvchilarning o'zgargan qiymatlari boshqa o'zgaruvchilar yoki model elementlari tomonidan ta'sir etiladi.
2. **Ekzogen o'zgaruvchilar:**
- **Tanimi:** Ekzogen o'zgaruvchilar esa model yoki tahlil kadrlaridan tashqari, tizimning modellashmagan qismlaridan yoki tahlilning mazmuni tarkibi tarkibi tashqarida, modellash tizimi tomonidan berilmagan qiymatlarga ega bo'lgan o'zgaruvchilar.
- **Xususiyatlar:**
- Modellash tizimi tomonidan aniqlanmaydi, balki sifatida beriladi.
- Model tahlili paytida o'zgarmaydi.
- Model tahlilining mustaqil qismi hisoblanadi
Ekonometrik modellar o'zgaruvchilarini shartli quyidagi turlarga ajratish mumkin.
O'zgaruvchilar turi:

• 
  x - ekzogen o'zgaruvchilar (erkin o'zgaruvchilar) ularning qiymati modelga tashqaridan
  
• 
  hisoblanadi.
  
• 
  qiymatilari
  
• 
  Oldindan aniqlangan o'zgaruvchilar (lagli yoki joriy endogen, lagli endogen o'zgaruvchilar).
  
• 
  Lagli o'zgaruvchilar (ekzogen kiritiladi;
  
• 
  y-endogen o'zgaruvchilar (bog'liq bo'lgan o'zgaruvchi) ularning qiymati modelda yoki endogen) oldingi davrdagi o'zgaruvchilarning
  

68.Modelning standart shakli qanday xususiyatlarga ega?
Modelning standart shakli, umumiy ravishda bir umumiy modelni ifodalashda va model tahlili jarayonlarida foydalaniladigan konvensiyalangan shaklardan biridir. Model standart shakli, bir umumiy modelning umumiy qurilishini ifodalaydi va bu modelning komponentlarini tushuntiradi.
Model standart shakli umumiy ravishda quyidagi shaklda ifodalaydi:
\[ Y = f(X_1, X_2, ..., X_n) + \varepsilon \]
Bu shaklda:
- \( Y \) - bog'liq (dependent) o'zgaruvchi (masalan, mahsulotning narxi).
- \( X_1, X_2, ..., X_n \) - mustaqil (independent) o'zgaruvchilar (masalan, mijozning daromadi, reklama xarajatlari, sifatida).
- \( f(\cdot) \) - umumiy fonksiyon, bu esa o'zgaruvchilarning boshqa o'zgaruvchilarga o'zgarishi (relation).
- \( \varepsilon \) - tizimning xato va noto'g'ri qismlarini ifodalaydi.
Model standart shakli asosan umumiy o'zgaruvchilar tahlili (OLS) yoki boshqa regressiya metodlari orqali parametrlarini aniqlashda ishlatiladi. O'zgaruvchilarning har biri uchun mos parametrlarini aniqlab chiqish esa modelni tahlil qilishda yordam beradi.