67. Endogen va ekzogen o‘zgaruvchilar qanday xususiyatlarga ega?

78. Additiv modellarni qurish qanday bosqichlarda amalga oshiriladi?

Additiv modellarni qurishda quyidagi bosqichlar amalga oshiriladi:

1. Ma'lumotlarni to'plash: Biror bir muammoga oid ma'lumotlar to'planadi va tahlil qilinadi. Bu ma'lumotlar maqsadli va to'g'ri bo'lishi kerak.
2. Additiv modellarni tanlash: Ma'lumotlarni tahlil qilishdan so'ng, mos additiv modellarni tanlash va ularni qurish kerak. Bu modellar, ma'lumotlar to'plamiga eng yaxshi mos keladigan ko'rinishda tanlanadi.
3. Modelni qurish: Tanlangan additiv modelni qurish uchun ma'lumotlar to'plami yaxshi tarzda tayyorlanadi va modelni o'rganish uchun ma'lumotlar ajratiladi.
4. Modelni sinovdan o'tkazish: Qurilgan additiv model sinovdan o'tkaziladi va natijalar olinadi. Agar model ma'lumotlarni to'g'ri aniqlab olishda yordam berishsa, uni keyingi bosqichlarda amalga oshiriladi.
5. Modelni optimallashtirish: Modelning amalga oshirilganligini tekshirish uchun uni optimallashtirish va boshqa ma'lumotlarga ta'sirini baholash kerak. Bu bosqichda modelni yangilash va uning ishonchini oshirish uchun qadam qo'llaniladi.
6. Modelni amalga oshirish: Agar model ma'lumotlarni to'g'ri aniqlab olishda yordam beradigan bo'lsa, uni amalga oshirish va iste'mol qilish uchun tayyorlash kerak. Bu bosqichda modelning natijalarini amalga oshirish va aniqlash uchun tayyorlanadi.
Ushbu bosqichlarni amalga oshirib, additiv modelni aniqlangan ma'lumotlarni ifodalaydigan va ulardan foydalangan holda qurishingiz mumkin. Natijada, optimallashtirilgan additiv modellarga asoslangan olaylarning natijalarini aniq va taxminiy ravishda ta'lim qilishingiz mumkin.
79. Dinamik qatorlarda sirg‘anchiq o‘rtachalar qanday hisoblanadi?
Dinamik qatorlarda sirg'anchiq o'rtachalar ma'lum bir dastlabki nuqtadan boshlab boshqa bir nuqtaga qadar bo'lgan elementlar o'rtasini ifodalaydi. Sirg'anchiq o'rtacha, o'zining oldingi elementga va keyingi elementga bog'liq bo'ladi. Sirg'anchiq o'rtacha, elementlar ustidagi amallarni hisoblashda, ishoralarni (d, r, a) ishlatish orqali ifodalaydi.
d - dastlabki nuqta (boshlanish nuqtasi)
r - raqamlar soni (elementlar soni)
a - qo'shimcha o'zgaruvchi (sirg'anchiqlik ko'rsatkichi)
Sirg'anchiq o'rtachani hisoblash uchun quyidagi formuladan foydalanishingiz mumkin:
Sirg'anchiq o'rtacha = d + (r-1) * a
Bu formulaga asosan, dastlabki nuqta, elementlar soni va sirg'anchiqlik ko'rsatkichi (o'zgaruvchi) kiritiladi. Natijada aniqlangan qiymat sirg'anchiq o'rtachani ifodalaydi.
Masalan, agar dastlabki nuqta (d) 2, elementlar soni (r) 5 va sirg'anchiqlik ko'rsatkichi (a) 3 bo'lsa:
Sirg'anchiq o'rtacha = 2 + (5-1) * 3 = 2 + 4 * 3 = 2 + 12 = 14
Natijada, dinamik qatordagi elementlar orasidagi sirg'anchiq o'rtacha 14 bo'ladi.
Dinamik qatorlarda sirg‘anchiq o‘rtachalar (moving averages) ma'lumotlar ketma-ketligining o'rtacha qiymatlarini topish uchun ishlatiladi. Ushbu o‘rtachalar ma'lum bir qatorning o‘rtacha qiymatlarini aniqlashda yordam beradi. Sirg‘anchiq o‘rtachalar quyidagi tartibda hisoblanadi:
1. Birinchi qadam: Qatorning birinchi n ta'lak qiymatlari orasidagi o'rtacha qiymatni topish. Bu, o'rtacha qiymatlar ketma-ketlikning boshlang'ich qiymatlari bo'lgani uchun, birinchi n ta'lak qiymatlarning o'rtasini olamiz.
2. Keyingi qadamlar: Keyingi qadamlarda, yangi ta'lak qiymatlar qo'shiladi va avvalgi o'rtacha qiymatlar ketma-ketlikdan chiqariladi. So'ngra yangi ta'lak qiymatlarning o'rtasi olindi va yangi o'rtacha qiymat aniqlanadi.
Bu tartibda, sirg‘anchiq o‘rtachalar ketma-ketlikdagi ma'lum bir qatorning o‘rtacha qiymatlarini aniqlashda yordam beradi va bu o‘rtacha qiymatlar ketma-ketlikdagi o‘zgaruvchilarni tushuntirishda yordam beradi.